یک مقایسه دیگر
اکنون میرویم تا از اواسط شاهنامه داستانی را در معیار مقایسه گذاریم که بين (ف) و دیگر نسخه ها چقدر فرق هاست؟ در (ف۱۸۹ ب ۱۹۰) چنین گوید:
گفتار اندر داستان رزم رستم به اکوان دیو و ستایش ایزد سبحانه و تعالی و
نمودن اثبات صانع.
۱. تو بر کردکار روان و خَرَدْ ستایش کزین تا چه اندر خورد
۲. ببین ای خردمند روشن روان کی جون باید او را ستودن توان
۳.همه دانش من ببیجار کیست ببیجارکان بر بباید کریست
۴. تو خستو شوانرا کی هست و یکیست روان خرد را جز این راه نیست
۵. آیا فلسفه دان بسیار کوی نپویم برای کی گفتی مپوی
٦ كجا فيلسوف نیست بسیار دان هنر برور و زیرک و کاردان
۷. چو بر اسب کفتار کرده سوار سخن راند از هستی کردکار
۸. بكفتار اثبات صانع کند مرا نیز ناجار قانع کند
۹. سخن در جهان هر چه توحید نیست بناگفتن و گفتن او یکیست
۱۰. ترا هرچه بر چشم بر نگذرد نكنجد همی در دلت با خرد
۱۱. توکر سخته ی راه سنجیده کوی نیاید ببن هر کز این گفت و کوی
۱۲. بیک دم زدن رستی از جان و تن همی بس بزرگ ایذت خویشتن
۱۳ زوی خرد با خود اندیشه کن دمی پیکری راستی بیشه کن
١٤. هين؟ کز کجا امدستی بدید نهاد ترا دهر جون پرورید
۱۵. نه از کنده آبی بذت ماده بود گذرگاه بولی ترا جاده بود
۱۶. جهان بی تو بسیار بد دی و دوش زگیتی مکر بر نیامد خروش
۱۷. نه فردا همان بی تو خواهد بذن بناکام از تو نخواهد شدن
۱۸. چو نه دیک بودی نه فردا بوی بیک روزه عمر این همه خسروی
۱۹. جه سازی چه افرازی این شهر و کاخ بنیکی بدی در جهان فراخ
۲۰. همی بگذرد بر تو ایام تو سرای جز این باشد ارام تو
۲۱. نخست از جهان آفرین یاد کن پرستش برین یاذ بنياد کن
۲۲. کزویست کردون کردن بیای همویست بر نیک و بد رهنمای
۲۳. نگارنده کنبد نيلكون فزاینده دانش رهنمون
۲۴. بدید آورنده ز ناجیز جیز همان چیز را کرده با چیز نیز
۲۵. از و کشته پیدا مکان و زمان وزو کشته بیذا يقين وكمان
٢٦. جهان بر شکفتست و این هم شکفت نخست از خود اندازه باید گرفت
۲۷. نخستین شکفتی نهاد تو است عجب از گرفت و گشاد تو است
۲۸ جهان بر شگفتست چون بنكري ندارد کسی آلت داوری
۲۹. و دیگر کی بر سرت کردان سبهر همی نو نمایذت هر روز جهر
۳۰. نباشی بدین گفته همداستان کی دهقان همی گوید از باستان
۳۱. خردمند کین داستان بشنود بدانش کراید بدین نکرود
۳۲. وليكن جو معنيش ياد اوري شوی رام و کوتاه شود داوري....
درین ۳۲ بیت فرقهای مهم بین (م) (۳۰۱/۴ پ ۳/ ١٣٦) با (ف) موجود است که میتوان ازان اهمیت (ف) را تخیمن ،کرد مثلاً :
در بیت ۳ همه دانش "ما در متن و دانش" "من در پاورقی باعتبار نسخه
لندن گرفته شده که (ف) موید لندن است.
- در بیت ۵ نسخه م : بپویم" براهی که گویی "مپوی" و در (پ) نپویم براهی که گویی بیوی
- نسخه های مطبوع و مآخذ آن ابیات ،٦ ، ۷، ۸ ندارد، ولی برای ارتباط کلام و روشنی مطلب بیجا نیست.
در بیت ۹ نسخه پ سخن هیچ بهتر از توحید نیست دارد در حالیکه (م) در "متن سخن هرچ بایست توحید نیست" و در پاورقی نسخه بدل : " از :
باب توحید دارد که ضبط (ف) از همه روشنتر است.
- بیت ۱۰ در م : ترا هرچ بر چشم سر بگذرد
نگنجد همی در دلت با خرد یا بر بگذرد اما در (پ) : ترا هر چه بر چشم بر بگذرد
- بگنجد همی در دلت با خرد؟ که ضبط (ف) روشنتر و منطقی تر
است.
- بیت ۱۱ در (م) توگر سخته شوسخن سخته گوی. در (پ)
تو گر سخته راه سنجیده پوی و گر نه بپرهیز ازین گفتگوی
که متن (ف) افضل است.
بیتهای (۱۳ تا ۱۹) در م (پ) و دیگر نسخ مطبوع نیست و بیت ۲۰ که در (م) پ تحت عدد ۱۰ آمده، درینجا مناسبتر است. در آغاز بیت ۱۴ کلمه هین شاید غلط چاپ شده و همین یا همی بود.
در بيت ۱۸ "جونه" دیک "بوذی کلمۀ دیک یا دیگ بمعنی دیروز از بقایای پهلویست (فرهنگ پهلوی) که فردوسی بضرورت عروضی آورده ورنه در بيت ١٦ دی و دوش آمده است. این چند بت که از نسخ دیگر مفقود است بسیار بموقع و در اوج فصاحت و شیوۀ کلام فردوسی است و باید جای خود را بگیرد و متروک نشود.
همچنین بیتهای ۲۳ - ۲۴ - ۲۵ - ۲۷ که در نسخه های مطبوع نیست
درین موقع ارزش و سازگاری و با موضوع پیوسته گی خاصی دارد.
- بیت ٢٦ در (م) : که جانت شگفتست و تن هم شگفت. در (پ) روان
پر شگفتست...
- بيت ۲۹ در (م): دگر آنک این گرد گردان سپهر (پاورقی : و دیگر که بر (...) پ : مانند (ف) که اصالت دارد.
- بیت ۳۲ : در (م) و پ شود رام و کوته کند داوری ... در اصل (ف) هم کوته بوده که کوتاه چاپ شده و مصرع را از وزن بیرون برده است.