تهذیب هندوکش

ستون فقرات وتیرپشت افغانستان سنگلاخ عظیمی است که از پامیرازبام دنیا شروع شده وازوسط مملکت ازشمال شرف بطرف جنوب غرب ممتداست وسایرکوهای افغانستان چه درشمال وچه درجنوب همه وتقریبأ شاخه های فرعی همین سلسله کوه بلند وبزرگ محسوب میشوند.خروج وصعود همین سلسله جبال درادوار طبقات الارضی خاک های افغانستان را بشکل قلات مرتفع درآورده وخود کوه مذکور درسرتاسرطول خود منبع و سرچشمه یک عده رودخانه های سیلابی وخروشانی گردیده است.

سلسله جبال هندوکش به اساس تحقیقات باستان شناسی که ازطرف داکتر کارلننتن کون متخصص قبل التاریخ معروف امریکائی درمغاره (قره کمر)درنزدیکی های(هیبک)دردامنه های شمالی کوه مذکور بعمل آورده ازحوالی 30 تا50 هزارسال قبل مرکز رهایش یکعده شکاریانی بوده که درقدیم ترین دوره های مدنیت حجر(پاله اولی (گاله اولی تیک)به شکارحیوانات مشغول بودند وبا زندگانی مغاره نشینی باادوات بسیارابتدائی که ازسنگ چقماق میساختند؛ مدنیت اولیه دوره حجر قدیم یا((پاله اولی تیک)را بمیان آورده بودند.

سلسله جبال هندوکش طبق شواهد علمی و به اساس داستانها واسطوره های فولکلوری کانون رهایش باشندگان قدیم افغانستان بود.قدیم ترین نام این کوه دراوستا درفقره سوم(زمیادیشت)ودرفقره ده ویازده((یسنای)دهم بصورت(پویائی) ری سنا)یا(ایشکنه پویائی دی سنا)یادشده که (بلندترازپرواز عقاب)یا(بالاترازحدپروازعقاب)معنی دارد.درپیدایش همین کوه بنام(اپارسین)یادشده واین تسمیه پهلوی عبارت ازهمان نام اوستائی است که بالاتردیدیم وبا کمی تحول به شکل(ابارسین)درآمده ومرکب ازدولمه(اپار)یعنی ماورا وبالا و(سین)یعنی (عقاب)میباشد که بازهم بلندی این کوه عظیم را به صفت بالاتر وبلندترازحد پرواز عقاب نشان میدهد.

کوه(ابارسین)درنظریونانیانی که با اسکندربه افغاسنتان آمدند؛ کوه اسرارآمیزمعلوم میشد وآنراحدومنتهای آخرجهان تصورمیکردند؛ بناءعلیه آنرا (قفقاز)وبه صفت(قفقازهندی)(کوکازوس اندیکوس)خواندند. نام موجوده (هندوکش)اصلأازهمان کلمه(ادیکس)بمیان آمده و آنرا(هندیکس)و(هندوکش)ساختند.سلسله کوه هندوکش ازقدیم ترین روزگاران تاریخی باینطرف مسکن ورهایشگاه مردمان زیبائی بود که ایشان را بابد به اصطلاح اروپائی(هوموالبیوس)یعنی(مردمان کوهی)خوانده اینها هرکه بودند؛ باشندگان اولیه این کوه بودند وبعد امواج اقوام آریائی که ازشمال ازحوزه بین سردریا وآمو دریا درخاک های افغانستان منتشر شدنددردامن های دوطرفه این کوه جای گرفتند.

هندوکش به شهادت لهجه های آریائی چه ایرانی وچه هندی وچه مخلوط ازهردومقر قابل آریائی شد واین خصوصیت را حفظ کرد و با آمدن وانتشارعناصردیگرهنوزهم صاف ترین بقایای امواج آریائی را درته راه های این کوه عظیم سراغ میتوانیم.

چون دره های هندوکش عمیق ودشوارگذاروقلعه های آن بلند شامخ بود؛ باشندگان اصلی آن درجریان تاریخ دونیم هزارساله کمترازجاهای خود حرکت کرده ودربعضی نقاط جابجا مانده اند وعلی العموم مختصات ممیزات زندگانی خود را محافظه کرده اند.

متاسفانه شرح چگونگی مراتب زندگانی اجتماعی وفرهنگی ومدهبی وهنری وادبی باشندگان قدیم هندوکش کارآسانی نیست.معذالک اگرخوب دقت شود دیده میشود که باشندگان  این سلسله کوه اقلأ درنیمه شرقی آن ازحوالی خنجان تاچترال وپامیرهنوزهم یک صبغه زندگانی مخصوصی دارند که برکوایف پارینه حیات ایشان کم وبیش روشنی می اندازد.

درخمجان،اندراب،شتل،پنجشیر،سالنگ،سنجن،درنامه،ریزه کوهستان،نجرو،تگو،لغمان،کتور،نورستان،چترال،سوات،باجور،دامنه های پامیرمردمانی زندگانی دارند که وارث تهذیب قدیم هندوکش هستند.طرزمعماری درتمام این ساحه وسیع مخصوصأ درحصص شرقی آن عواملی دارد که دراثراحتیاج ارتفاعات بلند وبرف گیر نقاط کهستانی بمیان آمده است.خانه های چوبی نورستان که درآن سنگ وچوب بهم مخلوط شده و استحکام خاصی به خانه ها بخشیده بیشتربعلت نزول مقدارزیاد برف بمیان آمده وتزئینات روی چوب که دردروازه ها و کلکین ها ودیگر ظروف،ادوات خانگی آنها دیده میشود؛ ازروح هنردوستی آنها نمایندگی میکند.مردمان نورستان که باشندگان اصیل هندوکش شرقی محسوب میشوند؛ درفنون جمیله مثل موسیقی علاقه خاصی داشته ودارند.به اساس تحقیقات هئیت مردم شناسی دنمارکی(هارپ)که امروزدرمیان نورستانی ها متدوال است عصر(سومری ها)را درسه هزارسال ق م یاد آوری میکند به اساس تحقیقات هئیت مذکورنه تنها هارپ امروزه نورستانی ها به دوره سومری ها میرسد؛ بلکه آهنگی که امروزمی نوازند هم همان سابقه تاریخی را دارد.

همانطورکه نورستانی ها دررقص واتن وانواع بازی ها وورزش ها علاقمند اند سایرباشندگان دره های هندوکش هم  به این آداب ورسوم آراسته بودند.علت کم شدن آداب قدیمه درسایر حصص کوه مذکور تماس بامردمان جلگه وامواجی است که از بیرون به افغانستان آمده.

مردمان هندوکش حتمأ لباس واسلحه وادات موسیقی وشکار وزیورات ومفروشات وموبل واثاثیه ونوع طبخ مخصوصی داشتند که وشاهد آن کم و بیش در دره های پنجشیرونجرو وتگاوو بیشتر در دره های نورستان دیده میشود وهرکدام بجای خود نشان میدهد که باشندگان هندوکش ازخود مدنیت وفرهنگ وروش مخصوصی در زندگانی داشتند.

12/5/37