مرکزی اسيا او چين ته دافغانستان دهريد او بوديك د مدرسي

خپريدل د رگریك او بودیلک صنعتي مدربسي داسلام دظهور له دورو دمخه دمسبح دوخت په څلور پنځو لومړيو پيړيوکې په پو خاص مفهوم ټاکلی ځای لري،يا داسې ووايو چې ددې هنري مدرسې تركيبي اجزاء له ختيخ ولويديخ ، یونان او هند څخه دافغانستان خاوري نه ورداخل شوی او بيا دلته دافغانستان دهترمتدانو په لاس اخته شوي، ترکیب شوي او همدلته يی روزنه شوي وه، خکه خودهمدغي كتني له مخي بو شمبر پوهاتو او دشكلر هنرونو کارپوهانو د هند وافغان) دمدرسي په نامه یاده کري وروسته له دې چی بودانی دین ددریمي مخزيدي پیری نه نیمانی خخه وروسته په افغانستان کې خپور شو، دمسيحي دلومړۍ او دريمې پيړۍ په اوږ دو کی داهیواد دبودانی دین او هنریو ستر مرکز و گرخید. دافغانستان په وبارلی تاریخ کې داوخت مرکژي اسیا، ختن، کاشغر اوچین ته دمبلغينو اوصنعتگرانو داستولو وخت دی لکه خنگه چی دلویو کوشانیانو په وخت کی دمرگزي اسیاد خاوري دویشنيی پر مهال سنگیانگ او رز ختن، ازاد شول، د دین، فرهنگد او هنر لاره هم خلاصه شوه، په دی مقاله کی همداغه مطالعه کوو چي څنگه له افغانستان څخه یادو شوو سيمو ته دګريك او بودیک هنری مدرسه خپره شوه. ياور پدي دی چي همغه ول چي بوداتي دین له دوو خواوو داموم له لارې او واخان ته يې دپامير دشرق لوري لاره پرانسته د (یونان اوبودائی) هنري مدرسی هم همد غه لاره تعقیب قدم په قدم دپوړته يادو شويو لارو په اقتدار کاشغر، ختن اود ز سنگیانگ نورو نقاطو ته با په پخوانی اصطلاح چینی ترکستان ته داخل شو لکه څنگه چې سمرقند ته نژدي اودختن دعیادت ځای په خرايو او وپرانو کېد گریك او بودیل کشف شوي اثار ددي مدعا شاهدي وايي لومری نقطه چي ددي مدرسي شواهد هلشه څرگندشوي هغه ( روال ده چي دختن په ختبخ دهغه بوداني رنګه تصویرونوچې دعبادت ځايې په ديوالونوكې موندل شوي او سراويل استين انگلیس دهغو نقل اوعکس اخستی، دبودا له هغو مجسمو سره چي دتنگرهار ولايت له هري لاس ته راغلی وی وارته والي لري دهدي اثار په افغانستان او درواك اثار په دختن کې دواره هم عصره او په مسيحي لومریوپیریو پوري اړه لري وړائدي دخنیخ به لور په هغه نقطه کي چي سر اورل استین انگریز مد ددپوال تصویرونه موندل چی د اگریك اورد من، له نمایش سره چي يی شکه په ۳-۴ مسيحي پیړۍ پوري تعلق نيي ورته والی لري، او گندهارا داشارو ترمتخ ددي اثارو دیر نژد یوالی موجود دی دهغو پراخو او دوامدارو کشفیانو په وجه چي له ۱۹۲۲ زبهدي کال نه وروسته د۳۰ کالو په موده کی دگودارو هاکن اوبرتوپلاوو په هنه، پاميان او پگرام کي ترسره کړي ثابته شوې ده چې همدغه عوامل ددې سبب شوی دی چې له اسيائي خاورو گريكورومن) يعني دلبنان، شام او عراق له سيموڅخه يي داکلاسیاك صفت دگوبی سیمي ته اتقال کری دی همدفته دافغانستان د رگریان او بوديك باك او مدرسه ده دبامیان اوهدي دمجسمو گچین سروته او رنگین تصویرونه او دمركزي اسيا دبپلا بیلو برخو له هنری اثارو سره لکه د ارواكہ او زمیدان، اولي خه لري دگویی په خوالکه رقزل او رکمتورا، او دچین مر اثورن هوانگد پوری نژدي ورته والي لري چی دافغانستان دصنعتي مدرسي نفوذ ثابتوي دفرانسي دفقید ختيخ پیژندونكي اروشه گروسه به عقیده دهدي ددیوال انخورونه دمركزي اسیاله اثارو سره دروم دامپراطوری دوروستی دوري داثارو ترمنځ دارتباط بيي. همداول دمیران په تصويرونوكي د بامیاتو دمجسمو دطاق چي۳۵ متر اوږ دوالی لري د شکلیواو رنگینو تصویرونوديره اغيزه خرگند بری اوپه مجسمه توينه کي هم همدغه مطالب خرگنددي

هغه له گچ نه چوره (بوداء بودیس انوا او گوشاني قبیلي دشورو سرونه چ دکابل دموزیم تأخچي او الماری پري کلي دي رانیي چي هغه له هغو اثارو سره چي دخشن له روالد خخه موندل شوي دیر قطار اثار دي او دومره سره نژدي او ورته دي چې ددواړو په منځ کې په اسانی سره توپير نشي كيداي دندها را او دافغانستان دنورو سیمودهتری مدرسو نفوة دچین به خاورو کی ۳ او ۴ پیړی پوري خانكري شه دي، بلکه هغه غيرړني چي ددرې تشوچین پیژندونکير فرانسوي، الماني اوانگليسي يعني پول پلیو رفن لوکواد او (سراورول ستن له خواد گاشغر په شمال تشد کونچه، (قره شهر او تور خان کي منخ نه راغلي عموما ددې ځايونو اثار ندي او د۶-۷ او ۸ پیړی محصول ګڼل شوي دي. همد غه شان ددي خاي، هنري او تیکسلا دوړو مجسمو په منخ گوم ستر توپیر نه تر سترگو گیری اوه گندهارا دمدرسی د شغوذ گولو به او برجسته مثال دی چي دوام بی د مرکزی اسپا په مختلفر سپمر کي تر اتمي پیړی، پوري ثابتوي هغه مجسمه توږشي او د دپوال پر مخ دنقاشی سپله چي په افغانستان كي دبوداي وخت معمول و ، پر مركزي اسياکي هم خاي په ځاي وشه درید بلکي دبودايي دین له پرمختک سره پرمخ ولاړ. داتورخان په سیمو کي چي دچین له سرحډ اتو سره تماس لري او په تورو نقاطر كی لكه مورنگ أو بازاکلیق کی دگندهارا دهنري مدرسي هتري اثار په سترگو ليدال شوي فرانسوي ختیخ پیژندونگی ارونه گروسه) يقين لري چی به نوموږو سیمو کي تر ۹ مه زېږدې پيړی پوزې دهدې او تکسيلا دکارونوله مخي تقلید شوی دی اود امفکوره په نوموريو سیعو کي دمجسمو دسرونوورته والي دهوي او تكسيلال اثارو سره ثابنوي. چي له تور خان نه ورتپر شودگوبي ضحرا جنوبي خواو ته خيني برخي اواثار پوهائو لبدلي دي چي په هغوي کی دافغانستان او پبه خانگري توگه دبامبانو اوقندنستان بودایي اثار بي اغيزي نه دي لنډه داچي پرته له دي چي په جزئياتو خبري وکرو په عمومي دول كولي شو و ابواو ثابت گرو چی دمجسمه تراشی او دنقاشی دنورو ولوئومدرسي چي دعبادت خاي پر ديوالونو دود وې هغه وخت چې له افغانستان څخه دبودايي دین رواج له سرحداتو دباندي وت نو ورسره نوموږی مدرسو به تدریج سره کاشغرء ختن اوترچين پورې سرايت کړی دی.

دخلکو پیژندنی خیرنو، فیلوژوي اوتدقيق دبشري تولتو په منخ کي دخیرو پیل له آهنګونو اوشپيليوڅخه ثابتوي ، واني چي تول بشري نژادونه پرته له رنگد پوستكي او جغرافيايي سیمو دخپل ژوندپه پخوانی او لومړيو پورو کې دسندرو دولونو دیو ډول په ويلو روږدي وو او ددي طبيعي ورکري خانگرتباکوم نژاد پوری اره نه لري، لکه خنگه چی انسانان دژبو له ډيرو ډولونونه په پوه ژبه ګړيږي يې گریري توخبلو كلمور ته ی وزن او اهنگد هم ورکړی، کله چې يې خو کلمې دوزن څو او اهنگ پیداکړي ورسره جوخت يې دسندرو ویلو لاره چاره هم پيد اكړي ده دافغانستان په هيواد كي له حتي له ۵۰ زرو کلو دمخه دهندوگش په زره کی د غار اوسیدوتكیو بکاربانو دژوند اثار موندل شوي أو له هغه وخته دقار اوسیدونکی بکاریان له غرونو او گمرونو څخه بکته راغلي دي او دلويو خاتو پر غارو لکه : هیرمند واکسوس آمودريا، اندوس (سند) هري رود ، مرغاب ارغتداب او کابل رود میشت شوي شو دمالداری او کرهني دوري يي تیري کري دي جي عجالتا دکندهار د مندیگك دتبی دکیندلو جریان چي ه زره کاله دم تر تاریخ بي دژوند دوره ترسره کړي زموني په مخکي دی داربایی ادبی اثارو دشهادت له مخي ویلی شو چې په وبدي عصر كي يعني وراندي تر هجرت کولواود هچجرت کولوپه دوران كي سندري ويل نطا او انن كول په افغانستان کی د اوسیدونگیو ترمنخ دود وو لکه خنگه چي شعر وبل دگورنیو په منخ كي يوه عنعشوي دنده ده، توخکه يي دسندرو انتقال له پوتسل نه بل نسل له يو معنوي میراث کیل کیده نو خامخا دخلکو په منخ کې دسندروویل دود و. ويدي، سرودونه و اوبستایي ازرتشتي گاتا رسندري، چې دهغو دیره برخه په افغانستان کې منځ ته راغلې او داپخپله ددې څرګندويه ده چې سندره له سندر غاري او سندرغاري دموسيق له يري آلي سره ترلي توكي دي پروفیسر گیت

اروباتي ختیخ پیژندونکی په دي عقیده دی جي په ويدي زمانه کی موسیقی خپله لومرنی دوره ترسره کړي وه دپروفیسر گیت په نظر اريايان په هغو پیړيو کڼې چې ددوو لويو سيندونو امو او اباسین ترمنخ بي ژوند کاوه، نه يواخي داچ دموسیقی مفکوره یي په دمایع كي يې پیداشوي وه، بلكي په دي برخه کي يي یو بر هم رهلی و، تر کومه خايه جي له سندرو خرگندیږي دموسیقی دري كوني الات يعني هغه الات چي په پوگونه غہول چې کیږی، هغه الات چی تار لرونكي دي او دریم ہی تاره الات داتول په ويدي زمانه کي داریایانو ترمنخ په أفغانستان کی معمول او رواج و او هر یو خانته نوم درلود لکه دنويهيx وانا) او ( يونا). دریكد ويد له شاعرائو څخخه يو تن وایی چي دشپیلی غي د پاما بعني جمشید له استوگن خاي خخه اوریدل کیږي دتولو داستانونو او اسطورو پر اساس دپاما یا جمشید استوگن خاي په بلخ کي و او دا لومری پاچاو چي په بلخ کي يې پلازمینه درلوده شبپیلی دموسیقۍ یوه زیره ساده اله ده چي دافغانستان دغروشو په لمتو كي رواج لري او دا په خانگری توکه دخوانانو دموسیقی اله ده چی دمالداری په لومريو وختولوكي دشپنو، هلکانو او خوانانولخوا منخ ته راغلي. شپیلی په افغانستان کې دملي موسيقۍ يو اله شميرو او ارتباط يې له بلخ اوباخترسره پرته له دي چي ويدي ورته اشاره کري شور داسي داستانونه هم شته چی دشپیلی يادونه کوي دهغې له جملې څخه دچین زور داستان ديادونې وړ دي. هغه هم په دې دول چي وایی دچین پخوانی امپراطور (هیوان تي) چې ترمیلاه .۲۲۰ کاله وراندي يې ژوند کاوه، نوه وړي (لنګک ین) د.ریوان یو شمال پلو ته واستاوه ترهغي وروسته شپیلی دچین دموسیقی اساس و گرخید. دفرانسې دیو مدق شاوان له نظره ریوان ـ يو دباختر يو برخه او يا ووايو چي دافغانستان په شمالی يرخو کی بوه سیمه ده او له دی پخوانی چینی داستان خخه څرگنديږو چي ۴ زره کاله دمخه تر میلاده دنل شپیلی دود له باخشر ته چین ته تللی دی او بیا هلته دچیني موسیقي اساس گرخیدلي دی دتارلرونكو موسيقي الاتو تر تولو بخواني خراك آودراک دهند وكش دغرونو له النو کی لگوو دا هغه اسرود دی چی په دیر ساده او بسيط وول جور او د دو تاروتولرونکی دی چي نموني يي اوس هم دافغانستان به نورستانونو کي لرو او همدارنگه دگابل به موزیم کی بی اوس هم نمونه موجوده ده د ډنماركي خلکو پیژندني پلاوی له خیرنو څخه څرگندیږی چي واني دادموسيقي اله وراندي له سومريانو يعني له نن څخه خلور زره کاله دمخه بي دافغانستان په فرونو كي وجود درلود له عملي خیرنو څخه داخرگنده شوي ده چي څيړنو چې

کوم اهنگونه چی نن تور سشانیان په خیلو موسيقي الاثو کی غروی دادلور زره گلو د مخه اهنګونو ياد دی چې په دې ترتيب يې اهنګونواو سرودونوله څلور زره کلو را په دي خوايي خپله لرغونی بنه خوندي ساتلي ده په دې ترتیب سره ويلاي شو چې شپیلی او دموسيقۍ په آلو کې (سرود) په افغانستان کی کم ترکم خلور زره کلن قداست الری. دافغانتان دموسیقی به آلر کي کومشي چي له تار الرونکیو پرنه په دريمه وله کي راخي تر تولو طبعي أو مروج دول دی چی دافغانستان دخلکو دورخنی ژوند په تؤلو پراوونو کي له ودوتو نپولي تر ویالو کیندالو، عمرانی او زراعتی چارو او رژزم او پزم کي برخه لري وول له ملي افغانی اتن سره همیشه و او دی او لرغوننيا یی دموسیقی ددوه تورویادو شويو آلو په خیر زرگونه کانه دمخه یادولی شو دمسحي دوري په پیل او دري څلوړو لومړيو پيړيوکي چې بژگري تیکر توني او دعبادت خایونو پر ديوالونو نقاشي دود شوې وه یعنې چې دا دلویوگوشانیانويه دوره کې يې لکه دډيروادبي مظاهرو، موسيقي هم ډیر پرمختګ وکر، اصلا دکوشانیانو دوره چي له تپکه مرغه اوس بي د ډيرو جزئیاتو سره اشنا پوداسي له عضت او پرتم نه وکه وه چي د واکمنو پاجاهاتو تر سيوري لاثدي ي دخانگري پاملرتي او هخوني به وچه معماري، مجمه جوروني، ادبیاتو اوموسیقی دير پیارونيا او پراختبا نر لاسه کره دننګرهار ولایت دهدې داسې توږل شوې مجسمې په لاس لرو چې موسيقي غہونكي بي يواخي ته بلكي به آوستی مفهوم د یالت كسرتونو نمایش کوی نخا کوونکی او موسیقي غہونكي بي له وول او دیلی سره په میدان کي شكاري دنخاکوونکیو دحرکاتو شرنک او دموسیقی غروونگیو موزون اهنگ اويه وله ایزه توگه ددوي غهونه بي له هغو بی سان پروخخه زموي ژوندیو غويونو ته رسوي الته داچی دموسيقي له أساسی ولوخه دری شمونی شلی، سرود أو دول له ۵۴ زره کلونه را په دی خواد افغانتان له غره پیزو ابادیو کی دود لري اوز موني دخلكو له عنعنوی ژونداشه سره بی سمه پیاورتيا او پراختيا كري او دلومرئيو ابتدائي وخشوتو بیلگی بی تر اوه دغروشوبه تنگو او ژورو درو اوهمدارنگه دغرونو دننه په کلکو کلاگانو کې شته او حتى يوشمير لرغوني سندرې، غږونه او زمزمې لاتر اوسه په بشپره توګه هيرې شوي نه دي اوانعکاس يې غوږونوته رسيږی.