138

عقل نامه

از کتاب: احوال و آثارحکیم سنایی

دیګر از مولفات حکیم کتاب عقل نامه است این کتاب به حمد خداوند شروع میشود؛ و حاوی به بیان توحید و بعضی مسایل علم کلام مثل استواء و نزول و تصوف و آداب پیری و مریدی و اصطلاحات صوفیه از قسم خرابات و خانقاه میباشد و هم از هول رستاخیز و تعریف جنة و دوزخ و بی اساسی زندگانی و بیم مرگ دران توضیح داده شده.

شمارۀ ابیات عقل نامه تقریبا در حدود ششصد و شش بیت میباشد. در این کتاب نیز سنائی مانند طریق التحقیق بمدح هیچ کس از فضلاء و امرای عصر خود نه پرداخته است و قناعت و تجرید را بر هر چیزی ترجیح  داده چنانچه میفرماید: 

مستا بنده را که بد باشد

مدح مخلوق  ذم خود باشد

در همه کار یاری از حق خواه

دست از این ناکسان بکن کوتا 

مکن ایدوست با خود این بیداد

نان طلب کن از آنکه جانت داد

عقل نامه در سبک و اسلوب با حدیقه و طریق التحقیق و سیر العباد فرق کلی دار از ان حاکمیت مطلقی که حکیم دران کتب خود پیش آمده است در این کتاب آثاری پدید نیست.

در آن کتب سراسر با حدت و فرما نفرمائی مطلقه حرف میزند، و در این کتاب با نرمی  ملایمت سخن میراند، حکیم کتاب عقل نامۀ خود را مجمع علوم دنیا و آخرت دانسته و اورا با کیمیای سعادت و احیاء العلوم غزالی همسر میداند چنانچه در آخر کتاب میفرماید: 

کاندرین نسخه هر کرا سمعست 

علم دنیا و آخرت جمع است 

هر چه در کیمیا و احیای است

با مزید دگر در این جای است

کرده صاحب نظر درین حدقه

مشهدی چون حدیقۀ حدقه

شماره ابیات عقل نامه در حدود 550 بیت تقریبا می باشد عقل نامه از کتب نایاب حکیم است که تاکنون به طبع نرسیده یک نسخه از ان در دسترس مطالعه مولف بود که از کتب مولف بود که در کتب خانه آقای گویا میباشد.