کتیبه های خروشتهی در ترکستان شرقی

این تمام کتیبه ها درسنه ۱۹۰۰م از طرف سر اورل ستین (1) در آثار ابنيۀ قديم مخروب ماورای دریای نیه (2) ترکستان شرقی کشف گردید که در کتاب او ختن قديم (3) طبع اكسفورد ۱۹۰۷م شرح داده شده است .

همچنین همین محقق در سنه ١٩٠٦- ٨ م در همین سرزمین کشفیات دیگری نمود که آنرا درسنه ۱۹۲۱م از آکسفورد بنام (سرندیا) (4) نشر داد.

 عدد تمام این کتیبه های خروشتهی در ترکستان شرقی به ٧٦٤ میرسد و در آخر کتاب کتیبه های خروشتهی ترکستان چینی (5) شرح مبسوطی بر تنوع الفبای خروشتهی در ین سرزمین داده شده و پدید می آید که این هنر خط نویسی خروشتهی در شمال کشور کوشانی مطابق احتياجات مردم آن سرزمین تنوع یافته بود. ولی نفوذ و افزایش آن از همین کتیبه های فراوان ثابت است. در اخیر این جلد نویسندگان این كتاب يک تابلوی (266) علامات مختلف حروف خروشتهی را هم ترتیب داده اند که از روی تمام کتیبه های مکشوفه از خاک افغانستان و هند و ترکستان تکمیل شده و ما آنرا درین کتاب عینا تصویر گرفته ایم . (عکس نمبر 10 )

 در تمام این ٧٦٤ کتیبۀ ترکستان شرقی نامهای شش پادشاه آمده که یکی از ایشان اوی جیته سنها (6) مخصوصاً شاه ختن (7) یاد شده است( کتیبه عدد 661 ) ولی درباره پنج نفر دیگر معلومات مستند و مستقیمی در دست نیست . (8)

 درین نوشته ها سالهای عهدهای شاهی از سال اول تا ۳۸ ضبط شده که بقول اورل ستین زمان بین ٢٣٩ تا ٢٦٥ باشد. زیرا در همین تودهای خاکی يک لوحه چینی هم بدست آمده که تاریخ آن 269 م است (9)

بهر صورت وجود این کتیبه ها در ترکستان شرقی نفوذ مدنیت و فرهنگی را روشن میسازد که در اوایل قرون میلادی بوسیلهٔ کوشانیان شرقاً تا متوره و جنوباً تاوادی پشین و موهن جودیرو سند و شمالا تا ترکستان چینی و ختن پهن شده ،بود و حدود غربی آنرا با نفوذ رسم الخط خروشتهی مجاری دریای هلمند تحدید کرده میتوانیم.