برنس Sir Alexander Burnes ۱۸۰۵-۱۸۴۱
ولد جیمس برنس به ۱۶ می ۱۸۰۵ ع در دودمان نیکه با شاعر انگلیس برنس خویشی داشت بدنیا آمد، در اکادیمی مانتروس درس خواند و بسن ۱۶ سالگی در خدمات نظامی کمپانی هند شرقی داخل گشت، و در ۱۸۲۳ به سورت هند آمد، و در ۱۸۲۵ به کچهه تبدیل گشت.
در سنه ۱۸۳۰ع با ارمغان یک عده اسپان بدربار رنجیت در لاهور فرستاده شد و در ۱۸۳۲ع برای تحقیقات و مطالعات اراضی سندهـ مقرر گشت و به سفارش حکومت هند، بسفر هند شمالی و افغانستان و بخارا و ایران برامد، و از سال ۱۸۳۳تا ۳۵ در انگلستان بود، و نشان جمعیت جغرافی شاهی را دریافت و چون بهند باز آمد بامیران سند درباره سروی دریای سند در حیدر آباد بمذاکره پرداخت و درین باره موفقیت کامل بدست آورد.
برنس در ۱۸۳۶ ع ظاهرا بنام رئیس وفد تجارتی و در باطن برای کشف دسایس روس، بدربار امیر دوست محمد خان بکابل فرستاده شد.
وی سفارش کرد، که باید امیر مذکور با تقویه کنند، ولی این توصیه اش پذیرفته نشد. و خواستند که بوسیلۀ زور باز شاه شجاع را بر تخت کابل نشانند. درینوقت برنس را به سندهـ و بلوچستان برای گشایش راه عساکر انگلیسی فرستادند، و پس از ان بحیث نماینده سیاسی انگلیسی در کابل پیش سفیر سر مکناتن مقرر گردید و بلقب نائت تا دو سال بعهده لفتننت کلنل در کابل بود، تاکه مردم برو شوریدند، و بتاریخ ۲ نومبر ۱۸۴۱ در کابل کشته شد.
گویند برنس که بحیث زیر دست مکناتن کار میکرد در سنه ۱۸۳۹ برخی از حقایق را بحکومت خود نوشته و توضیح داده بود، که مردم افغانستان چگونه مخالف استیلای لشکری انگلیس و خود وی اند، ولی در انوقت این پیغامهای اورا تغییر داده بودند، چون در سنه ۱۸۶۱ع این حقایق کشف گردید، در انگلستان آنرا پیش پارلیمان بردند، تا دران تحقیقی بشود. ولی حکومت لارد پالمرسون با این مقصد مخالفت کرد و گفت : مدث مدیدی ازان گذشته و تحقیق آن سودی ندارد.
(بیوگرافی هند ۶۳)
برنس در افغانستان و ایران دارای مطالعات وسیعی بود، و چندین کتاب در بارۀ سیاحت و معلومات خود درین کشورها نوشته و از ان پدید می آید، که مشار الیه مرد بصیر و عالم و سیاست مداری بود.
از تالیف او ست :
(۱)سفر نامه بخارا.
(۲)یاد داشتهای کابل، طبع لندن ۱۸۴۲ در ۳۹۸ صفحه با نقشها و تصاویر که در ان شرح سفر و کارنامهای وفد خود را از ۱۸۳۶ تا ۳۸ نوشته است. و در بارۀ افغانستان همانوقت معلومات دلچسپی دارد.