مصلیٰ و مدرسۀ میرزا
در طرف شمال شرقی شهر بفاصله هزار قدم واقع بوده و قراری که مینویسند بنای مصلیٰ اول را ملوک کرت نموده و بنای مصلی دوم را امیر تیمور گورگان نهاده و بنای سوم آنرا سلطان حسین بایقرا انجام داده است در زمان سلطان حسین : امیر نظام الدین علی شیر مسجد جامع و شفاخانه بزرگ با یک مدرسه و خانقاه بعنوان مدرسه و خانقاه اخلاصیه در اینجا تاسیس نموده بود که از حیث بناء و تکلف در عمارت دارای شهرت بزرگی بوده است.
صاحب میرد مینویسد که "درین سال یعنی ۱۰۲۳ هجری" مانند مدرسه میرزا در کل ایران و توران مدرسه به شکوه و صفا نیست و آنرا بصرف مبلغ خطیری احداث فرموده اند یعقوب بیگ شاه تبریز نظر به روابط استحادی که با سلطان حسین میرزا داشت قرار درخاست سلطان (۶۰۰) قطار سنگ مرمر از تبریز برای مصرف این مدرسه فرستاده است دخمه میرزاد و فرزندان او که در اینجاست یکی از نوادر اثار عمرانی دنیا است. سنگ هفت قلم بر سر قبر یکی از اولاد های میرزا گذاشته شده که به آن نفاست سنگی در دنیا نیست .
استاذی به ۱۲ سال آنرا برای قبر خود سلطان ساخته بود چون آنرا در اینجا نهادند به دوازده سال سنگ دیگری به همان ترتیب تهیه نمود.
معلوماتی که صاحب بحیره می دهد تا اینجا بود. در زمانهای سابق بلکه تا شروع سال های ۱۳۰۳ و ۱۳۰۴ قمری مصلی و بناهای آن آباد و معمور بوده است. بهاءالدین عالمی مشهور به شیخ بهائی در کتاب خود کشکول راجع به این مدرسه چنین فرموده است:
وما بني فيها من المدارس
ليس لها فى الحسن من مجانس
اشهرها مدرسة الميرزا
مدرسة رفيعة البناء
رشيقة رايقة ملينة
كانها في سبعة مدينة
في غاية الزینة والسداد
عديمة النظير في البلاد
بالذهب الاحمر قد تز خرفت
كانها جنة عدن از لفت
وكلما يقوله النبيل
في وصفها فانه قليل
والحاصل این مدرسه یادگار بزرگی از زندگانی های مشعشع درخشان عالم اسلام بوده دوره های سعادت و نیک بختی هرات را یاد میداد
در سال ۱۳۰۳ قمری اعلیحضرت ضیاءالملة والدین امیر عبدالرحمن خان مرحوم بنابه بعضی مصالح مملکتی و نظریات نافع در امور بهبود هرات چون مجبور بودند ازهمچه یک بنای پر شکوه و شانی صرف نظر فرموده درین وقت جز هفت پایه مناری که آنها هم رخ به خرابی گذاشته و همان دخمه که مشهور به مهد علیا است و آرامگاه میرزا علاءالدوله و بایسنقر و غیره واقع شده نشانی از مصلی و مدرسه اصلی باقی نمانده است.
و همچنین باغ زاغان و باغ مراد و باغ سفید که در زمان ملوک تیموریه از نزهتگاه های هرات شمرده میشدند نشانی از خود نگذاشته اند.