زندگینامه علامه حبیبی
برای معرفی و شناسایی شرح حال کامل شاد روان علامه عبدالحی حبيبي سه مدرک قوی و ارزنده در دست است که هر سۀ آن شکل اتو بیوگرافی (Autobiography) دارد.
استاد معظم علامه عبدالحی حبیبی نخستین زندگینامه اشا بنابر تقاضای هیئت تحریر مجله وزین علمی تحقيقي يغما ، به رشته تحریر در آورده است دو مین شرح حال استاد فاضل علامه عبدالحی حبیبی بر اساس خواست و استدعای استاد فقید عبدالروف بینوا، نگاشته شده بود تا آنرا در کتاب " اوسنی لیکوال " (نویسنده گان کنونی )، بدست نشر سپارد. و سرانجام سومین شرح زندگانی فرزا نه، مرد پر مجد ،مرحوم عبدالحی حبیبی بموجب اصرار و پافشاری گردانند گان مجله ادبی ژوندون ( نشریه اتحادیه نویسندگان افغانستان ) انتشار یافته است .
اينک با استفاده از هر سه ماخذ نکات در خور تامل زندگی این شخصیت بلند عرضه وراد مرد را با هم تلفیق نموده و ضمن فصول وابواب جداگانه مورد بررسی و امعان نظر قرار میدهم تا باشد که جوانان دانش پژوه و علم پرور افغان و کلیه مشعلداران دانش و فرهنگ جهان با مرور کردن خطوط زندگانی این نستوه مرد هژیر وفطن ، درس عبرت گرفته و در راه عروج و اعتلای فرهنگ انسانی قدم گذارند، زیرا در واقعیت امر مطالعه همیـن سر گذشت های مبارزان و بزرگ مردان نامدار فرهنگی است که نهاد انسانرا از چنگال شوم غل و غش رهایی بخشیده ، ضمیر وجدان ، فکر و روان او را مشحون از عشق به آدمیزاد و شوون عليا او میسازد.
الف: شهرت و زادگاه:
علامه عبد الحي بن ملا عبدالحق آخوند زاده بن مولوی عبدالرحیم بن علامه مولوی حبیب الله مشهور به محقق کندهاری بن ملا فیض الله بن ملا بابر ، بروز پنجشنبه مورخ ۱۷ ربیع الثانی سال (۱۳۲۸) هجری قمری، مطابق برج ثور سال (۱۲۸۹) هجری شمسی و یا ماه می (۱۹۱۰) مسیحی در محله با میزایی شهر کندهار چشم به جهان گشود. در سنین کود کی از سایه مهر و عطوفت پدری محروم گردید ، اما علیرغم این تلخ کامی وسع و یارای مقاومت با حوادث ناگوار زمان را از دست نداد و با متانت و مناعت کم نظیر شاهرای علم را در پیش گرفت.
در خصوص ارتباط و وابستگی اتنو گرافیگ استاد علامه عبدالحی حبیبی باید گفت که وی متعلق به قبیله کاکړ پشتون بوده است. ولی مباهات و کار نامه های سترگ فرهنگی وی تنها متعلق به قوم کاکړ و ملیت پشتون نبوده بلکه مایۀ افتخار و سر بلندی قاطبه انسانان دانشجو و فرهنگ دوست جهان اعم از داخلی وخارجی یا افغان و غیره افغان میباشد. زیرا هدف و مامول بزرگ مبارزات علمی و پژوهشی استاد علامه عبدالحی حبيبي صرفا خدمت به فرهنگ بشری و غنابخشی آنبود و بس .
معذلک باید خاطر نشان ساخت که قبیله کاکړ یکی از عشایر منور و بافرهنگ پشتو نهاست که شاعران بزرگ و بلند آواز زبان پشتو چون شمس الدین کاکړ پیر محمد کاکر ، زرغونه و ... وابسته با این قبیله مهذب وعرفانی است منسوبین این عشیره در اول وهله در قسمتهای باختری کوه سلیمان موسوم به کاکړ ستان، بسر میبردند.
اما اکنون ساحۀ بود و باش آنان نسبت به گذشته پهنای بیشتری کسب نمود و برخی مناطق بلو چستان ،کندهار، هرات لغمان ، پشاور و حتی حیدر آباد هندوستان را نیز احتوا میکند .
به خاطر انصراف از حاشیه نویسی و جلوگیری از طفره روی باید نکته یی دیگری را نیز خاطر نشان ساخت و آن اینکه اضافت کلمه حبیبی بر نام استاد علامه عبدالحى بموجب نسبت او به علامه مولوی حبیب الله (محقق کندهاری) صورت گرفته است که در صفحات بعدی گفتار مختصری در خصوص وی، ارائه خواهم کرد .
ب: تعلیم و تحصیل:
در آوانیکه استاد حبیبی پا به عرصه وجود گذاشت، جنبشر روشنفکری در افغانستان تازه جوانه میزد و راه شکوفایی می پیمود.
استاد درسال ۱۲۹۹ هجری شمسی شامل مكتب ابتدایی شالمار کندهار گردید و بعد از انقضای موفقانۀ دورۀ شش سالۀ مكتب ، در سال
۱۳۰۴ هـ . ش فارغ گردید.
استاد حبیبی خواندن مکتب را به خاطر حصول دانش کافی نشمرد از اینرو در راه فراگیری فضل و حکمت تلاش های پیگیر و خستگی ناپذیر را آغاز نمود.
نخست از همه پای تلمیذی عمزاد دانشمند و سخنران مبارز و فدا کار خود مرحوم مولوی عبدا لواسع شهید نشست و مباديات صرف و نحو عربی ، علوم، ریاضی و هیئت ، اصول وقواعد فقه، اساسات ومفردات عروض و قافیه، فصاحت و بلاغت را از وی بیاموخت.
سپس به شاگردی استاد فقیه و صاحب نظر دیگر علامه مولوی ابو الوفا کندهاری که در مدرسۀ نظامیهٔ دکن هند جنوبی کرسی استادی فقه و الهیات داشت و درین روز گار در مسجد خانوادگی آنان، اقامت داشت، زانو زد استاد علامه عبدالحی حبیبی ازین مرد خبیر و بصیر ، دانا و رشید بعلاوۀ فراگیری علوم ،اسلامی مسایل مربوط به ادبیات و نویسندگی را نیز فرا گرفت و از محضر او استفاده فراوان کرد. استاد حبيبي بعد از ختم دروس متداول و مروج در مساجد و مدارس حومه کندهار ، شروع به آموختن مضامین و مطالب جديد التدريس نصاب مکاتب کابل از قبیل حساب، جغرافيا ، علوم طبیعی و ... نمود.
علاو تا کاوش و تتبع در کلکسیونهای سراج الاخبار افغانیه( منتشرۀ كابل ) و حبل المتين (از انتشارات کلکته) ، نوشته ها و تالیفات علامه محمود طرزی و دو اين شاعر رفیع و چیره دست فارسی چون حافظ شیرازی، سعدی مولانا جلال الدین بلخی و غیره ، از مشغولیتهای مهم استاد حبیبی بود . مطالعه و بررسی نشرات دست داشته افغانی عطش علمی - تحقیقی استاد را سیراب نمیساخت. از همین جهت مجدانه سعی و تلاشی میورزید تا جراید و مجلات دیگری نظیر کاوه، ایران شهر ، ارمغان ، الهلال، صورا سرافیل و غیره را نیز بدست آورد. استاد حبیبی با مطالعه مقالات پر محتوای دانشمندان متفكر واهل نظر ایرانی ( سید حسن تقی زاده ، علامه میرزا محمد قزوینی ، سید کاظم ایرانشهر ، سید محمد علی جمال زاده و... ) ، مصری جرجی زیدان (...) و هندی مانند شبلی نعمانی ، سلیمان ندوی و دیگران نه تنها اندوخته های فضل و حکمت خود را می‌افزود، بلکه جریانات روشنفکری و استقلال طلبی کشورهای مذکور را نیز پیگیری مینمود .
استاد عقیل و فرهمند ما علامه عبدالحی حبیبی را در آنزمان اعتقاد بران بود که برای روشن ساختن زوایای تاریک تاریخ و فرهنگ کشور باید السنه زیادی آموخت. بنابراین ملحوظ بود که در کنار مطالعات
وتتبعات فراوان به آموختن زبانهای عربی ، اردو ، انگلیسی و تا حدودی سنسکریت ، همت گذاشت و مرحله به مرحله جهت تکمیل دانش و بینش خود قدم می‌گذاشت.
او با تقبل رنج ها و زحمات طاقت فرسا از یک سو می آموخت و از جانب دیگر به منظور عرضه نمودن دست آوردهای علمی - پژوهشی خویش ، از لذات و حلاوتهای زندگی کناره میجست تا باشد که دیده های انسان این مر زو بوم و در نهایت امر کافه بشریت را ، در تارو پود فرهنگ شان، درخشش و بصارت هر چه بیشتر ببخشد.
چنین بود ایدال مجاهدات و مبارزات فرهنگی سخن سنج نکته پرداز ما - استاد علامه عبدالحی حبیبی که نماد قلب رووف و پر عطوفت ، مظهر نهاد سارا و سراپا مخ این محقق نامی و بلند مقــــام است.
بر مبنای این ویژگیهای شامخ و معلای انسانیست که وقعت و منزلت این نویسنده روشنگر، با عرفان و صوفی گرایی معاصر نیز گره میخورد و او را بانسان صاحبدل و هیومانیست بزرگ مبدل میسازد.
ج: وظایف رسمی:
استاد حبیبی بعد از اتمام پیروزمندانه مکتب ابتدایی شالمار کندهار در سال (۱۳۰۴) هـ . ش بعمر (۱۵) سالگی در یکی از مکاتب شهری کندهار به صفت آموزگار مقرر گردید و مدت دوسال به خاطر تربیت ابنای وطن ایفای وظیفه .نمود در سال (۱۳۰۶ ) هـ ش بنابر بر نیاز شدید مطبوعات بسمت معاونیت جریده هفتگی طلوع افغان تعیین گردید و مدت چارسال باين وظیفه ادامه داد . در سنه (۱۳۱۰) هـ ش به مدیریت مسوول این جرید ه ارتقا یافت.
استاد عبدالحی حبيبي طى وظیفه ده ساله ژورناليستيک خود بعلاوهٔ تنظیم امور این نشریه ، به نگاشتن و ترجمهٔ آثار ارزشناک وگرانبهای علمی ادبی مبادرت ورزید .
چنانکه قبلا هم تذکار دادم ، ضرورت باستفاضیه از شخصیت علمی و تحقیقی استاد علامه عبدالحی حبیبی پای او را از معلمی به جهان مطبوعات کشانید ولی اینبار لزوم آن بوجود آمد تا استاد جهت ادای خدمات هر چه بهتر و بیشتر فرهنگی، مسقط الراس آبایی خویش را ترک گفته و رهسپار پایتخت کشور ( کابل ) گردد.
در سال ۱۳۱۹ هـ ش بحيث رئیس پشتو تولنه (اکادیمی پشتو افغانستان ) کسب تقرر کرد و در عین زمان و ظيفهٔ معاونیت ریاست مستقل مطبوعات را نیز پیش میبرد.
در سال (۱۳۲۰) هـ . ش به وظیفه مشاوریت وزارت معارف ( آموزش و پرورش ) توظیف گردید و مدت سه سال درین پست باقی ماند.
علامه حبیبی در سنه (۱۳۲۳) هـ ش بأقدام نهایت بزرگ و والای فرهنگی یعنی تاسیس نخستین (دانشکده) ادبیات در چوکات پوهنتون (دانشگاه) کابل دست یازید و شخصا تدریس تاریخ ادبیات پشتو را برعهده گرفت مع الوضع استاد علامه حبیبی امور مربوط به ریاست اکادیمی پشتو ( پشتو تولنه ) را نیز با صداقت و خلاقیت و جربزه زايد الوصف آنجام می داد.
در سال (۱۳۲۵) هـ ش بحيث رئیس معارف ولایت کندهار ماموریت یافت. او این وظیفه را با حفظ کرسی استادی تاریخ ادبیات در پوهنځی ادبیات پوهنتون کابل تا جمال (۱۳۲۵۶) هـ ش ادامـه داد. در سال (۱۳۲۶) هـ ش از مشاغل علمی و فرهنگی برکنار شد و به عنوان وکیل التجار افغاني ، در چمن تعیین گردید بعد از انقضای این وظیفه یکساله دوباره به کشور عودت نمود. در سال (۱۳۲۷) هـ ش به مثابه نماینده منتخب مــــــردم کندهار در دورۀ هفتم شورای ملی ( پارلمان افغانستان) برگزیده شد و تا سال (۱۳۳۰) هـ ، ش وظیفه خطیر رسالت مردم را در پارلمان بوجه احسن و نیکو ، انجام داد . در جریان سال (۱۳۳۰) هـ ش. به موجب مبارزات آزادی طلبانه و وطن خواهانه اش، بترک جبری کشور ، محکوم گردید و مدت ده سال در فراق از وطن، در دیار بیگانگان ، بسر برد.
در سال (۱۳۴۱) هـ ش بعد از سپری نمودن دوران حزن انگیز و پر مرارت تبعید، بوطن باز گشت و کارهای علمی تحقیقی را از سر گرفت تا اینکه در اثر تتبعات و کاوشهای گرانمایه خویش در سال (۱۳۴۴) هـ ش عالیترین رتبه علمی پوهنتون کابل (پوهاند) را بدست آورد .
در سال (۱۳۴۵) هـ ، ش مقام ریاست انجمن تاریخ افغانستان باو تفویض گردید تا با استفاده از مطالعات عمیق تاریخی خود مدنیت های پر عظمت و جوانب گوناگون تاریخ دیرین سال کشور ما را به کلیه جهانیان هویدا سازد.
در سال (۱۳۵۱) هـ ش بحيث مشاور فرهنگی صدراعظم بر گزیده
در سالیان آخر زندگی بحیث مشاور وزارت اطلاعات و ( وزارت فرهنگ ) و سپس بعنوان رایزن کمیته دولتی کلتور جمهوری دموكراتيک افغانستان ایفای وظیفه مینمود و در جریان این ماموریت بتاریخ ۲۰ ثور سال ۱۳۶۳ هـ ش چشم از جهان پوشید و با بدیت پیوست.
د: اشتراک در مجامع بین المللی:
پژوهشهای علمی و مبتکرانهٔ استاد علامه عبدالحی حبیبی بزودی شهرت او را از محدودۀ کشور عزیز ما ، افغانستان ، خارج ساخت. استناذ و ژرف بینی در تحقیق ، سلاست، و روانی در انشاو ملاحت گفتار برخی از مشخصات استاد حاذق علامه حبیبی بود که مبتنی بر آن کلیه دانشمندان و فرهنگیان را شیفته خود ساخته تأليفات ، رساله ها و مقالاتش همواره در کشورهای خارجی به حلیه طبع آراسته میشد و چیره دست ترین نویسندگان دنیا از آن استفاده مینمودند چنانکه نویسنده و محقق شهیر شوروی
( مینور سکی ) در تجدید نظـر بر حواشی و تعليقات كتاب " حدود العالم من المشرق الى المغرب " از تحقیقات ژرف و مستند استاد حبيبي ، استفادهٔ شایان و اعظمی نمود.
بنابرین ، استاد علامه عبدالحی حبیبی در داخل وخارج کشور ، یگانه متکا و منبع حلال پرابلمهای علمی به حساب میرفت و از همین جهت تصادفی نبود که براشتراک او در گرد همایی ها و مجامع علمی- تحقیقی بین المللی تاکید فراوان صورت میگرفت و از وی بمنزلهٔ شخصیت صاحب نظر استفاده و استشاره میشد.
در سطور زیرین از اجتماعات بين المللي تذکر به عمل می که استاد علامه عبدالحی حبیبی به عنوان عضو یارئیس در آن شرکت نموده است :
۱- مراسم بیست و پنجمین سال بنیانگذاری پوهنتون (دانشگاه) تاشکند در سال (۱۳۲۵) هـ ش.
۲- هیئت کلتوری افغانی در دهلی سال (۱۳۲۶) هـ ش.
۳- اورینتل کنفرانس (Orintal conference) منعقدهٔ لاهور ، سال (۱۳۳۶) هـ ش.
۴- اجتماع یاد بود خواجه عبدالله انصاری در کابل ، سال
(۱۳۴۱) هـ ش.
۵- مجلس یاد بود و گرامیداشت مولانا عبدالرحمن جامی منعقدهٔ دوشنبه تاجکستان، سال (۱۳۴۳) هـ ش.
۶- کنفرانس ایرانشناسی در تهران ، سال (۱۳۴۵) هـ ش .
۷- سیمینار ترجمه در کابل ، سال (۱۳۴۵) هـ ش .
۸- کنفرانس وسیع نسخ خطی منعقدۀ کابل ، سال ( ۱۳۴۶) هـ ش .
۹- کنفرانس کوشانیا نشناسی در دوشنبه تاجکستان ، سال (۱۳۴۷) هـ ش.
۱۰- سمپوزیم هنر عهد تیموریان در سمر قند از بکستان، سال (۱۳۴۸) هـ ش.
۱۱- گردهم آیی بزرگداشت خواجه رشيد الدين فضل الله وزير منعقدهٔ تهران و تبریز ، سال (۱۳۴۸) هـ ش.
۱۲- سیمینار کوشانیان در کابل ، (۱۳۴۹) هـ ش .
۱۳- مجلس هزارهٔ شیخ طوسی در پوهنتون مشهد ، سال (۱۳۴۹)هـ ش .
۱۴- کنفرانس هزاره ابوریحان البیرونی در دهلی (۱۹۷۱) بمطابق
به (۱۳۵۹) هـ ش .
۱۵- سیمینار فتح پورسیکری (اگرهٔ هندوستان ) ، سال ۱۳۵۱ هـ ش.
۱۶- گردهم آیی فسیح و بزرگ به مناسبت تجلیل هزارهٔ البيروني در کابل (۱۳۵۲ ) هـ ش .
۱۷- مراسم یادبود مولوی جلال الدین بلخی در کابل ، سال (۱۳۵۳)
هـ ش .
۱۸- محفل گرا میداشت بایزید روشان در کابل ، سال (۱۳۵۳)
هـ .ش.
۱۹- جلسۀ بزرگداشت و تجلیل از شخصیت امیر خسرو در کابل سال (۱۹۷۵) م مطابق به ماه حوت سال (۱۳۵۳) هـ . ش
۲۰- مراسم تجلیل از شخصیت فرهنگی ابو نصر فارابی در کابل سال (۱۹۷۵) مطابق به ۱۳۵۴ هـ ش .
۲۱- کنفرانس یونسکو در بارۀ السنه و ادبیات کشورهای آسیای میانه در تهران سال (۱۳۵۴) هـ ش.
۲۲- کنفرانس هزارۀ دقیقی بلخی در کابل (۱۹۷۵) م مطابق به (۱۳۵۴) هـ ش.
۲۳- مراسم تجلیل و گرامیداشت امیر خسرو در دهلی ، سال (۱۹۷۵) م
مطابق به (۱۳۵۴) هـ ش.
۲۴- سیمینار تحقیقات بین المللی پشتو در کابل سال (۱۹۷۵) م مطابیق به (۱۳۵۴) هـ ش .
۲۵- گردهم آیی هزار مین سالگرد تولد خواجه عبدالله انصاری در کابل ، سال (۱۳۵۵) هـ ش.
۲۶- مراسم تجلیل از شخصیت نخبه و برگزیده افغان سید جمال الدین افغانی در کابل ، (۱۳۵۵) هـ ش.
۲۷- سیمینار آثار چاپ شده پشتو در دو قرن آخر در کابل ( ۱۳۵۶)هـ ش.
۲۸- مجلس بزرگ داشت نهصدمین سال تولد سنایی غزنوی در کابل ، سال (١٣٥٦) هـ ش.
۲۹- محفل تحقیقات درباره کوشانیان در کابل ، سال (۱۳۵۷)
هـ ش.
۳۰- کنفرانس تجلیل از شخصیت علمی و فرهنگی کشور ، ابن سینا در کابل ، سال (۱۳۵۹) هـ ش.
۳۱- جلسه بزرگ داشت میافقیر الله جلال آبادی در کابل (١٤٥٩) هـ ش.
۳۲- کنفرانس یونسکو منعقد بلگراد در سال (١٣٥٩) هـ ش.
۳۳- گردهم آیی بزرگت در خصوص تاریخ تمدن آسیای میانه در دوشنبه تا جکستان شوروی در سال (١٣٦١) هـ ش.
۳۴- مجمع بزرگ ووسیع کو شانیان در کابل سال (١٣٦١ ) هـ ش.
استاد علامه عبدالحی حبیبی به علاوه اشتراک در اجتماعات تحقیقی بین المللی و گردهم آیی های علمی ، در تعداد کثیری از سیمینارها و کنفرانس های چون سیمینار سوم خوشحال خان ختک سال (۱۳۵۸) ، سیمینار (۲۰۰) مین سالمرگ میافقیر االله جلال آبادی (کابل ، سال ۱۳۵۹) ، سیمینار ادبیات انقلابی سال (١٣٦٢) ، سیمینا ر دزرغونی یاد کابل ، سال کابل ، (١٣٦٢ ) و تعداد زیاد محافل فرهنگی دیگر که در سطح ملی تدویر یافته بود ، نیز شرکت جسته است.
و: آفرینشهای علامه حبیبی:
استاد علامه عبدالحی حبیبی این، نویسنده مدقق و توانای افغان در زندهگی پنجاه واند ساله علمی - تحقیقی شان آثار و آفرینش های خیلی گرانمایه از خود به میراث گذاشت که علوروح و ژرفنای فکر این پژوهنده حزیم در آن به خوبی ملموس و هویداست.
تالیفات و تصانیف استاد بزرگ علامه عبدالحی حبيبي که ارزنده در شکوفایی و غنامندی فرهنگ اصیل و باستانی میهن ما ، انجا داده یکی از تمها و مسایل در خور مداقه برای متتبعان و خامه بدستان داخلی و خارجی بشمار میرود تا درآن به تحقیق و کاوش پرداخته و با استفاد ه از دست آوردهای علمی این فرهنگی ژرفنگر ، در جهت اعتلای فرهنگ بشری قدم بردارد زیرا در تاریخ معاصر کشور ما کمتر کسی و جود خواهد داشت که از لحاظ کمیت و دقت ، آثار و تالیفات علمی را به پایه استاداعظم و علامه حبيبي ، ارقام و تخلیق نموده باشد و این امر کاملا مسلم و غیر قابل انکار است که ضرورت به محاجه و استناد ندارد.
درین شکی نیست که هر پدیده در میسر پویایی و غنامندی قرار دارد و با گذشت زمان نکات تازه بر آن افزود میگردد ...
اما آفرینش های علمی تحقیقی استاد کبیر علامه حبیبی شالود و سنگ بنای محکمیست که فرهنگ کشور ما بران تکیه دارد و تازمانه های زیادی پاسخگوی اقتضا آت عصر خواهد بود. با جرات میتوان گفت که دانشمندان و قلمز نان منصف اعم از خود و بیگانه درین قضاوت با من هم فکر و متفق الرای خواهند بود.
اينک در سطور و صفحات آتی ببلیو گرافی (نوشته ، سروده، تالیف، تر جمه ، تصحیح، مقابله، تحشیه ،تعلیق ،تدوین، ترتیب و ...) علامه حبیبی را با تفكيک و دسته بندی موضوع و ترجمه آن به زبان انگلیسی ، تقدیم خوانندگان محترم مینمایم ، تا باشد که مستشرتان و کلیه فرهنگیان علاقمند به تاریخ و فرهنگ افغانستان، از آن استفاده نمایند.
PUBLISHED WORKS A:LITERATURE AND
PHILOLOGY:
۱- DEITOR-IN-CHIEF
SHIP of Talu-i-Afghan
Periodical. (In persian
and Pashtu Languages)
for ten years.
۲- Edotor-in-Chiefship
of Kebul Magazine (in Pa- shtu Language), publish- ed by Pushtu Academy, for three years.
۳- Afghan and Afghan hood, (Pashtu pamphlet) Kandahar, ۱۳۱۷ HS.
۱- آثار طبع شده
الف: ادبیات و زبانشناسی:
۱- نشر واداره ده سالۀ جریدۀ
هفتگی طلوع افغان به زبان فارسی و پشتو.
۲- نشر و ریاست سه سالۀ مجله کابل به زبان پشتو از اکادمی پشتو.
۳- رساله افغانی و افغانیت به زبان پشتو طبع کندهــــار ۱۳۱۸
به مدد لعل محمد کاکر ) .هـ ش.
۴- ۱۰,۰۰۰ word Persian- Pashtu Dictionary: with detailed preface on Pashtu philology, named
"Spets- ali Pashtu Kandahar, ۱۳۱۸ HS. (with
co-operation of Lal Mohammad Kakar).
۵- Publiction of two volumes self-teaching Bo- ok, Kandahar, ۱۳۱۴ HS, with cooperation of some other writers,.
۶- Milli Pasarlay (Nat- ional spring), Pashtu verse, Kandahar, ۱۳۱۷ HS.
۷- Invention of Pashtu
terms, Kandahar, ۱۳۱۷ HS.
۴- ده هزار لغت فارسی به پشتو با مقدمۀ مفصل در فیلا لو ژی به
نام " سپیڅلی پشتو ، طبع کندهار ۱۳۱۸ هـ ش.
۵- نشر دو جلد خود آموز پشتو طبع کندهار ١٣١٤ هـ .ش (بمدد جمعی از نویسندگان )
۶- ملی پسر لی (منظوم پشتو) طبع کندهار ۱۳۱۷ هـ ش .
۷- وضع اصطلاحات پشتو طبع کندهار ۱۳۱۷ هـ ش
(PashtuPamphlet)
۸- A short History of styles of Pashtu poem, Kandahar, ۱۳۱۹ HS. (in persian)
۹- A concise history of Pashtu Literature, Kand- ahar, ۱۳۳۱۱ HS, (in pers- ian).
۱۰- Paigham-i-Shaheed (Massage of Martyr), Pe- risan Mathnawi, Kabul, ۱۳۱۴ HS.
۱۱- Ghazna (Persian Mathnawi), Kabul, ۱۳۱۵ HS.
(رسالۀ پشتو )
۸- تاریخچۀ سبکهای شعر پشتو (فارسی) طبع کندهار ۱۳۱۱هـ ش
۹- تاریخچۀ ادبیات پشتو (فارسی) ( طبع کابل ۱۳۱۹ هـ ش.
۱۰- پیغام شهید ( مثنوی فارسی ) طبع کابل ۳۱۴ هـ ش .
۱۱- غزنه (مثنوی فارسی) طبع کابل ۱۳۱۵ هـ ش.
۱۲- Pashtoon Poets, fir- st volume, first edition in Kabul ۱۳۲۰ HS, second ed- ition in Peshawar, ۱۹۵۱.
۱۳- Sardar Meherdil Khan Mashreqi A Poet From Kandahar (Persian), Kabul ۱۳۱۴ HS.
۱۴- Poetical works of Temorshah Afghan (in Persian), Kabul, ۱۳۱۳ HS.
۱۵- Pashtu translation of french Darmesteter's "Pashtu Research", witn the cooperation of Reshtia and Benawa. Kabul, ۱۳۲۵ HS.
۱۲- پښتانه شعرا ( شعرای افغان ( جلد اول به زبان پشتو، طبع کابل ۱۳۲۰ هـ ش دوم طبع پیښور ١٩٥١ م.
۱۳- سردار مهردل خان مشرقی شاعر کندهاری (فارسی ) طبع کابل ۱۳۱۲ هـ ش .
١٤- اشعار و دیوان تیمورشاه کابل افغان (فارسی ) ، طبع ۱۳۱۳ ش.
١٥- "پښتو څیړنی" ترجمه پشتو از دار مستتر فرانسوی به كمک رشتيا و بينوا ، طبع کابل ۱۳۲۵ هـ ش .
۱۶- Research on PATA KHAZANA (Unknown Tr- easury) and its Persian translation, Kabul,۱۳۲۴ HS.
۱۷- Research on Tarju- man-Ul-Balagha A Book of Radviani (in persian), Kabul ۱۳۳۰, HS.
۱۸- Khalilinama (Pers- ian Mathnawi), Peshawar, ۱۳۳۴ HS.
۱۹- The Poet of Hirm- and, Haroon Khan Afghan (in Persian). Karachi. ۱۳۳۸ HS.
۱۶- تحقيقات راجع به پټه خزانه و ترجمه فارسی آن ، طبع کابل ۱۳۲۴ هـ ش .
۱۷- تحقیقات راجع به ترجمان البلاغه را دو یانی (فارسی ) طبع کابل ۱۳۳۰ هـ ش
۱۸- خلیلی نامه ( مثنوی فارسی ) طبع پشاور ١٣٣۴ هـ ش.
۱۹ - شاعر هیرمند هارون خان افغان (فارسی) ، طبع کراچی ۱۳۳۸ هـ ش.
۲۰- ۲۰۰۰-years-old Af- ghan Language or Mother of Dari Language (analy- sis of Baghlan inscr-
iption), Published by Association of History, Kabul, ۱۳۴۳ HS.
۲۱-A Glance to Jami's Salaman and Absal (vers- ified Story), Kabul, ۱۳۴۳ HS.
۲۲- Poet of thought, Maulana Jalaluddin Bal- khi, (An Essay), Kabul, ۱۳۵۳ HS.
۲۳- Pashtu in the Light of History and word, an Article, published in Waz- hma Magazine, Kabul, ۱۳۴۱ HS.
۲۰- زبان دوهزار سالۀ افغانستان یا مادر زبان دری (تحلیل كتيبة بغلان ) طبع انجمن تاریخ کابل ١٣٤٣ هـ ، ش
۲۱- نگاهی به سلامان و ابسال جامی ، کابل ١٣٤٣ هـ ش.
۲۲- شاعر اندیشه (مولانا جلال الدين بلخی) طبع کابل درمجموعه مقالات مجلس مولانا ۱۳۵۳هـ ش.
۲۳- پښتو د تاریخ او لغت په رڼاکی، په وږمه کی طبع شو کابل ١٣٤٧ هـ ش .
۲۴- Position of Pashtu Language and Literature in the civilization of the peoples of central Asia
(Pashtu and English), Kabul, ۱۳۵۶ HS.
۲۵- Melodies of Heav- en and theological songs (in Pashtu), Published by Academy of siences, Kab- ul, ۱۳۶۱ HS.
۲۶- The Aspects of Life Pashtu in the Present poem, published by Aca- demy of Sciences of Afgha- nistan, Kabul, ۱۳۶۰ HS.
٢٤ - د پښتو ژبی او ادب موقف دمرکزی ایشیاد خلکو په تمدنونوکی (پښتو، انگلیسی) د کابل چاپ ١٣٥٦هـ ش.
٢٥- آسمانی نغمی او لاهوتی سرودونه (پښتو) د علومو اکادمی طبع ، کابل ١٣٦١ هـ ش .
٢٦- په اوسنی پښتو شعر کی د ژوند څپی د علومو اکادمی چاپ کابل ۱۳۶۰.
۲۷- The Art of Afghan- istan in ۲۰th century, (in Pashtu) Honar Magazin Kabul, ۱۳۶۰ HS.
۲۸- A glance at Pashtu Literature, Kabul,۱۳۵۷ HS. (translation from Arabic by Samandar)
۲۹- Critical Look to pa- shtu Prose, published by Academy ofsciences of Afghanistan, Kabul, ۱۳۶۰ HS.
۳۰- Amir Koror His Dynasty (Persian), pu- of blished by Academy sciences, Kabul, ۱۳۶۱ HS.
۲۷- په شلمه پیړی کی د افغانستان هنر (پشتو) به فرمایش اکادمی علوم در سنه ١٣٥٨ هـ ش نوشته شده ، طبع در مجله هنر کابل ١٣٦٠ هـ ش.
۲۸- نظری بر ادبیات پشتو (ترجمه از عربی توسط سمندر) طبع کابل ١٣٥٧ هـ ش.
۲۹- پښتو نثر ته کره کتنی د علومو اکادمی چاپ ، کابل ۱۳۶۰ هـ ش.
۳۰ امیر کروړ ودو د مان او (به زبان دری )، طبع علوم اکادمی افغانستان کابل ١٣٦١ هـ ش.
۳۱- Pir Roshan (A pam- phlet on His Biography 'Literay works and ideas), printed in the introduction of Pashtu Khair-ul-Baian, Kabul, ۱۳۵۳ HS.
۳۲- A selection from "Hadiqa" of Hakim Sanie (A critical text), Kabul, ۱۳۵۶, HS.
۳۳- Dari Texts, Kabul University press, Kabul, ۱۳۵۷ HS.
۳۴- Bibliography of Al- Kabul, beruni, (Pashtu) ۱۳۵۲ HS.
۳۱- پیر روښان (يک رساله پشتو در احوال و آثار و افکاروی) طبع در مقدمه خیر البیان پشتو کابل جدى ١٣٥٣ هـ ش.
۳۲- انتخابی از حدیقه حکیم سنایی (متن انتقادی) طبع کابل ١٣٥٦ هـ ش.
۳۳- متون در ی طبع پوهنتون کابل ۱۳۵۷ هـ ش.
۳۴- دالبیرونی کتابښود (پشتو)
طبع کابل ۱۳۵۲ هـ ش.
۳۵- Ode in the History c Pashtu literature, Kabul ۱۳۵۷ HS.
B: HISTORY AND GEO- HISTORY:
۳۶-A History of Pashtu Literature (Pashtu), Fir- st volume from pre-Islam- ic period, published by faculty of Letters, first edition in Kabul, ۱۳۲۵ HS, second edition in Peshaw- ar ۱۳۳۰ HS, third edition in Kabul, ۱۳۵۳ HS.
۳۷-A History of Pashtu Literature, Second Vol. from Begining of Islam to first millenium of HS (Pashtu), Kabul, ۱۳۴۲ HS.
۳۵- دپښتو ادب په تاریخ کی قصیده، دکابل طبع ۱۳۵۷ هـ ش.
ب: تاریخ و جغرافیای تاریخی .
۳۶- تاریخ ادبیات پشتو جلد اول دورۀ قبل از اسلام به زبان پشتو ، طبع کابل ۱۳۲۵ از فاکولته ادبیات طبع دوم ۱۳۳۰ هـ ش پشاور ، طبع سوم کابل ۱۳۵۳هـ ش.
۳۷- تاریخ ادبیات پشتو جلد دوم از ابتدای اسلام تا سال هزارم هجری (پشتو) طبع کابل ١٣٤٢ هـ ش.
۳۸- Majma-Ul-Gharaiab and Mazar-i-Alavee in Balkh, (Persian), summ-ary of which has been published.
۳۹- The History of Afg- hanistan in the period of Indian Temurid (persian) published by ssociation of History, Kabul ۱۳۴۲.
۴۰- Afghan Unknown Historians (Pashtu), First edition in Kabul annual, ۱۳۳۳HS, second editon, ۱۳۵۹ HS.
۳۸- مجمع الغرایب و مزار علوی در بلخ (فارسی ) تلخیص آن طبع شده.
۳۹- تاریخ افغا نستان در عصر تیموریان هند ( فارسی ) طبع انجمن تاریخ کابل ١٣٤٢.
۴۰- مور خان گمنا افغان (پشتو) طبع سالنامه کابل ۱۳۳۳ هـ ش. نو مور کی مورخين د کابل طبع ۱۳۵۹ هـ ش.
۴۱- The Renowned fi- gures of Abdalis before Ahmad Shah (Pashtu pa- mphlet), Kabul, ۱۳۱۹ HS.
۴۲- Zaranj and its Historical circumstances (Persian), Kabul, ۱۳۶۴ HS.
۴۳- Constitutional Mo- vement in Afghanistan, Kabul, ۱۳۶۴ HS.
۴۴- Biography and wo-
rks of Mawlawi Habibull-
ah known as Researcher of Kandahar (Persian), Kabul ۱۳۱۴ HS.
۴۱- مشاهير ابدالیان پیش از احمد شاه (رساله پشتو ) طبع کابل، ۱۳۱۹ هـ ش.
٤٢- زرنج و احوال تاریخی آن (فارسی) طبع کابل ١٣٢٤ هـ ش.
٤٣ـ جنبش مشروطیت در افغانستان (فارسی) ، طبع کابل ١٣٦٤ هجری شمسی.
۴۴- محقق کندهاری شرح احوال و آثار مولوی حبیب الله کندهاری (فارسی ) طبع کابل ۱۳۱۴ هـ ش.
۴۵- Monarchy of mult- an lodi family (Urdu) Lahore, ۱۹۴۹.
۴۶- A History of Afgh- anistan after Islam, Per- sian) first volume, Kabul, ۱۳۴۵ HS. second edition Kabul, ۱۳۶۷ HS.
۴۷- Pashtu and Looyaks of Ghazna, A New Re- search on Ghazna Histo- ry and History of Pashtu literature (Persian) pub- lished by Asociation of History, Kabul ۱۳۴۲ HS.
۴۵- ملتان کالودی شاهـی خاندان به زبان اردو ، طبع لاهور ۱۳۴۹ هـ ش.
٤٦- افغانستان بعد از اسلام (تاریخ به زبان فارسی ) جلد اول طبع کابل ١٣٤٥هـ ش طبع دوم کابل ١٣٥٧ هـ ش.
٤٧- پشتو و لویگان غز نه يک تحقیق جدید در تاریخ غزنه و تاریخ ادبیات پشتو طبع انجمن تاريخ کابل ١٣٤٢ هـ ش ، به زبان فارسی.
۴۸- The Lost Books of Ghaznawid History (Pers- ian), partially published, Karachi, ۱۳۳۷, HS.
۴۹- The Historical Re-
lations of sindh with Af- ghanistan, (Persian) Karachi, ۱۳۳۷ HS.
۵۰- The Guide of Af- ghanistan History in (persian) Arabic and Urdu Books, Kabul, ۱۳۴۸ HS.
۵۱- A Brief History of Pashtu Literature, (Arab- ic) Cairo, ۱۳۵۷, HS.
٤٨- کتابهای گم شده تاریخ غزنويان ( يک حصه آن نشر طبع کرا چی ۱۳۳۸ هـ ش فارسی .
۴۹- روابط ادبی سند با افغانستان، طبع کرا چی ۱۳۳۷ هـ ش فارسی.
۵۰- رهنمای تاریخ افغانستان در کتب فارسی و عربی وارد و طبع کابل ١٣٤٨ هـ ش.
۵۱- تاریخچۀ مختصر ادبیات پشتو به عربی ، طبع قاهره ١٣٥٧ هـ ش.
۵۲- The concise hist- ory of Afghanistan, two volumes, Kabul, ۱۳۴۷ HS.
۵۳- The History of Pas- htu Literature for Junior classes of Faculty of letters ۱۳۴۸ HS.
۵۴- The history of Pashtu literature for senior classes of faculty of letters b۱۳۴۷.
۵۵- Seven Ancient In- scriptions, Kabul, ۱۳۵۰ HS.
۵۲- تاریخ مختصر افغانستان در دو جلد ، طبع کابل ١٣٤٧.
۵۳- تاریخ ادبیات پشتو صنف سوم فاکولته ١٣٤٧ هـ ش .
۵۴- تاریخ ادبیات پشتو صنف چار م فاكو لته ١٣٤٧.
۵۵- هفت كتبية قديم ، طبع کابل ۱۳۵۰ هـ ش .
۵۶- A short History of calligraphy in Afghanistan, Kabul ۱۳۵۰ HS.
۵۷- Zaheraddin Moha- mmad Babur (His biogr aphy and personality), Kabul, ۱۳۵۳ HS.
۵۸- Chronology of Af- ghanistan, (Pashtu) Ka- bul, ۱۳۵۳ HS.
۵۹- The origine of Af- ghan Khalajian (Remov- al of misunderstanding about them, Tehran, ۱۳۴۹ HS.
۵۶- تاریخچۀ خط در افغانستان ، طبع، کابل ،۱۳۵۰.
۵۷- ظهیر الدین محمد بابر (زندگانی و شخصیت او ) ، طبع کابل ۱۳۵۳ هـ ش.
۵۸- پيښ ليک (كرو نولو جي افغانستان) پشتو ، طبع کابل ۱۳۵۳ هـ ش .
۵۹- اصل خليجيان افغانی (رفع اشتباه دربارۀ ایشان طبع تهران ١٣٤٩ هـ ش.
۶۰- The Primary Sources of Book Binding Art in Timurid Epoch, (Eng- lish) Published Within Book Titled (The Art of Book-Binding in the Cen- tral Asia, London, ۱۹۷۹ UNESCO).
۶۱- The Art of Timurid Epoch and Its Derivatives Including The History of Herat Art. Its Manuscrip- ts and Remaining (About ۲۶۰۰) works Persian), Te- hran, ۱۳۵۵ HS.
۶۲- A Brief History of Afghanistan (Translated
in Pashtu by Benawa). Kabul, ۱۳۵۶ HS.
۶۰- منابع اولی تاریخ هنر کتاب سازی در عصر تیموریان (طبع یونسکو) انگلیسی در کتاب "هنر کتابسازی در آسیای مرکزی لندن ۱۹۷۹ یونسکو."
۶۱- هنر عصر تیموریان ومتفر
۶۲- دافغانستان لند تاریخ (د بینوا پښتو ترجمه ) طبع کابل ۱۳٥٦هـ ش .
۶۳- A Concise History of Afghanistan Political Aw- areness, Serially Published in (Azad Afghanistan), Peshawar, January ۱۹۵۲. Correspond to ۱۳۲۹ HS.
۶۴- Indicate of Chron- ology by Riddles in the
Ancient Poem of Dari, Published by Academy of Sciences, Kabul, ۱۳۶۰ HS.
۶۵- Research on Death of Sanaie, Published in yaghma Magazine, ۳۵۲-۳۵۳ Issues, Tehran, ۱۳۵۶ HS.
۶۳- تاریخچۀ بیداری سیاسی در افغانستان طبع، مسلسل در "آزاد افغانستان ." پشاور بعداز جدی ۱۳۲۹ هـ ش ( جنوری ۱۹۵۲.)
۶۴- تاریخ گویی به تعمیه در اشعار قدیم دری چاپ اکادیمی
علوم در کابل ١٣٦۰ هـ ش .
٦٥- تحقيق بروفات سنایی طبع يغمان تهران شماره ۳۰۲ - ۵۳ ديماه ١٣٥٦ هـ ش .
۶۶- The Names of So- me Gods of Koshan Epoch and their Effects on the Literature and Langu- ages of Afghanistan, pre- pared for International Se- minar of Kushanid (۱۳۵۷ HS), Printed in the Kush- anid Research (Persian),
Kabul, ۱۳۵۹ HS.
۶۷- Religions of Kush- anid Epoch (English, Or- der ed by UNESCO, Pre- pared for Album of Kush- anid, ۱۳۵۹ HS.
۶۸- Babur in Afghani- stan (English) Translated in French, Published by UNESCO (Babarnama), France, ۱۹۸۰.
۶۶- نامهای برخی از ایزدان عصر کوشاني واثرهای باقیمانده آن در ادب والسنة افغانستان برای سیمینار بین المللی کوشانیان (کابل ، عقرب ۱۳٥٧ هـ ش ) نوشته شده (فارسی) در تحقیقات کو شانی کابل ۱۳۵۹ هـ ش.
۶۷- اديان عصر کوشانـــــی انگلیسی به فرمایش یونسکو در ١٣٥٩ هـ ش برای البوم کوشانی نوشته شد.
٦٨ـ بابر در افغانستان به زبان انگلیسی ، که در تر جمه فرانسوی
بابر نامۀ طبع یونسکو در فرانسه طبع شد ۱۹۸۰ م.
۶۹- Historical Geogra- phy of Afghanistan (Pai- tially Published), (Pers ian).
۷۰- The Crown of Kabul Shah in Kaaba, Kabul, ۱۳۴۸ HS.
۷۱- Madrasa-i-Shahe Mashha de Ghurjes- tan and Salar Jalil's Tomb in Kames- an of Balkh, Published in Magazine of Honer Wa Mardom, ۱۷۳ Issue, Tehran, ۱۳۵۵ HS.
CORRECTIONS, COM- PARISONS, ANNOTAT- IONS, TRANSLATIONS. COMMENTARIES AND ARRANGEMENTS
۶۹- جغرافیای تاریخی افغانستان چند حصه آن طبع شده،) فارسی.
۷۰- تاج کابلشاه در کعبۀ طبع کابل ١٣٤٨.
۷۱- مدرسه شاه مشهد غرجستان و بنای مرقد سالار جلیل در کمیسان بلخ ،طبع مجله هنر مردم تهران شماره ۱۷۳ حوت ١٣٥٥ هـ ش. ج: تصحيحا ت ، مقابلات ، حواشی ، تراجم ، تعليقاتو ترتيب ها .
۷۲- Correction, Comp- arison and An notation of Abdul Qadir Khatak's Poetical Works With preface, Kandahar, ۱۳۱۷ HS.
۷۳- Correction, Comp- arison and Annotation of Khaushal Kh. an Khatak Collected Works, With a Detailed Pre- face, Kandahar, ۱۳۱۷ HS (Pashtu).
۷۴- Correction, Comp- arison and Annotation and Detailed Introduction of Ahmad Shah Durani's Poetical Works, (Pashtu), Kabul ۱۳۲۰ HS.
۷۲- دیوان اشعار عبد القادر ختک با مقدمه طبع کندهار ۱۳۱۷ ه .ش
۷۳- تصحیح و مقابله و تحشیه
کلیات خوشحال خان خټک شاعر افغان از روی نسخ متعدد خطی به زبان پشتو با مقدمه مفصل طبع کندهار ۱۳۱۷ هـ ش (پشتو)
۷۴- تصحیح و مقابله و تحشیه با مقدمۀ مفصل دیوان احمد شاه درانی (پشتو) ، طبع كابل
۱۳۲۰ هـ ش.
۷۵- Correction, Comm- entary and Persian Trans- lation of Pashtu Poets' Biography (Pata Khazan- a), First Edition in Kabul, ۱۳۵۴ HS.
With New Preface and Pictorial Text.
۷۶- Correction, Comp- arison and Perfection With Annotation and Comment- ry of Menhaj Saraj Juzja- ni's Tabaqat-i-Naseri (Na- serid's Classes), First
Edition in
Koeta and Lahore (۱۹۴۹- ۱۹۵۴), Second Edition With Increasing Marginal Notes Commentaries and Lists, Published by Assu- ciation of History, Kabul, ۱۳۴۳ HS.
٧٥- تصحیح و تعلیق وترجمۀ فارسی تذکره شعرای پشتو پته خزا نه (گنج پنهان ) ، طبع کابل ۱۳۲۲ هـ ش طبع دوم تهران ١٣٤٠ هـ ش ، طبع سوم با مقدمة جدید و متن عکسی در کابل ١٣٥۴ هـ ش.
٧٦- تصحیح و مقابله و تکمیل با تحشیه و تعلیق طبقات ناصری
منهاج سراج جوز جانی در دوجلد طبع اول سنگی ١٩٤٩- ١٩٥٤ در کویته و لاهور. طبع دوم حروفي با اضافه حواشی و تعلیقات و فهارس در کابل از طرف انجمن تاریخ در سال ١٣٤٣ هـ ش.
۷۷- Correction, Comp- arison, Annotation and Commentary of Tabaqat-i- Sofia, with Vocabulary
and Lists, Published by Association of History, Kabul, ۱۳۴۲ HS.
۷۸-Correction, Compa rison and Annotation of Nawaie Maarik, With New Commentraies and Indexes (Persian) Karachi, ۱۳۳۷ HS.
۷۹- Correction and Ar- rangement of Sed Medan (Hundred Are a) of Khaja Abdullah Ansari Heravi, Published by Ministry of Press, Kabul, ۱۳۴۲.
۷۷ - تصحیح و مقابله وتحشيه و تعلیق با فرهنگ و فهارس طبقات صوفیه امالی شیخ الاسلام عبدالله هروی متو في ٤٨١ هـ ق طبع انجمن تاریخ کابل ١٣٤٢ هـ .ش .
۷۸- تصحیح و مقابله و تحشیه با تعليقات و فهارس تازه نوای معارک طبع کرا چی ۱۳۳۷هـ ش (فارسی ) .
۷۹- تصحیح و ترتیب صد میدان عبدالله انصاری هروی خواجه طبع وزارت مطبوعات كابل ۱۳۴۲.
۸۰- Correction, Compa- rison, Marginal Notes and Commentary of Zaen-Ul- Akhbar-i-Gardezi, Tehran, ۱۳۴۷ HS.
۸۱- Correction Compa-rison and Commentary of The Book of Balkh Virt- ues, Published in Tehran, ۱۳۴۹.
۸۲- Correction, Comp-arison and Commentary of Sawad-i-Azam, (Grand Transcript), Tehran, ۱۳۴۸.
۸۰- تصحیح و مقابله و تحشیه و تعليق زين الاخبار گردیزی طبع تهران ١٣٤٧ هـ ش.
۸۱- تصحیح و مقابله و تعلیق فضایل بلخ طبع تهران کتاب ۱۳۴۹.
۸۲- تصحیح و مقابله و تعلیق کتاب سواد اعظم طبع تهران ۱۳۴۸.
۸۳- Correction and Co- mmentry of 'Rawza-Ul- Faregain' Compiled by Abo Raja Momal Son of Masror Shashi Marwi Deceased in ۵۱۷ HQ, Pub- ed by Tehran University, ۱۳۵۹ (Perssin).
۸۴- Ferdawsi and Shah- nama Interoduction, Cor- rection and Persian Tran- slation of 'Four Articles on Ferdawsi and Shah na- ma 'Compiled by Profess- or Mahmuds Shairani, Published by Association of Urdu Progress, Delhi, ۱۹۴۲.
۸۳- تصحیح و تعليق روضـــــــة الفريقين تاليف ابور جامومل ابن مسرور شاشی مروی متوفا ۵۱۷هـ ق (فارسی ). طبع دانشگاه تهران ۱۳۵۹.
۸۴- فردوسی و شاهنامه ترجمۀ فارسی (فردوسی پر چار مقالی) تالیف پرو فیسر شیرانی با مقدمه و تحشیه از اصل اردو طبع انجمن تر قی اردو (دهلی هند) ١٩٤٢م.
۸۵- Commentaries On an etymological grammar of Pashtu, Kabul, ۱۳۵۶ HS.
۸۶- Interoduction, An- notation and Commetaries of Khushal Khan's SwATNAMA (Pashtu), Kabul, ۱۳۵۸ HS.
۸۷- Annotation, Com- mentary and Persian Tra-nslation of Avicenna Bal-khi's Biography on the
Occasion of First Millenium of the Birth of Avicenna Balkhi, Kabul, ۱۳۵۹ HS.
۸۵- تعلیقات بر تاریخ تلفظ و صرف پشتو ، طبع کابل ١٣٥٦ هـ ش.
۸۶- سوات نامه خو شحال خان با مقدمه و حواشی و تعلیقات (پشتو) طبع کابل ۱۳٥٨ هـ ش.
۸۷-زندگی نامه ابن سینـا ترجمه دری با تحشیه و تعلیق به مناسبت تجلیل سال هزار م تولد او، طبع کابل ۱۳۵۹ هـ ش .
۸۸- Biography of Mia Faqerullah Jalal Abadi, Published in the introduc- tion of His Selected Wor- ks, Kabul, ۱۳۵۹ H.S.
۸۹- Pashtu Translation of the Biography of Av-icenna Balkhi, Kabul ۱۳۵۹ HS.
۹۰- Pashtu Translation of the Biography of Mia Faqerulah Jalal Abadi, Kabul, ۱۳۵۹ HS.
۹۱- Arrangement And Freface of Mehrerdil Khan Mashreqi's. (Explanation of Dietic- hes of Mathnawi), Kabul, ۱۳۵۲ HS.
۸۸- شناخت نامه ميافقير الله جلال آبادی در مقدمه گزیده یی مکتوبات وی طبع کابل از ۱۳۵۹ هـ ش.
۸۹- ترجمۀ پشتو زندگی نامه
(د بوعلی سینا بلخی ژوند ليک طبع کابل ۱۳۵۹ هـ ش .
۹۰- دميا فقير الله پیژند ليک
د لوہ کتاب پښتو ترجمه ( زلمـی هیواد مل)، دکابل چاپ ۱۳۵۹ هـ ش.
۹۱- شر ح بيتین مثنوی از مهردل خان مشرقی (ترتیب و مقدمه) طبع کابل ۱۳۵۲ هـ ش
۹۲- Translation and Pe- rfection of Alberooni's Bi- bliography, First Edition in Kabul, ۱۳۵۲ HS. Second Edition in Tehran, ۱۳۵۲ HS.
D: SCIENTIFIC AND SOCIAL
۹۳- Jawanmardan wa Ayaran (Generous Yout- hs),(Persian), Kabul, ۱۳۲۱ HS.
۹۴- Pamphlet of 'Sar Reshtae Tariqat-i-Khajag- an' of Jami, Kabul, ۱۳۴۳ HS.
۹۲- کتابشناسي البيرونــــي ترجمه و تکمله ( طبع کابل ١٣٥٢ طبع تهران ١٣٥٢ هـ ش.
د: علمی و اجتماعی
۹۳- جوانمردان و عیــــاران (فارسی ) طبع کابل .۱۳۲۱
۹۴- رسالۀ سر رشته طریقت خواجگان از جامی ، کابل ١٣٤٣ هـ ش.
۹۵- Mysticism of Dari, Kabul University Press, ۱۳۴۳.
۹۶- About Five Hundred Historical, Social, Pol- itical, and Literary Arti- cales in the Periodicals and Magazines of Afghan- istan, Peshawar, Karachi, Koeta, Lahore and Tehr- an Like Kabul, Aryana, Science, Wazhma, Zhw- andoon, Pashtoon, Zhagh, Talu-i-Afghan, Yaghma, Lahore Orintal College Magazine and so Forth (In Persian and Pashtu Languages) That the Pre- are of Their List is not Possible Now.
۹۵- تصوف دری ، طبع پوهنتون کابل ١٣٤٦.
۹۶- نوشتن مقالات متعدد
تاریخی و اجتماعی وسیاسی و ادبی در حدود پنج صد مقاله به زبان فارسی و پشتو در جراید و مجلات افغانی و پشاور و کراچی و کویته ولاهور و تهران از قبیل مجله کابل . آریانا ، ساینس و ږمه پښتون ږغ ژوندون ، طلوع ، افغان ، يغما ، اورينتل كالــج ، میگزین لاهور و غیره که ترتیـب فهرست آنها اکنون میسر نیست.
۹۷- Parentage and Birth Place of Sayed Jamal- uddin Afhani, (Persian) Kabul, ۱۳۵۵ HS.
۹۸ Selfness and Ecstasy in the Thought of Iqbal, Adab Magazine, ۲۵th Year, Third Issue, Kabul, ۱۳۵۶ HS.
۹۹- Mental and Politcal Personality of Amir Ali Sher Nawaie. Kabul, ۱۳۶۰ HS.
۹۷- نسب و زادگاه سید جمال- الدین افغانی (فارسی )، طبع کابل ۱۳۵۵هـ ش.
۹۸- خودی و بیخودی در اندیشه اقبال ، طبع مجلۀ ادب شمارۀ ۳ سال ۲۵ قوس ١٣٥٦ هـ ش .
۹۹- دامير على شیر فکری او دکابل طبع سیاسی شخصیت ١٣٦۰ هـ ش .
۱۰۰- Fifty Articles of Habibi Published by Aca- demy of Sciences of Afgh- anistan, Kabul, ۱۳۶۲ HS.
۱۰۱- Character and Pe- -rsonality of Sheikh-Ul- Islam Abdullah Ansari,Kabul, ۱۳۴۱ HS.
۱۰۲- Manzil-Ul-saeirin Dar Daira-i-Vojood. Adab Magazine, Vol ۲۴,۱ st, Iss- ue, Kabul ۱۳۵۵ HS.
۱۰۰- پنجاه مقالۀ حبيبي ، طبع اکادمی علوم ، کابل ١٣٦٢ هـ ش.
۱۰۱- دشيخ الا سلام عبدالله انصاری سیرت او شخصیت ، دکابل چاپ ١٣٤١ هـ ش.
۱۰۲- منازل السایرین در دایرۀ وجود طبع کابل ١٣٥٥ هـ . ش شمارۀ ۱ جلد ٢٤ مجله ادب.
۲- UNPUBLISHED WORKS.
۱۰۳- Universal Literat-ure (in Persian)
۱۰۴- Ups and Downs of Afghanistan (persian Six- Distiches), ۱۳۰۸ HS.
۱۰۵- Dard-i-Dil (Pain of Heart), Persian Math- nawi, ۱۳۱۶ HS.
۱۰۶- Paiam-i-Asr (Mes- sage of Time), Persian Mathnawi, ۱۳۲۰ HS.
۲- آثار غیر مطبوع
۱۰۳- ادبیات جهانی (فارسی )
۱۰۴- مدو جزر افغانستان(مسدس فارسی) ۱۳۰۸ هـ ش.
۱۰۵- درد دل (مثنوی فارسی) ١٣١٦ هـ ش .
۱۰۷- پیام عصر (مثنوی فارسی۱۳۲۰هـ ش .
۱۰۷- Lala-i-Kohsar (Tu- lip of Moutain) A Collec- tion of Afghanistan Unk- nown Persian Poets' Wor- ks.
۱۰۸- Collection of Soc- ial, Literary and Historical Memorandums and Vers- ified and Prose Literary Works in Three Volumes (Persian and Pashtu).
۱۰۹- The Politocal His- tory of Afghanistan Two Volumes (Persian).
۱۰۷- لاله کهسار (مجموعه آثار شعرای گمنام فارسی زبان افغانستان ).
۱۰۸- نوشته های من به زبان فارسی و پشتو (مجموعه مقالات اجتماعی و یاد داشتهای تاریخی و آثار ادبی منثورو منظوم) در سه جلد.
۱۰۹- تاریخ سیاسی افغانستان در دو جلد (فارسی)
۱۱۰- Correction, Comp- arison, Annotation and Commentary of Muzakar Ahbab-i-Nesar-i-Bukhari (Persian)
۱۱۱- Afghan in the History.
۱۱۲- Preface, Commen-tary and Comparison ofJami's pamphlet on Rhy.-me, ۱۳۵۷ HS.
۱۱۳- Gnostical Position of Jami in Connection of Philosophy and Gnostici-sm With Science.
۱۱۰- تصحیح و مقابله و تحشیه وتعليق مذكر احباب نثاری بخاری به فارسی.
۱۱۱- افغان در تاریخ .
۱۱۲- رساله قافیه جامی با مقدمه و تعلیق و مقابله ۱۳۵۷ هت ش
۱۱۳- موقف عرفانی جامی در پیوستگاه فلسفه و عرفان با ساینس.
۱۱۴- The Message Yaqub Laith (Prepared in Four Languages).
۱۱۵- Correction, Comp- arison and Preface of Ak- bar Nama of Hamid Kes- hmeri (Persian)
۱۳۰۹ HS.
۱۱۴- پيام يعقوب ليث (فراهم آورده به چهار زبان )
١١٥- تصحيح ومقابله ومقدمه اکبر نامۀ حمید کشمیری (فارسی)