قید از نگاه ساخت

قید از نگاه ساخت سه گونه است :

- ساده 

- مركب

- مشق

قید ساده :

قید ساده آن است که تنها یک کلمه مستقل باشد.

آهسته ، زود ، شب ، وقت ، نا وقت ، هرگز ، هیچ ، همیشه

قيد مركب :

قید مرکب از نگاه ساختار سه گونه است : 

الف - قید مرکب ساخته از دو واژهٔ مستقل ، مانند ( اسم + ريشه فعل یا صفت + ريشه فعل ) ، مانند : شورانگیز ، نفرت آور، راحت بخش ، قانع کن.

بر آمد بادی از اقصای بابل      سمومش خاره در و باره افگن( منوچهری)

خاره در و باره افگن نیز از شمار قیدهای مرکب گونه الف اند.

ب - قيد مرکب ساخته از دو واژه مستقل و یک نا مستقل مانند : عرق ریزان، خنده کنان ، پای کوبان ، دست افشان ، وحشت زده ، شتاب زده ، پیاپی ، دمادم ، سراسر ، لبالب.

ج - تکرار یک کلمه : نرم نرم، آهسته آهسته زود زود ، خپ خپ، چپ چپ ، پس پس رفت ، پیش پیش آمد لنگ لنگ ، شکسته شکسته

قيد مشتق :

قید مشتق از یک واژه وارسته و یک یا دو وابسته ساخته می شود

قید مشتق شش گونه است :

۱- با پسوند آن و پیشوندهای ام، دی ، پری ، پار پیرار: 

بامدادان ، بهاران، نیمروزان و امروز ، امسال ، امشب ، دیروز ، پری روز ، دیشب ، پری شب ، پارسال ، پیرار سال.

۲- با پسوند گاه : چاشتگاه ، سحر گاه ، صبحگاه

۳- با دو پسوند گاه و آن و یا برعکس ، آن و گاه : شبانگاه سحرگاهان ، شامگاهان ، صحبگاهان.

۴- با پسوند وار ساعت ،وار، هفته وار ، ماه وار، دیوانه وار برادر وار.

۵- با پسوند آنه ، دزدانه ، دلیرانه ، مردانه ، دوستانه ، شاعرانه ، عالمانه، رندانه ، بیباکانه ، مسؤولانه ، مظلومانه ، درویشانه.

پسوند " انه " که پس از اسمهامی آید معانی درخور و سزاوار مانند و مثل، معنا میدهد.

دلت بوصل گلای ای بلبل صبا خوش باد

که در چمن همه گلبا نگ عاشقانه تست

         حافظ

۶-  با پسوند (اکی و گکی) : پیشکی ، پسکی ، روزکی ، شبکی

خپکی ، پتکی و هفته گکی ، ماه گکی