119

شعائر حسینی

از کتاب: پیوند با مردم
18 August 2021

تا قبل از روی کار آمدن سلسلۀ صفوی در ایران، هیچگونه سند و مدرکی دال بر این که شیعیان هنگام عزاداری اقدام به خون‌ریزی و وارد کردن جراحت بر بدن خود کنند، وجود ندارد. شاهان صفوی به خصوص سلطان حسین صفوی آخرین شاه این سلسله به بسیاری از خرافات اعتقاد داشتند و مدارکی از این دوره درباره استفاده از آلات و ابزار قتاله در مراسم عزاداری در دست داریم. 


بیشتر گزارش‌هایی که از زخمی کردن بدن هنگام عزاداری در دوره صفوی گزارش شده، مربوط به جهان‌گردان و خارجی‌هایی مثل «انگلبرت کمپفر» پزشک آلمانى «کاتف» سیاح روسی «آدام اولئاریوس» جغرافیدان آلمانی و برادران «شرلی» اهل انگلیس است.

پس از انقراض صفوی‌ها توسط هوتکیان غلجی در اصفهان و اندکی بعد برافتادن هوتکیان توسط نادرشاه افشار و سپس کشته شدن نادرشاه افشار و فوت کریم‌خان زند، نوبت به آقامحمدخان قاجار بنیانگذار سلسله قاجاری ایران رسید. در اوایل این دوره نیز بازهم مدارکی درباره استفاده از آلات قتاله در انجام مراسم عزاداری در دست داریم.

از اواخر دوره قاجاری، اسناد مکتوب و تصاویر متعددی موجود است که نشان می‌دهد عزاداری‌های عجیب و غریبی مرسوم بوده است. یکی از این نوع مراسم، «قفل آجین» بود که افراد عزادار، بدن خود را سوراخ کرده و به آن قفل می‌زدند. همچنین در این عصر، مدعیان عزاداری، اشیای برنده دیگری مثل نیزه و خنجر را نیز به بدن خود فرومی‌بردند که عملی بسیار دردناک بود. 


از دیگر مراسم عزاداری در اواخر دوره قاجار می‌توان به «شمع آجین» اشاره کرد. «شمع آجین»، نوعی شکنجه در زمان قدیم به حساب می‌آمد اما با فرارسیدن ماه محرم بسیاری از افراد این عمل را انجام می‌دادند. در مراسم «شمع آجین» فرد عزادار بدن خود را سوراخ کرده و در زخم خود شمعِ روشن قرار می‌داد. این شمع پس از آب شدن به زخم و بدن فرد می‌رسید. بعضی وقت‌ها پس از تمام شدن شمع، فتیله از چربی بدن استفاده کرده و روشن می‌ماند. در همین عصر یعنی اواخر دوره قاجار، کشیدن تیغ بر بدن و زدن دشنه و قمه به سر نیز رایج بود. این‌گونه مراسم در بین عوام، به نام اجرای شعائر حسینی شناخته می‌شد که عده‌ای از رجال مذهبی هم از آن حمایت می‌کردند. 

این که چگونه چنین خرافاتی وارد جامعه تشیع شد، دقیق نمی‌دانیم ولی در عصری که خون‌ریزی بین عزاداران ترک عراق و ایران رواج یافت، قبل از آن چنین اعمالی بین مسیحیان قفقاز دیده شده بود و اکنون نیز عده‌ای از مسیحیان جهان در انجام مراسم مذهبی، دست به خودزنی و خون‌ریزی می‌زنند.