فریغونیان
درتعليق اول ذکری ازآل فريغون وحکمرانان جوزجانان رفت، که ازحدود ( ۲۵۰ تا ۴۱۰ ه ) درین سرزمین فرمانروایی داشتند، وازدودمان های بزرگی و دانش دوست حکمرانان افغانستان اند.
درباره شرح حال این خاندان واسمای امرای ایشان معلومات کمی درتاریخ یمینی العتبی (ص ۳۴۴ ترجمه رينولد )و در آثارساخاوناشرآثارالباقيه ودرالکامل ابن اثیر(۶۱٫۹) و درتاریخ بیهقی ( ص ۱۱۲ ر ۲۰۰) و درمقدمه بارتولد برحدود العالم و درترجمة حدودالعالم ازمینارسکی و درنوشته های ماکوف برآثارموزه ارمی تاز (ص ۱۷۸ و دریتیمة الدهر(۴ر ۲۵۹ )وقابوس نامه وزي.الاخبارگردیزی وتاریخ بخارا وجوامع الحکایات عوفی وآثاربارتولد واضطخری وحیات سلطان محمود از دکور ناظم موجود است،ولی تمام این معلومات خیلی ناچیز وغیر مکفی است.
چنين بنظرمی آید که نام فرغون درخراسان معروف ومستعمل بود،مثلا افريغون بن محمدالجوبقی نسفی درسنه ۴۳۸ ه امالی قاضی امام عبدالملک بن حسین نسفی را شنیده بود ( منتخب الهندفی تاریخ سمرقند ازمحمد بن عبدالجليل سمرقندی نسخه ناقص کتابخانه ملی پاريس ورق ۱۸ ب ( يادداشتهای قزوینی ۱۱۱٫۶)
نامه های افراد این دودمان را تاکنون بطورکامل و جامع ضبط نکرده اند،ودندی را درباورهم درمعجم ألا نساب خود ( ص ۱۹۴ ج۲ ترجمه عربی ) فقط نامهای سه نفرازاین خانه،آن را آورده است.
اما تاجائی که من تا کنون دیده ام، این هم هفت نفررا ازاین خاندان می شناسم:
۱- امیرفریغون حدود ۵۰ ۲ه
۲-امیراحمد بن فريغون (۲۷۹ ر۳۴۰ )
۳- وابوالحارث محمد بن احمد (۳۴۰ ر۳۸۹ ه)
۴- فريغون بن محمد (حدود۳۹۴ ه)
۵- ابونصراحمد بن محمد (۹۰۳ز ۱۰۴ ه)
۶- حسن بن ابونصراحمد ؟(۴۱۰ ه)
تعلیقات فریغونیان (۴۴۱)
۷ ابن فريغون:مؤلف كتاب عربی جوامع العلوم، که يك دائرة المعارف کوچك است،وعلمای اروپا بعد از۱۹۵۰ نسخه های خطی آنرا درکتب خانهای استانبول ومصرواسكوريال هسپانيا يافتند،ونام وی به شکل شعيا،معن معبی درنسخه های خطی آمده،وشهرتش ابن فريغون است،که برسرورق کتاب اورا تلميذ ابوزيد احمد بن زيد (؟ البلخی نوشته اند،وریترو دنلوپ دونفرشرق شناسان اروپا این بلخی راهمان مؤلف صورالاقاليم ميدانند،که بتاريخ ۱۹ ذوالقعده ۳۲۲ه -۳۱ اکتوبر ۹۳۴م بعمر ۱۸ سالگی درگذشته است.
(رك :مضمون دی غوجی براصطخری و بلخی درمجله ز، د، م، گی ۱۸۷۱م جلد۲ ص ۴۲ ببعد،ومقدمه بارتولد بر حدودالعالم ص۱۵)
کتاب جوامع العلوم را ابن فريغون به اميرابوعلی احمدبن ابی بكرمحمد بن مظهریکی ازحکمردانان آل محتاج چغانیان تقدیم داشته که درسنه ۳۲۹ ه د ۹۴۰ م حکمران خراسان بود؛ازطرف سامانیان،وتاریخ تالیف جوامع العلوم بين (۳۲۲- ۲۴۴ھ) تعیین شده است.
مینارسکی ازمقابله مضامین حدودالعالم وجوامع العلوم،ومعاصربودن مؤلف گمنام حدود العالم با امرای آل فريغون، و نیزازنام ابن فريغون ودیگردلایل بدین نتیجه رسیده، که همین ابن فريغون مؤلف حدود العالم هم باشد، ووی بخاندان فریغونيان نسبت داشته است (رجوع شود به رساله مینارسکی بنام ابن فريغون و حدود العالم طبع لندن ۱۹۶۲م)