مولف تاریخ وقصص نابی
درتعليق چهارم درباره این کتاب درمولف آن رأی خود راگفته بودم، که اکنون بعد ازبیست سال بتایید آن سندی بدست آمد بدين تفصيل: فصیح احمد بن جلال الدين محمد فصیحی سال ۷۷۷ ھ د ۱۲۷۵ م درشهرهرات متولد شد و درینجا به تحصیل علم پرداخت و مدتی در
تعلیقات مولف تاریخ و قصص نابی (۴۰۹)
دربارشاهان هرات میرزا شاهرخ و با مستقرمیرزا محشوربود ومشاغل عمده داشت تا سکه در ۸۳۶ ه مورد غضب قرار گرفت، و دراوقات معزولی به تالیف کتابی بنام مجمل فصیحی پرداخت وبه ۱۶ سالگی درسال ۸۴۵ هم ازجهان رفت.
فصیحی درجلد دوم دجهل ( ص ۱۲۳) درشرح وقايع و فيات سال ۴۰۹ ه درذکروفات امام ابومنصورالازهریاد آوری می نویسد:
« قال الامام هضيم بن محمد بن عبدالعزيز الناوی صاحب كتاب التعذيب في اللغة وهوكتاب صنفه الإمام المذكورفي اللغة و في تاريخ الكراميه، وهذ الإمام هوابن بنت محمد بن هيصم؛لكرامی الامام المشهور»
دراخیراین مبحث دومطلب مفید دیگررابرقرارذیل اضافه ميكند:
« وكان وفات الامام محمد بن الهيصم الكرامی الناوی ... بنشاپورفي الثامن والعشرين من شوال ۴۰۹ه »
درباره نسبت این خاندان تصریح می کند: « الناوی وهونسبة الى ناو قرية من هراترود»
ازین تصریح فصیحی می دانیم،که این امام هضیم بن محمد بن عبدالعزیزناوی همان شخصی است که منهاج سراج اورا بنام ابوالحسن هضيم بن محمد زادی مولف تاریخ وقصص دانسته است،وی بقول فصیحی نواسه دختری (ابن بنت) محمد بن هيصم کرامی ناوی پیشوای فرقة هيصهیه ازگرامیدان هراتست که در ۲۸ شوال ۴۰۹ ھ درنشاپوردرگذشته است.
اما آنچه فصیحی نسبت اين رجال را ناوی منسوب به ناو نوشته شکلی است ازهمان نابي منهاج سراج، که تا کنون هم مردم ناب را ناوگویند، و تبدیل حروف (ب. و) درلهجه هروی فراوان است،وتصریح فصیحی به اینکه ناو درهراترود واقع بود،عینأ مطابق قول منهاج سراج است.
ناگفته نماند که فصیحی گاهی درضبط سنين وفيات سهوهای فاحشی دارد، که ازآنجمله وفات امام ابومنصورمحمدبن احمد بن طلحه ازهری صاحب کتاب التهذیب را درذيل وقایع سال ۴۰۹ه ضبط کرده، درحالی که امام لغوی مذکورکه دارای تالیفات زیاد است بقول حاجي خليفه درکشف الظنون (۳۵۱/ ۱ ) درسال ۳۷۰ ه است،
(۴۱۰) ابن قدوه تعلیقات
وجمهورمورخان برین اند، که ازهری بسال ۴۸۲ ه درهرات تولد یافته و درسال ۳۷۰ ه = ۹۸۰ م درهمین شهردرگذشته است (۱)
اگرمولف تاریخ و قصص راهمين هيصم بن محمد بن عبد العزيز ناوی بدانیم چون وی نواسه محمد بن هیصم کرامی ناوی (متوفی ۴۰۹ ھ ) است. پس باید ایام زندگانی همه تاریخ وقصص را درحدود ( ۴۷۰ ه ) بدا نیم، که سال تا این تاریخ و قصص را دراواخرقرن پنجم هجری گفته می توانیم.
ازهمین خاندان ناویان کرامی يك نفرمواف و صوفی دیگری راهم می شناسیم که علی بن عبدالله بن محمدبن هيصم هروی نامداشت،وشخصی ادب وصوفی بود، که ابوالحسن بیهقی ازو روایت کند، و ذكر او را درمشارب التجارب مینماید،وکتب تصفية القلوب وداوان شهر،وعقود الجواهر، وكتاب البسمله وکتاب البلاغه ولطایف النكت و نهج الارشاد را تالیف کرده است.
(اسماءالمولفین اسماعیل پاشا بغدادی طبع استانبول ۱۹۵۵)