میرزکه ومجموعه مسکوکات آن

افغانستان با موقعیت مساعد جغرافیائی درچارراه تمدن وفرهنگ آسیائی وبا سابقه وتنوع دوره های تاریخی از کشورهائی است که مسکوکات ادوار گذشته به تناسب زیادازآن پیدا شده ومیشود.این مسله نه امروز بلکه ازیک قرن حتی از130 سال باینطرف روشن شده است که خاک افغانستان باداشتن مسکوکات قدیمه بسیارغنی میباشد.

چنانچه درزمان سلطنت امیردوست محمدخان یکنفرازباستان شناسان انگلیسی مسترمسن تنهاازدشت بپرام موفق به جمع آوری(6)هزارمسکوکات شد.

درین سال های اخیریکی ازکشفیات مهمی که در شهر ودرحلقه های علمی سروصدای زیادی بلند کرد کشف مسکوکات است درمیرزکه این اکتشافات مهم درست ده سال قبل ازامروز دربهار سال 1326 صورت گرفت واین جانب موفق به آوردن بزرگترین مجموعه مسکوکات پیش از اسلام ازمبرزکه به موزه کابل گردیدم.میرزکه بفاصله تقریبأ(30)کیلومتری شمال شرقی مرکزگردیز واقع شده وعلاقه ایست که قبایل منگلی درآن بودوباش دارند.

علاقه میرزکه گردونواح آن نسبت به گردیز بلندتراست درهمین حوالی روداحمد زائی ومیرزکه ازهم سوامیشوند ازخط تقسیم آب سه کیلومتر دورتر بطرف شمال آب(چنجی قول)ازطرف مشرق به آب(میرزکه)میریزد ودرست درمقابل دهن((چنجی قول)ازطرف مشرق به آب (میرزکه)میریزد ودرست درمقابل دهن(چنجی قول)ازدرسواحل چپ رودخانه غندی دیده میشود که ساکنین محل یعنی قوم(آئی بی)منگلی انرا بنام(کافرکوت)میخوانند این غندی ازآب برگی گنارهای مسیر رودخانه تقریبأ(70)مترفاصله داردوازسطح مجرای آب درحدود (30)مترارتفاع دارد.درمجاورت جنوبی کافرکوت قطعه زمین برجسته مربع شکلی است که روی آن پارچه های خشت پخته وتیکر دیده میشود ومعلوم میشود که غندی مذکور وزمین برجسته مربع درزمانه های باستان پیش از اسلام جزئی ازآبادی های مهمی بوده که هوویت آن برمامجهول است.

به فاصله 70متری کافرکوت درکنار مسیر نیمه خشک رودخانه میرزکه چشمه ئی موجوداست ودربهارسال 1326 دفعتأ زیلان قبایلی منپلی به یافتن مسکوکاتی درسطح آّ ب آن چشمه موفق گردیدند.بعدازمختصر حفریاتی که در ماحول نقطه منبعان آب چشمه  حفریاتی که درماحول نقطه منبعان آب چشمه بعمل آمد؛ثابت شد که در دورا دورچشمه طااق بزرگ مربع که هرضلع آن 6مترطول داشت ساخته بودند ودرمجاورت اطاق مذکور اطاقهای خرد وکوجگ دیگرهم بود واصلأ چنین هویدا گردید که دراعصار باستانی پیش از اسلام وپیش ازعهد مسیح درآنجا چشمه متبرکی بود که مردم به افگندن سکه درآب آن معتاد بودندوبدین ترتیب ازحوالی قرن 4 ق م تاحوالی قرن سوم مسیحی درحدود(700)سال نمونه های مسکوکاتی پادشاهان وسلاله های مختلف افغانستان به پیمانه زیاد درآنجا متراکم شده بود.

تاجائی که حدس زده میشوند؛ ازامکان بیرون نیست که اصلأ درحدود(50)هزار سکه قدیم درچشمه گردآمده بود که تعداد مبتنی به آنرا مردمان قبایلی پافته وگرفته ودربازارهای کابل وجلال آباد وپشاور فروخته اند؛آنچه درموزه کابل آورده وخریداری شده بااینکه عده زیادی دراثرپاک کردن با ادویه شیمیائی ناپدید گردید ازده هزارمتجاوز است.

مسکوکات میرزکه ازنظرفلز نقره ئی ومسی بوده واز نظرنوعیت آنرا به دودسته تقسیم میتوانیم.

یکی مسکوکات محلی که مخصوص خود محل بوده وبیشتر درحصص شرقی وجنوبی افغانستان ودرتاکزیلا پنجاب به ضرب رسیده وعلی العموم درگندهارا دیده میشد ونام پادشاهی درآن ذکرمیباشد وشکل مرتب ومنظم ندارد ودیگرمسکوکات مرتب ومنظم سلاله های تاریخی باستانی ازقبیل شاهان یونانی جنوب هندوکش واسکائی واسکائی وپارتی وکوشانی.

مسکوکات دسته اول را به انگلیسی بنت پاروپنج مارک گویند که اول بشکل میله های نقره ئی وجود خارجی پیداکرده ودومی پارچه های نازک مقطوعه نقره ئی است که روی آن اشکال وعلایم مختلف که نوعیت آن تا(300)رسیده دیده شد؛ازقبیل:تصاویر انسان اسلحه،اشجار پرندگان،آفتاب وستارگان بعضی گل هاوبرخی آبدات وغیره.

اوایل ظهوراین نوع مسکوکات را برخی ازدانشمندان به قرن 6 ق م هم نسبت داده اند وهویدامیسازد که قبل ازظهوریونانیان درافغانستان ضرب این قبیل مسکوکات غیرمنظم نقره ئی درخاک های مشرقی افغانستان درگندهارا تا کنارهای سند متداول بود.

قسمت دوم مسکوکات میرزکه که مسکوکات سلاله ها و خاندان ها وپادشاهان مختلف دوره هائی است که بعداز 230 ق م تاثلث اول قرن سوم مسیحی درافغانستان وبیشتر درجنوب وشرق سلاسل هندوکش سلطنت کرده اند.حتی حیرت است که درمجموعه مسکوکات مکشوفه ازمیرزکه ازنمونه های مسکوکات پادشاهان یونان و باختری که در صفحات شمال هندوکش درباختر سلطنت کرده اند؛اثری نیست وبرخلاف تقریبأمسکوکات تمام پادشاهان که درجنوب هندوکش سلطنت کرده اند دیده میشود؛ مخصوصأ مسکوکات(هرمایوس)آخرین پادشاه یونانی کابل زمین  ومسکوکات(مناندر)خیلی زیاد است.این مجموعه برای مطالعه مسکوکات کوچک نقره ئی این دسته شاهان فوق العاده مهم است.همین قسم مسکوکات نقره ئی خاندان اسکائی افغانستان و(اسکاتی وپارتی)درین مجموعه بسیار به نظر میخورد،درباب مسکوکات خاندان های کوشانی باید متذکرشد که سکه های خاندان که فیزس وکنیشکا درآن موجود است وآخرین سکه های که ازنظر ترتیب نام وتاریخ پادشاهان کی آمد سکه های واسودوااست که اورا آخرین پادشاه سلاله کوشانی های بزرگ ازاحفاد کنیشکا میتوان خواند که تا اواخر ثلث اول قرن سوم مسیحی سلطنت کرده است.

بدین طریق نوعیت مجموعه مسکوکات میرزکه به(.اس.دوا)کوشانی متوقف میشود؛وبرخی ازدانشمندان چنین حدس میزنند که احتمال دارد آبادی های نقطه مصورۀ میرزکه که دراثر فتوحات وپیشروی های ساسانیان درین تاریخ ویران شده باشد.

مجموعه مسکوکات میرزکه که بزرگترین وغنی ترین مجموعه مسکوکاتی است که بطور دسته جمعی ازیک نقطه معین خاک افغانستان پیدا شده؛ موسیو شلو برژه وموسیوکوریل درکتابی موسوم به (خزاین مسکوکان افغانستان)مطالعات مبسوطی راجع به این مجموعه مهم نموده اند که مطالعه آن برای ارباب تخصص خالی از دلچسپی نخواهد بود.

4/1/37