لاویک انوک ؟
املای لویک به تحریف کاتبان بصورت مختلف: انوک – لاویک – لاویل در آمد و چنانچه بعد ازین خواهم گفت: این نام اززمانهای قبل الا اسلام باین سرنوشت گرفتار بوده است.
درنسخه خطی کرامات سخی سرورکه در دیره اسماعیل خان یافته شده بود؛حکایتی ازین دودمان حکمرانان غزنه وارد بود که بقایای این دودمان حکمرانان غزنه دراوایل فتوح اسلامی در انجا بودند و بزبان خلجیه (پشتو) بتی ازایشان روایت شده که شرح آنرا به تفصیل واشباع در کتاب لویکان غزنه طبع انجمن تاریخ کابل ۱۳۴۱ ش داده ام.
از روی شرحیکه درهمین حکایت کرامات سخی سرورآمده ظاهرمی شود که اصل نام این خاندان (لویک) بوده وازلوی پشتو بمعنی بزرگ و سردارو معظم ساخته شده و درآخراین صفت یک کاف تجلیل الحاق گردیده است. والحاق این حرف دراواخربرخی ازاسماء اززمان قدیم تا کنون درافغانستان مروج بوده است؛مانند بارک هوتک ختک شیتک فورک و غیره.
درکتیبه زبان تخاری که برسم الخط یونانی درسرخ کوتل بغلان دربقایای یک آتشکده دوره کوشانی مربوط بحدود (۱۶۰م) پیدا شده نام فامیلی لویک به املای (لویخ) ضبط است وازهمین که کتیبه نام دو نفرازین خاندان راکه درقرن اول و دوم میلادی درافغانستان حکمرانی داشته اند درمی یابیم که (شابگپوهرلویخ بوسرشیزوگرگ – شاه فغفورلویک(بن) شیزوگرگ (مرحوم) باشند.
املای لویک درین کتیبه نیزمتفاوت است: درنسخه اول کتیبه که اصح و منقح است لویخ و درنسخه دوم لوخ و درنسخه سوم الی اخیراست (برای تفصیل رجوع کنید به کتاب: زبان دوهزارسال قبل افغانستان تالیف عبدالحی حبیبی طبع کابل) وازین برمی آید که این نام فامیلی شاهی ازمدت دوهزارسال قبل املاهای متفاوت داشته و درعصراسلامی نیزچنین سرنوشت راداشته است.
علی العجاله ازروی اسناد موجوده من ده نفررا ازین خاندان شاهی محلی غزنه وگردیزمی شناسم:
۱-شاه فغفورلویک بوسردرحدود ۱۶۰ م که ازطرف شهنشاه
تعلیقات لاویک انوک (۳۹۳)
کوشانی وخلف کنیشکا درافغانستان حکمرانی داشت،وآتشکده سرخ کوتل بغلان بامراو ترمیم شد(بموجب كتيبه مکشوفه)
٢- پدربرسرمذکور،که بموجب همین کتیبه شیزوگرگ نامداشت و درحین تحریرکتیبه حدود (۱۶۰م ) مرحوم شده بود.و بنابرآن باید معاصرکنیشکا باشد.
٣- لویك وجوير: که ( هجویرغزنه = جرستان کنونی) باومنسوبست معاصررتبیل و کابلشاه حدود ۱۲۰ ه ( بموجب نسخة كرامات)
۴- لويک خانان پسروجویر(درگردیزی:خاقان ) معاصرخنچل کابلشاه درحدود۱۶۳ه ( کرامات ).
۵- محمد بن خاقان حدود ۲۱۰ ه که مسلمان بود ( گردیزی)
۶- ابومنصورافلح بن محمد،که درگردیزازیعقوب لیث صفاری شکست خورد۲۵۶ ھ ( بموجب کرامات وگردیزی)
۷- منصوربن افلح حددرد ۳۰۰ ه (گردیزی)
۸۔ مرسل بن منصورحدود ۳۵۰ ه که غالبأ بند مرسل غزنی بنام اوست ( گردیزی)
۹- سهل بن مرسل حدود ۴۰۰ ه ر گردیزی)
۱۰۔ ابوعلی يا ابوبکرلويک،خسرکابلشاه، که درچرخ لوگربا داماد خود پسرکابلشاه ازدست سبکتگین شکست خورده ۳۶۰ه ( گردیزی وطبقات ناصری و سیاست نامه) هوديوالا يكنفرمورخ هندی درباره او يك شرح ذیل را درحواشی تاریخ هند تا اين ايليوت اضافه کرده که مويد شک و تردید درباره اصالت املای این نام است می گوید.این کلمه را درمتن ترجمه طبقات ناصری( ایسلیوت ۲ /۲۶۷) امیرانوک نوشته اند. درترجمه همين حصله طبقات ناصری (درمجله جمعيت آسیائی بنگال (ج۱۷ ص ۱۴۱) نيز اميرانوک است،که تهوماس را باشک و تردید تلقی پنداشته و گوید که نام شخص یا قبیله نیست و شاید لمك = لمغان باشد.
هود یوالااین نظرتهوماس را باشك و ترديد تلقی کرده وگوید که اگرانورا نام جائی پنداریم پس باید «امیرانوك» باضافت باشد، و مشکل است که انوبه امیك تبدیل گردد.
درنسخة مطبوع طبقات ونسخ خطی کتب خانه جمعیت آسمانی هند و پاریس فقط انوكاست که درنسخه خطی ايليوت أبوك بود،ياکوبك،که گاهی لويك نيزنوشته شده است .
(حواشی هود يوالا، برايليوت ۲/ ۲۹۴)