خطبه ها و موعظه های رسول خدا و ادب فرمودنش بفضایل اخلاق
برای اصحاب خویش خطبه میخواند و انان را پند میداد و خلقهای نیک و کار های پسندیده را باآنها می اموخت . رزوی رسول خدا خطبه خواند و در خطبه اش چنین گفت : ایها الناس ان لکم معالم فانتهوا الی معالملکم , و ان لکم نهایة فانتهوا الی نهایتکم و ان المؤمن بین مخافیتن بین اجب قد مضی و لا یدری مالله صانع فیه و اجل قدبقی ما یدری مالله قاض فیه , فلیا خذ العبد من نفسه لنفسه و من دنیاه لاخرته فی الشبیه قبل الکبر و فی الحیات قبل الممات فوالذی نفس محمد بیده ما بعد الموت من مستعتب و ما بعد الدنیا من دار الا الجنة او النار . و «ای مردم همانا شما را نشانه هایی است پس بنشانه های خود برسید و همانا شمارا انجامی است پس از آن باز نمانید و راستی مؤمن میان دو ترس است میان زمانی که گذشته است و نمی داند خدا در آن چه میکند و زمانی که مانده و نمی دانند که خدا در ان چه حکمی دارد پس باید بنده از خودش برای خودش و از دنیایش برای آخرتش بگیرد در جوانی پیش از پیری و در زندگی پیش از مرگ بخدایی که جان محمد بدست او است پس از مرگ پوزشی و پس از دنیا سرایی جز بهشت یا آتش نیست .» و روزی خطبه خواند پس در خطبه اش گفت : ان الله لیس بینه و بین احد قرابة یعطیه ها خیرا و لا یصرف به سوء ا الا بطاعته و اتباع مرضاته اجتناب سخط ان الله تبارک و تعالی علی ارادته و لو کره الخلق ماشاه الله کان و مالم یشألم یکن تعاونوا علی ابره و التقوی و لا تعاونوا علی الاثم العدوان واتقوا الله ان الله شدید العقاب . « همانا خدا میان او کسی خویشاوندی نیست که بدان خیری باو بخشد و نه حقی که بدان بدیی را باز دارد جز بفرمانبردن و پیروی خوشندیها و دوری جستن از خشمش همانا خدای تبارک و تعالی بر اراده خویش است اگر چه مردم نخواهند انچه خدا خواست بود و انچه نخواست نبود . بر نیکی و پرهیزکاری همکاری کنید و بر گناه تجاوز همکاری نکنید و از خدا بپرهزید که خدا سختگیر است .» و رسول خدا خطبه خواند و در خطبه اش گفت : طوبی لعبد طاب کسبه و حسنت خلیقته و صلحت سریرته و انفق الفضل من ماله و ترک الفضول من قوله و کفت عن الناس شره و انصفهم من نفسه ان من عرف الله خاف الله و من خاف الله سخت عند الدنیا . « خوشا بنده ای را که در امدش پاکیزه و خویش نیکو و درونش شایسته باشد و زیادی مال خود را انفاق نماید ؛ و زیادهای گفتار خود را رها کند و بدی خود را از مردم باز دارد ودادشان را از خود بگیرد همانا هر کس خدا را بشناسد ا خدا بترسد و هر که از خدا بترسد نفسش از دنیا بگذرد ».
و روزی خطبه خواند و در خطبه اش گفت : اذکر الموت فانه آخذو بنواصیکم ان فررتم منه درکک و ن ان اقمتم اخذ کم ... لا خی بعده ابدا و فرقة لا الفة بعدها و ان لعبد لا تزول قدماه یوم القیامة حتی یسأل عن عمره فیما افناه و عن شبابه فیما ابلاه و عن ماله مما اکتسبه و فیما انفقه وعن امامه من هو قال الله عزوجل : یوم ندعو کل اناس بامامهم الی آخر الآیة. « مرگ را یاد آورید همانا مرگ گیرندۀ پیشانیهای شما است اگر از آن بگریزید شما را دریا بدو واگر بایستید شما را فرا گیرد ... که هر گز خیری پس از آن نیست و جدایی که پس از آن الفتی نیست و روز رستاخیز بنده قدم از قدم بر ندارد تا از عمرش پرسیده شد که آن را در چه بانجام رسانده است و از جوانیش که آن را درچه کهنه کرده است و از مالش که آن را از چه بدست آورده و در چه خرج کرده است و از امامش که او کیست . خدای عزوجل گفته : در روزی که هر مردمی را به امامش می خوانیم تا پایان آیه » وگفت : من ظر فی دینه الی من هو فوقه فاقندی به و نظر فی دنیا الی من هو دونه فحمد الله علی ما فضله به کتبه الله شاکرآ و صابرا و من نظر فی دینه الی من هو دونه و نظر فی دنیاه الی من هوفوقه فاسف علی ما فضله الله لم یکتبه الله شاکرا و لا صابرا . « کسی که دردینش ببر تر از خود بنگرد پس از او پیروی کند و د دنیای خویش بپائین تر از خود بنگرد پس خد بر آنچه بدان برتری یافته است سپاس گزارد خدا اورا سپاسگذار و شکیبا بنویسد و کسیکه در دین خود بپائین تر از خود نظر کند و در دنیای خود ببرتر از خویش بنگرد پس بر آنچه خدا اورا بدان برتری داده است اسفناک گردد خدا اورا نه سپاس گذار بنویسد و نه شکیبا.» و گفت : من اعطی قلبا شاکرا و لسانا ذا کرا و بدنا صابرا و زجة صالحه فقد اعطی الدنیا و لاخرة « کسیکه دلی سپاس گزار و زبانی بیاد خدا و تنی شکیبا و همسری شایسته داده شود راستی که دنیا و آخرت را دریافته است» و گفت : الرغبة فی الدانیا تورث الهم و الحزن و ازهدفیها یریح القب و البدن « دل بستن بدنیا غصه و اندوه بار می آورد و رها کردن آن و تن را آسوده می سازد» و گفت : السعاده فی اثنتین : الطاعة و التقوی « خوشبختی در دو چیز است فرمانبری و پرهیز کاری .» و گفت : یقول الله عزوجل : حسب عبدی المؤمن حقیقة ایمانه فی ضمیر و صدق و رع نیته حتی اجعل نومه عملا و صمته ذکرا « خدای عزوجل میگوید : بندۀ با ایمان مرا حقیقت ایمانش در دلش و راستی پارسایی نیتش بس است که خوابش را عمل و خاموشیش را ذکر قرار دهم .» و گفت : من اتی الناس بما یحبون و بار زالله بما یکره , لقی الله و هو علیه غضبان آسف « کسیکه با مدم آنچه را دوست می دارند انجام دهد , و با خدا با آنچه نا وش می دارد نبرد کند خدا را در حالیکه بر او غضبناک و خشمگین باشد دیدار کند .» و گفت : ان الله یرضی لکم ثلاثا , . یکره ثلاثا یرضی لکم ان تعبدوه و لا تشرکوا به شیئا و ان تعتصموا بحبله جمیعا و لا تفقوا و ان تناصحوا من و لاه امرکم و یکره لکم قالا و قیلا و یکره السؤال و اضاعة المال « همانا خدا سه چیز را برای شما می پسندد و سه چیز را برای شما نمیخواهد : شما را می پسندد که اورا پرستش کنید و چیزی را انبازش نگیرید و دیگر آنکه همگی برشتۀ او چنگ زنید و پراکنده نگردید و هم آنکه در دوستی و خیر خواهی کسیکه کرا شما را بدو واگذارده است صمیمی باشید و خوش ندارد برای شما قال و قیل را و خوش ندارد پرستش را و تباه کردن مال را .» و گفت : یقول ابن آدم : مالی مالی وان مالک من مالک الاما اکلت فافنیت او لبست فابلیت او اعطیت فامضیت , « پسر آدم میگوید : مال من , مال من با اینکه تورا از مال تو نیست جز آنچه خوردی و نیست کردی یا پوشیدی و کهنه کردی یا بخشیدی و بانجام رساندی .» و گفت : الدنیا حلوة خضرة و الله مستملکم فیها فانظروا کیف تعملون « دنیا شیرین و سبز است و خدا شمارا در ان بکار گمارنده است پس بنگرید که چگونه کار می کنید .» و گفت : ان احبکم الی و اقربکم منی مجلسا یوم القیامة احسنکم اخلاقا الموطئون اکسافا , الذین یألفون و یؤلفون و ان ابغضکم الی و ابعد کم منی مجلسا یوم القیامة الثرثارون المتفهقون « همانا دوست ترین شما بنزدیک من و نزدیکتر شما بمن روز قیامت در نشیمن نکو خلق تر شما است آنانکه پیرامونشان رفت و آمد است آنانکه انس گیرند و انس گرفته شوند و همنان دشمن تر شما نزد من و دور تر از من روز قیامت در نشیمن بسیار گویان و فراخ دهنان باشند.» و مردی باو گفت ک ای پیامبر خدا مرا اموعظه فرما . پس گفت : اکثر ذکر الموت یسلک عن الدنیا و علیک بالشکر تزاد فی النعمة و اکثر الدعا فانک لا تدری متی یستجاب لک و ایاک و البغی فان الله عزوجل قضی ان ینصر من بغی علیه و ایاک و المکر فان الله قضی ان لا یحیق المکرر السی ء الا باهله « بسیار بیاد مرگ باش تا تورا از دنیا فراموشی دهد و برتو باد بسپاسگزای تا نعمت فزون یابی و بسیار دعا کن چه تو نمی دانی که دعای تو مستجاب میشود و از بیداد گری پرهیز کن چه خدای عزوجل فرموده است که هر کس را برو بیداد شود , یاری کند و مبادا فریبکار باشی چه خدای عزوجل حکم کرده است که فریبکاری بد جز فریبکار را فرا نگیرد.» و بدو گفته شد که کدام یک از کارها بهتر است ؟ پس گفت : اجتناب المحارم و ان لایزال لسانک رطبا من ذکر الله عزوجل , « دوری کردن از حرامها و اینکه پیوسته بیا خدا رطب اللسان باشی .» گفته شد ک پس کدامیک از همراهان بهتر است ؟ گفت : الذی اانیست ذکرک و اذا دعوت اعانک « انکه هر گاه فراموش کنی تورا یاد آور شود و هر گاه بیاریش خواستی یاریت کن » گفته شد کدام یک از مردم بدتر است ؟ گفت : العلماء اذا فسدوا « دانایان هر گاه فاسد شدند.» و گفت : اذا ساداالقبیل فاسقهم , و کان زعیم القوم ارذلهم و اکرم الرجل [ الذی] اتقی شره فانتظروا البلاء « هر گاه مردمی را فاسقشان سروری کند و سرپرست ملت پسنترشان باشد و مردی که از بدی او پرهیزمیشود گرامی داشته شود پس منتظر بلا باشید » و گفت : من ذب عن لحم اخیه بظهر الغیب کان حقیقا علی الله ان یحرم لحمه علی النار « کسیکه از گوشت برادرش پشت سر دفاع کند , خدا را سزاوار خواهد بود که گوشت اورا بر آتش حرام گرداند.» و گفت : یقول الله تبارک و تعالی : یا ابن ادم بمشیتی کنت انت تشاء لنفسک ماتشاء و بارادتی کنت ترید لنفسک ما ترید و بقوتی ادیت فریضتی و بنعمتی قویت علی معصیتی , فانا الوی بحسناتک منک و انت اولی بسیانک منی بذلک و انی لا اسئل عما افعل و هم یسألون , ن خدای تبارک و تعالی میگوید : ای پسر ادم بخواست من بود که برای خود میخواستی انچه میخواستی و بارادۀ من بود که برای خود اراده میکردی و انچه اراده میکردی و بنیروی من وجب مرا بجا آوردی و بنعمت من برنافرمانیم نیرو گرفتی پس بدین جهت من از تو به نیکیهای تو سزاوار ترم و تو از من بیدهای خود سزاوارتری و منم که از آنچه می کنم پرستش نمیشوم و انان پرسیده میشوند.» و گفت : ان الله فرض علی الاغنیاء مایکفی الفقراء فان جاع الفقراء کان حقیقا علی الله ان یحاسب اغنیائهم و یکبهم فی نار جهنم علی و جوههم و « همانا خدای بر ثروتمندان واجب کرده است آنچه را که بی نوایان را کفایت میکند پس ارگ نادارن گرسنه باشد برخدا سزاوار خواهد بود که حساب ثروتمندانشان را برسد و آنان را به روی در آتش دوزخ اندازد.» و گفت : یقول الله عزوجل : انی لم اغن الغنی لکرامة به علی و لکنه مما ابتلیت به الاغنیاء و لولال الفقراء لم یستوجب الاغنیاء الجنة « خدای عزوجل میگوید : همانا من مالدار را بدان جهت که نزد من بزرگواری داشته است دارا نکرده ام لیکن مالداری از چیزهایی است که ثروتمندان را بدان آزموده ام و اگر ناداران نبودند ثروتمندان بهشتی نمیشدند.» و گفت : اربع من اتی الله عزوجل بواحدة منهن و جبت له الجنة : من سقی هامة صادیة او اطعم کبدا جائعة او کسا جلدة عاریة او اعتق رقبة عانیة « چهار چیز است که هر کس یکی از انها را نزد خدا برد بهشت برای او واجب شود کسیکه جانداری تشنه را سیراب کند یا جگری گرسنه را خوارک دهد یاتنی برهنه را بپوشاند یا بنده ای گرفتار را آزاد سازد .» و گفت ک کل عین ساهرة یوم القیامة الاثلاث عیون , عین سهرت فی سبیل الله و عین غضت عن محارم الله و عین فاضت من خشیة الله « ه چشمی روز رستاخیز بیدار و نگران است مگر سه چشم : چشمی که در راه خدا بیدار بوده و چشمی که از حرامهای خدا فرو بسته شده و چشمی که از ترس خدا گریسته است .» و گفت : یقول الله عزوجل : عبدی اذا صلیت ما افتضت علیک فانت ابعد الناس و اذا ثنعت بما رزقتک فانت اغنی الناس « خدای عزوجل میگوید : ای بندۀ من هر گاه نمازی را که بر تو واجب کرده ام بجای آوری پس تو عبادت کننده تر مردمی و هر گاه بآنچه تورا روزی کرده ام بسازی , پس تو داراتر مردمی » و پسران عبدالمطلب را فراهم ساخت و گفت : یا بنی عبدالمطلب , افشوا السلام بسلام و صلوا الارحام و تجهدوا و الناس نیام و اطعموا الطعام , و اطیبوا الکلام تدخلوا الجنة سلام « ای فرزندان عبدالمطلب , سلام را آشکار سازید , و با خویشان نیکی کنید, و آنگاه که مردم خوابیده اند شب زنده داری کنید و خوراک بدهید و خوش سخن باشید تا بسلامت داخل بهشت گردید.» و گفت : اربعة من کنوز البر : کتمان الحاجة و کتمان الصدقة و کمان الوجع و کتمان المصیبة « چهار چیزی از گنجهای نکو کاری است : نهفتن نیازمندی , و نهفتن صدقه و نهفتن دردمندی , و نهفتن مصیبت .» و گفت : اقربکم منی غدا فی الموقف اصدقکم فی الحدیث و آدا کم للامانة و اوفا کم بالعهد و احسنکم خلفا , و اقربکم من الناس « نزدیکتر شما بمن فردا در موقف راستگو تر شما است و امانت رسانتر شما ووفا دار ترشما بپیمان و نکو خُلق تر شما و نزدیکتر شما بمردم .» و گفت : الا بقاء علی العمل اشد من العمل ان الرجل لیعمل فی السر فلایزال به الشیطان حتی یحدث به او یظهره فیسبح فی العلانیة فیکتب فی الریاء « نگهداری عمل از خود عمل عمل دشوار تر است , همانا مرد پنهانی عمل میکند پس شیطان پیوسته در مقام گمراه کردن او است تا آن را باز گوید یا ان را آشکار سازد و آشکاررا تسبیح بگوید و آن بحساب ریاء نوشته شود .» و گفت : ان علامة النفاق جمود العبرة و قساوة القلب و الاصرار علی الذنب و الحرص علی الدنیا , « همانا نشانۀ نفاق خشکیدن اشک چشم و سنگدلی و اصرار برگناه و حریص بودن بردنیا است .» و گفت : السخی قریب من الله قریب من الناس قریب من الجنة بعید من النار و البخیل بعید من الله بعید من الناس بعید من الجنة قریب من الناس « سخاوتمند نزدیک بخدا نزدیک بمردم , نزدیک ببهشت و دور از آتش است و بخیل دور از خدا,دور از مردم , دور از بهشت و نزدیک بآتش است .» و گفت : العبد اذا الستوت سریر ته و علانیته قال الله عزوجل : عبدی حقا « بنده هر گاه نهان و آشکارش یکسان شد خدای عزوجل میگوید : راستی که بندۀ من است » و گفت : المؤمن من خلط حمل بعلمه , ینطق لیفهم , و یجلس لیعلم و یصمت لیسلم و یحدث امانته الاصدقاء ویکتم شهادته الاعداء و لا یعمل شیئا من الحق ریاء و لا یتر که حیء حتی اذا ازکی خاف مایقولون فاستغفر مما لا یعلمون و المنافق لا یغیر قول من ینهی و لا ینتهی و یأمر بما لا یأتی , اذا قام الی الصلاة ... و اذا رکع ربض و اذا سجد نقر و اذا جلس سعد یمسی و همه الطعام وهو مفطر , و یصبح و همه النوم و لم یسهر ان حدثک کذبک , و ان وعدک اخلفک و ان ائتمنته خانک و ان خالفک اغتابک « مؤمن کسی است که بردباری خویش را به دانایی خود بیامیزد, سخن میگوید تا بفهمد و می نشیند تا بداند و خاموشی گزیند تا سلامت باشد با دوستان از امانتی که نزد اوست دم می زند و شهادت خویش را از دشمنان پوشیده نمیدارد و چیزی از حق را به ریا انجام نمیدهد و آن را از شرم رها نمیکند چنان است که هر گاه ستوده شود از آنچه میگویند بیم دارد و از آنچه نمی دانند خواستار آمرزش است . اما منافق گفتار کسی که نهی میکند اورا تغییر نمی دهد, و دست بر نمی دارد و بآنچه خود انجام نمی دهد دستور میدهد هر گاه بنماز ایستد ... و هر گاه به رکوع رود فرو خسبد و هر گاه سجده کند چنان باشد که مرغی دانه بر چیند , و هر گاه بنشیند دو پای بلند کند شب میکند و بی انکه روزه دار باشد در اندیشۀ خوراک است و هنگام بامداد بی آنکه شب بیدار مانده باشد در فرک خواب , اگر با تو سخن گوید دروغ گوید و اگر تورا وعده دهد با تو خلف کند و اگر امانت بدو سپاری با تو خیانت نماید و اگر با تو مخالفت ورزد پشت سرت بد گویی کند.» و گفت : من اجهد نفسه لدنیاه ضرباخرته و من اجتهد لآخرته کفاه الله ما اهمه « کسیکه خود را برا دنیای خویش بتعب اندازد بآخرتش زیان رساند؛ و کسیکه برای آخرتش کوشش نماید خدای مهم اورا کفایت کند.» و گفت : من رأی موضع کلامه من عمله قل کلامه الافیما یعنیه « کسیکه جای سخنش را از عملش ببیند کم سخن گوید مگردرانچه اورا ابکار آید .» و گفت : ایاکم و جدال المفتنین فان کل مفتن ملقن حجته الی انقضاء مدته فاذا انقضت احرقته فتنته بالنار « از جدل کردم با اهل فتنه بپرهیزید چه برهان هر صاحب فتنه ای تا پایان مدتش باو تلقین میشود و هر گاه فرصتش به پایان رسید فتنه اش اورا بآتش بسوزاند.» و گفت ک سباب المسلم فسوق و قتاله کفر و اکل لحمه معصیة الله عزوجل و حرمة ماله کحرمة دمه , « دشنام دادن مسلمان فسق و جنگ با او کفر و غیبتش نا فرمانی خدای عزوجل و حرمت مالش مثل حرمت خون او است .» و گفت : الحیاء من الایمان و الایمان فی الجنة و البذاء من الجفاء و الجفاء فی النار و الله عزوجل یحب الحیی الحلیم العفیف المتعفف, و ان الله یبغض البذی السائل الملحف , ان اسرع الخیر ثوابا البر ؛ و اسرع الشر عقوبة البغی , « حیا از ایمان و ایمان در بهشت است و بی شرمی از جفا و جفا در آتش است و خدای عزوجل با حیای برد بار پارسای پارسا منش را دوست می دارد و همانا خدای بیشرم سؤال کنندۀ اصرار و رزند را دشمن می دارد . همانا نزدیکترین خیری بثواب نیکو کاری و نزدیکترین شری بعقوبت بیداد گری است .» و گفت : الا اخبر کم بشرار کم ؟ « آیا شمارا ببدان شما خبر ندهم ؟ گفتند: چرا ای پیامبر خدا گفت ک المشائون بالنمیمة الفرقون بین الاحبة , الباغون للبراء العیب و من کف عن اعراض الناس اقاله الله نفسه و من کف غصبه عن الناس کف الله عنه عذابه یوم القیامة « سخن چینان که میان دوستان جدایی افکننده و از بی گناهان عیبجویی کنند ؛ و کسیکه آبروی مردم را نریزد خدای از او بگذرد و کسی که خشم خویش را از مردم باز گیرد , خدای در روز رستاخیز خشم خود را از او باز دارد.» و گفت : بئس العبد عبدا ذاوجهین و ذا السانین یطری اخاه فی وجهه و یأکله غائباعنه ان اعطی حسده و ان ابتلی خذله « چه بد بنده ای است بندۀ دو رو و دو زبان که برادرش را روبرو میستاید و پشت سر از او بد میگوید ؛ اگر نعمتی باو داده شود بر او رشک می برد ؛ و اگر گرفتار شود اورا وا میگذارد .» و گفت : انالله حرم الجنة علی المنان و النمام و مد من الخمرة , « همانا خدای بهشت را بر منت گذار و سخن چین و دائم الخمر , حرام کرده است .» و به علی بن ابیطالب گفت : علیک بالصدق فال تخرجن من فیک کذبة ابدا و الورع فلا تجتری ء علی خیانة ابدا و الخوف من الله کانک تراه و البکاء من خشیة الله یبن لک بکل دمعة بیتا فی الجنة و لاخذ بسبتی , « بر تو باد براستگویی پس نباید از دهانت هر گز دروغی در آید ؛ و پارسایی پس هر گز بر خیانتی گستاخ مباش ؛ ترس از خدا چنانکه گویی تو خود اورا می بینی و گریستن از ترس خدا تا بهراشکی برایت خانه ای در بهشت بسازد و پیروی از سنت من .» و گفت : السعید من سعد فی بطن امه ؛ و الشقس من وعظ به غیر ؛ و اکیس الکیس التقی ؛ واحمق الحمق الفجور ؛ وشر الروایة الکذب ؛ و شر الامور محدثاتها و شر العماء عماء القلب , و شر الندامة یوم القیامة ؛ و اعظم الخطاء عند الله لسان کذاب, و شر المأکل اکل مال الیتیم ظلما و احسن زینة الرجل هدی حسن مع ایمان؛ و املک امریدیه قوله و خواتمه ؛ من یتبع السمعة یسمع الله به ؛ و من ینوی الدنیا تعجز بما یباعد من الله « نیکبخت ان بود که در شکم مادرش نیکبخت باشد ؛ و بد بخت انکه دیگری بدو موعظه شود ؛ و بهترین زیر کی پرهیز کاری است و بد ترین حماقت نابکاری و زشت ترین سخن دروغگویی و بدترین امور نو ساخته ها انها , و بدترین کوری کوری دل , و بد ترین پیشمانی در روز رستاخیز و بزرگترین گناه نزد خدا زبانی بسیار دروغگو, و بد ترین خوراکها خوردن مال یتیم به ستم , و نیکو ترین آرایش مرد روشی نیکو همراه ایمان و بیشتر سر نوشت وی بدست گفتار و عاقبت کارش سپرده است و کسیکه در پی نام و آوازه باشد خدای اورا بد نام کند , و انکه دل و اندیشه اش در پی دنیا است از آن فرو ماند ع وو هر که خدا را بشناسد بسوی او باز میگردد ؛ و خدارا با خشنودی هیچ کس بخشم نیاورید؛ و نزد احدی از مردم بانچه از خدا دور میسازد تقرب نجوید .» و گفت : ولا تستصغروا قلیل الحسنات فانه لا یصغر ما ینفع یوم القیامة و خافوا الله فی السر حتی تعطوا من انفسکم النصف ؛ و سارعوا الی طاعة الله ؛ و اصدقو الحدیث ؛ و اد وا الامانة انما ذالک لکم , و لا تظلموا و لاتدخولا فیمالال یحل لکم ع فانما ذالک علیکم « نیکیهای اندک را کوچک مشمارید ع چه همنا انچه روزرستاخیز سود می دهد کوچک نمی باشد و در نهان از خدا بترسید تا آنجا که از خویش داد بدهید و بفرمان بردن خدا بشتابید و سخن گویید ؛ و امانت و بر رسانید چه ان بسود شما است و ستم نکیند و در انچه برای شما حلال نیست داخل نشوید چه آن بزیان شما است .» و گفت : اذا اکثر الرا کثرت موت الفجاة ؛ و اذا طفف المکیال اخذهم الله بالسنین و النقص ؛ و اذا منعوا الزکاة منعت الارض من زکاتها و اذا جاروا فی الاحکام و تعاونوا و خانوا العهود سلط علیهم عدوهم ؛ و اذا اقطعوا الارحام جعلت الاموال فی ایدی الاشرار و اذلم یأمروا بالمعروف و ینهوا عن المنکر و یتبعوا الاخیار سلطه علیکم شرارهم فیدعو خیارهم فلا یستجاب لهم « هر گاه ربا بسیار شود مرگ ناگهانی بسیار گردد و هر گاه پیمانه کم داده شود خدای آنان را بقحظیها و کمبودی گرفتار سازد و هر گاه زکات را ندهند زمینی بر کتش را باز گیرد ؛ و هر گاه در حکمها بیداد کنند و یکدیگر را یاری دهند و در پیمانها خیانت ورزند خدای دشمنان را بر ایشان مسلط کند؛ و هر گاه قطع رحم کنند , مالها بدست بدان افتد و هر گاه امر بمعروف و نهی از مکنر و پیروی از نیکان نکنند خدای بدانشان را بر انان مسلط کند پس نیکانشان دعا کنند و دعای ایشام مستجاب نگردد.» و گفت ک اصل المرء قلبه , و حسبه خلقه , و کرمه تقواه , و الناس فی آدم شرع سواء « اصل مرد دل او حسب دل او و حسب او خلق او و بزرگواری او پرهیزکاری اوست و مردم در آدم یکسان و برابرند.» و گفت : ان الله خص اولیائه بمکارم الاخلاق فامتحنوا انفسکم فان کانت فیکم فاحمدو الله و الا فارغبوا الیه . قیل له : و ماهی قال: الیقین و اقنوع و الصبر و الشکر و العقل و المروة و الحلم و السخاء و الشجاعة « مانا خدای دوستان خود را بمکارم اخلاق مخصوص گردانیده است پس خود را آزمایش کنید , انگاه اگر در شما بود , پس خدا را سپاس گزارید و اگر نه دست بدامن او شوید . باو گفته شد که انها چیست ؟ گفت یقین و قناعت و شکیبایی و سپاسگزاری و عقل و مردانگی و بردباری و سخاوت و پردلی.» و گفت : ثلاث لایموت صاحبهن حتی یری ما یکره : البغی و قطیعة الرحم و الیمین الکابة یبار زالله بها و ان اعجب الطاعة ثوابا لصلة الرحم , و ان القوم لیکونون فجارا فیتواصلون فتنمواموالهم و یثرون ؛ و ان الیمین الکاذبه و قطیعة الرحم تترک الدیا بلاقع و تقطع السبل و من صدق لسانه زکاعمله و من حسنت نیته زاد الله فی زرف و من حسن بره باهل بیته زاد الله فی عمره « سه کرا است که گرفتار ان نمیرد تا آنچه را خوش ندارد ببیند : بیداد و قطع رحم و سوگند دروغ که بوسیلۀ ان با خدا مبارزه می شود و همانا نزدیکترین بند بثواب صلۀ رحم است و می شود که مردمی نابکار باشند و صلۀ رحم کنند پس مالهاشان فزون گردد و توانگر شوند همانا که سوگند دروغ و قطع رحم سرزمینها را از ساکنان آن تهی میگذارد و راها را قطع میکند و کسی که زبانش راست گوید , عملش پاکیزه گردد و کسی که دارای حسن نیت باشد, خدای روزی اورا افزون گرداند و کسی که نیکی او با خاندانش فزون باشد خدای بر عمرااو بیفزاید.» و گفت : ثلاث لم یجعل الله لا حدفیهارخصة : بر الوالدین برین کانا او فا فاجرین ووفاء العهد للبرو الفاجر و اداء الامانظ الی البر و الفاجر و من کان یؤمن بالله و الیوم الاخر فلیحسن الی جاره و لیکرم ضیفه و لیقل خیرا و لیشکر « سه امر است که خدا هیچ کس را در انها آزاد نگذاشته است : نیکی با پدر و مادر, نیکو کار باشند یا نا بکار و به انجام بردن پیمان برای نیکو کارو نا بکار و رساندن امانت بنیکو کار و نا بکار و هر کس به خدا و رزووا پسین ایمان آورده است باید بهمسایه اش نیکی کند و باید مهمانش را گرامی دارد و باید بنیکی سخن گوید و باید سپاس گزاری کند». و گفت : المؤمن لا یخدله و لا یحزنه و لا یغتابه و لا یحسده و لا یبغی علیه فان ابلیس یقول لجنوده : القوا بینهم و البغی و السحد فانه یعدل عندالله الشرک « مؤمن برادر مؤمن است و اوراوا نمیگذارد و غمگینش نمی کند و پشت سر او بدو نمی گوید و بر او رشک نمی برد و بر او ستم نمی کند همانا ابلیس به لشکریان خویش میگوید در میان اینان بیداد و حسد بیندازید چه آن در نزد خدا با شرک برابر است .» و گفت ک من حسن اسلام المرء ترکه مالا یعنیه , فایاکم و ما تعتذرون و منه فان المؤمن لا یسی ء و یعتذر و ان المنافق یسی ء کل یوم لا یعتذر و للغیبة اسرع فی دین المسلم من الأ کلظ فی جوفه و ان اهل الارض مرحومون ماتحابوا او وادو الامانة و عملوا بالحق » از حسن اسلام مرد است که انچه را بکارش نمی آید رها کند پس بپرهزید از آنچه از ان پوزش نمی خواهید و هر آینه غیبیت دین مسلمان را زودتر تباه میکند تا بیماری خوره اندرونش را و همانا اهل زمین تا هنگامی که با یکدیگر دوستی ورزند و امانت را برسانند و حق را بکار بندند رحمت شده اند .» و گفت : یقول الله عزوجل ابن آدم انا الحی الذی لا یموت فاطعنی اجعلک حیا لا یموت و انا علی کل شی قدیر , ابن آدم صل رحمک افک عنک عسرک و ایسرک لیسرک « خدای عزوجل می گوید : ای پسر آدم منم زنده ای که نمی میرم پس مرا اطاعت کن تا تورا زنده ای قرار دهم که نمیری و من برهر چیزی توانایم , ای پسر ادم صلۀ رحمت کن تا دشواریت را از تو بردارم و تورا براه آسانت رهنمون شوم .» و گفت : من اصبح و هو علی الدنیا حزین اصبح علی الله ساخطا و من شکی مصیبة نزلت به فانما یشکوربه و من اتی ذا میسرة فخشع له لینال من دنیاه ذهب ثلثا دینه و من تمنی شیئا هو الله رضی الله لم یخرج من الدنیا حتی بعطاه « کسی که اندوهناک برای دنیا صبح کند خشمگین برهدا صبح کرده است و هر کس از مصیبیتی که بدو رسیده است شکایت کن پس همانا از پروردگار شکایت میکند و هر کس نزد توانگری رود پس برای او فروتنی کند تا از دنیایش بهره مند گردد دوسوم دینش رفته است و هر کس چیزی را آرزو کند که خدا بدان خشنود است از دنیا نرود تا همان باو داده شود .» و گفت : یقول الله عزوجل : ابن آدم تفرغ لعبادتی املأ قلبک غنی و لا اکلک فی طلب معاشک الی طلبک و علی ان اسد فاقتک و املأ قلبک خوفا منی و ان لا تفرغ لعبادتی املأ ه شغلا بالدنیا ثم اسدها عنک و اکلک الی طلبک « خدای عزوجل می گوید: ای پسر ادم , کوشش خود را برای پرستش من بکار بر تا دلت را از بی نیازی پر کنم و تورا در تکاپوی معاشت بجستجوی خودت وانگذارم و هم ناداریت را بر طرف نمایم و دلت را از ترس خود لبریز کنم و اگر خود را برای پرستش من فارغ نداری ان را از گرفتاری بدنیا اکنده سازم , سپس دنیا را هم از تو باز دارم و تورا به تکاپوی خودت واگذارم» و گفت : لا تصلح الصنیعة الا عند ذی حسب و دین فمن سألکم بالله فاعطوه و من استعاذ کم بالله فاعیذوه و من دعاکم فاجیبوه و من اسطنع معروفا فکافوه فان لم تکفوه فاشکروه « نیکی شایسته نیست مگز نزد کسی باشرف و دیندار پس هر کس بحق خدا از شما سؤوال کرد باو بخشش کنید و هر کس شمارا بخدا پناه گرفت پناهش دهید و هر که شمارا خواند اورا اجابت کنید و هر کس در بارۀ شما نیکی کرد بدو پاداش دهید و اگر پاداشی باو ندادید از او سپاس گزاری کنید.» و گفت : من حق جلال الله علی العباد , اجلال الامام المقسط و ذی الشیبة فی الاسلام و حامل القران غیر الغالی فیه و لا الجافی عنه , اربع من فعلهن فقد خرج من الاسلام : من رفع لواء ضلالة و من اعان ظالما او سارمعه او مشی معه و هو یعلم انه ظالم و من احترم بذمة , و رجلان لا تنا لهما شفاعتی یوم القیامة : امیر ظلوم و رجل غال فی الدین مارق منه و الامیر العادل لا ترددعوته « از حق بزرگواری خدا بر بندگان است بزرگ داشتن امام عادل و صاحب موی سفید در اسلام و بردارندۀ قرآن که نه در لن زیاده روی کند و نه از آن بگذرد چهار چیز است که هر کس انها را انجام دهد از اسلام بیرون رفته است : کسی که پرجم گمراهی را بر افرازد و کسیکه ستمگری را یاری دهد یا با همراهی کند یا با او برود در حالی که اورا ستمگر بداند و کسی که عهدی را بگسلد و دو مرد است که شفاعت من روز رستاخیز باندو و نمی رسد امیری بیداد گر , و مردی که دردین زیاده روی کند و از ن بیرون رود و امیر داد گر دعایش رد نمی شود» و گفت : لا یشغلنک طلب دنیاک عن طلب دینک فان طالب الدنیا ربما ادرک فهلک بما ادرک و رما فاته فهلک بما فاته و لا کثرون فی الدنیا هم الاقلون فی الاخرة الا من قال هکذا و هکذا و حثابیده و مااعطی احد من الدنیا شیئا الان کان انقص من حقه فی الاخرة حتی سلیمان بن داود فانه آخر من یدخل الجنة من الانبیائ لما اعطی من الدنیا و رأس کل خطیئة حب الدنیا بسا که دریابد پس بهمانچه دریافته است نابود شود و بسا که از دستش برود و بهمانچه از دست داده است هلاک گردد و توانگران دنیا همان بینوایان اخرت اند جز انکس که چنین و چنان بگوید و بادتس خویش بیفشاند و بهیچکس چیزی از دنیا داده نشده جز انکه از حق آخرتش کاسته است حتی سلمیان بن داود چه او آخرین پیامبری است که داخل بهشت میشود , برای همانچه از دنیا باو داده شده و سرهر گناهی دوستی دنیا است .» و گفت : جاء الموت بمافیه الراحة و الکرة المبارکة الی جنة عالیه لاهل دار الخلود الذین کان لها سعیهم و فیها رغبتم و جاء الموت بما فیه الشقوة و الندامة و الکرة الخاسرة ای نار حامیة لأهل دار الغرور [ الذین ] کان لها سعیهم و فیها رعبتهم « مرگ برای اهل سرای جاوید انانکه برای ان کوشیده و در ان رغبت ورزیده اند چیزی بهمراه آورده که در ان آسایش و باز گشت مبارک ببهشت برین است و نیز برای اهل سرای فریب همانان که برای آن کوشش نموده و در آن رغبت داشته اند چیزی به همراه داشت که در آن بد بختی و پیشمانی و باز گشت زیانبخش بآتشی سخت بر افروخته است ». و گفت : افصل ما توسل به المتوسلون : الایمان بالله و الجهاد فی سبیل الله و کلمة الاخلاص فانها الفطرة , و تمام الصلاة فانها الملة و ایتاء الزکاة فانها مثراة [ فی ] المال , منساة فی الاجل و صدقة السرفانها تکفر الخطیئة و تطفی غضب الرب و صنایع المعروف فانها تدفع میتة السوء و تقی مصارع الهوان , الافصدقو فان الصادق علی شفا منجاة و کرامي و ان الکاذب علی شفا مخزاة و مهلکة , الاوقولو اخیرآ تعرفوبه و اعلموا به تکونوا من اهله و اد و الامانة الی من ائتمنکم و صلوا ارحام من قطعکم , و عودو بافضل علی من جهل علکیم , « بهترین چیزی که چاره جویان بدان توسل جسته اند : ایمان بخدا است و جهاد کردن در راه خدا و گفتن لا اله الا الله که همان فطرت آدمی است وبانجام رساندن نماز که دین همان است و دادن زکات چه ان وسیلۀ فزون گشتن مال و درازی عمر است وصدقۀ پنهانی چه ان گناه را از میان می برد و خشم پروردگار را فرو نشاند و انجام دادن نیکیها چه آن مردن بدرادفع میکند و از افتادن و زبون شدن نگه می دارد , هان راست بگویید چه استگو نزدیک به رستگاری و بزرگواری است و همانا دروغگو در پرتگاه رسوایی و نابودی است هان بنیکی سخن گویید تا بدان شناخته شوید و نیکی را بکار بندید تا از اهل ان باشید و امانت را بهر کس شما را امین شناخت برسانید و با هر کس از شما برید صلۀ رحم کنید و هر که با شما ندانی کرد در مقابل باو نیکی کنید.» و گفت : من تعرض لسلطان جائر فاصبته بلیة لم یؤجر فیها و لم یرزق الصبر علیها ؛ فحسب المرمن عزا اذا رأی ال منکر ان یعلم الله من قلبه انه کاره « کسیکه باپادشاهی بیدادگر , سر بسر نهد پس گرفتاری برای او پیش آید نه او را در آن پاداش است ونه بر ان توفیق شکیبایی داده شود پش مؤمن را هرگاه منکری ببیند در شکیبایی همان بس که خدا کراهت قلبی اورا بداند.» و گفت : ان لله عبادا من خلقه یخصهم بنعمه ؛ یقرهم فیها ما بذلوها فاذا منعوها نقلها منهم و حولها الی غیرهم « همانا خدا را در میان خلقش بندگانی است , که انان را بنعمتهای خویش اختصاص میدهد و تا از آن نعمتها بخشش میکنند آنها را در ان پاینده می دارد پس هر گاه آنها را باز گیرند و نبخشند نعمتها را از ایشان بگرداند و بدیگران باز دهد» و گفت : ما عظمت نعمة الله علی عبد [ الا عظمت مؤنة الناس علیه , فمن لم یحتمل تاک المؤنة فقد عرض النعمة للزوال « نعمت خدا بر هیچ بنده ای بزرگ نشود جز انکه بار نیاز مردم بر او بزرگ گردد , پس هر که آن نیازمندی را بعهده نگیرد, نعمت را در معرض زوال قرار داده است ». و به بنی سلمه گفت : من سید کم الیوم با بنی سلمه؟ « ای بنی سلمه امروز مهترر شما کیست ؟ گفتند ک جبد بن قیس ای پیامبر خدا : گفت فکیف حال فیکم؟ حال او در میان شما چیگونه است ؟ گفتند مردی است که اورا بخیل می شماریم . گفت : وای داء ادامن ابخل ؟ لاسؤدد لبخیل , بل سید کم الابیش الجعد عمر بن الجموح اوقال : قیس بن البرء « و کدام درد از درد بخل بدتر است ؟ بخیل را شایستگی سروری نیست , بلکه سرورشما سفید کریم عمرو بن جموح است یا گفت قیس بن براء». و گفت : خلتان لا یجتمعان فی مؤمن : البخل و سوء الخلق « دو خصلت است که در مؤمن فراهم نمی شود : بخل و بد خلقی .» و گفت : تجافوا عم زلة السخی فان الله عزوجل یأخذ بناصیته کلما عشر « از لغزش سخاوتمند در گذرید چه هر گاه لعزد و بیفتد خدای موی پیشانی اورا بگیرد .» و گفت : الجنة دارالاسخیاء « بهشت سرای سخاوتمندان است .» و گفت : الشاب الجواد الزاهد هواحب الی الله من الشیخ البخیل العابد « جوان بخشندۀ زاهد , نزد خدا از پیر مرد بخیل عابد محبوبتر است » و گفت : ان الله جواب یحب الجواد و یحب مکارم الاخلاف و یبغض سقاسفها , «همانا خدای بخشنده را دوست می دارد و مکارم اخلاق را دوست می دارد و خلقهای پست را دشمن می دارد» و گفت : ان الله عبادا خلقهم لحوائج الناس یفزع الناس الیهم فهم الامنون یوم القیامة «همانا برای خدا بند گانی است که انان را برای نیازمندیها مردم آفریده است و مردم با انان پناه می برند پس همانا روز رستاخیز درامانند» و گفت : اسحنوا مجاورة نعم الله و لا تمول ها و لا تنفرو ها فانها قل ما تفوت من قوم فرجعت الهیم « با نعمتهای خدا نیکو بر خورد کنید و از انها خسته نشوید و انها را نر مانید چه کم میشود که نعمتها از دست مردمی برود و دیگر بار به آنان باز گردد .» و گفت : الحوائج الی الله و اسبابها الی الناس فاطلبوها الی الله بهم فمن اعطا کمو ها فخذوها عن الله بشکر و من منعکموها فخذوها عن الله بصبر « نیازمندیها به خدا و سببهای ان بدست مردم است پس حوائج را بوسیلۀ مردم از خدا بخواهید و هر که آنهارا بشما بخشید انها را با سپاسگزاری از خدا بگیرید و هر که از بخشیدنش بشما دریغ کرد بازهم آنها را با شکیبای از خدا بگیرید» و گفت : انکم لن تسعو الناس با موالکم فلیسهم منک بسط لوجوه و حسن الخلق « همانا مالهای شما بهمل مردم نمی رسد , پس باید خوشرویی و خوشخویی شما آنان را فرا گیرد». و گفت : رأس العقل بعد الایمان مداراة الناس , فان عرض بلاء فقدم مالک قبل نفسک و دینک فان تجاوز البلاء فقدم مالک و نفسک دون دینک و اعلم ان المخروب من حُرب دینه « سر عقل پس از ایمان مدارای با مردم است پس اگر بلایی پیش امد مالت را در راه جان و دینت فدا کن و اگر بلا فزونی یافت از مال و جان خود بگذر نه از دین خود و بدان که غارت شده آنکسی است که دین او به غارت رفته است .» و گفت : ان لکل شی ء شرفا و ان اشرف المنازل ما استقبل به القبلة و من احب ان یکون اعز الناس فلیثق بالله و من احب ان یکون اغنی الناس فلیکن بما فی ید الله اوثق منه بما فی بده و من احب ان یکون اقوی الناس فلیتوکل علی الله . ثم قال : الاانبئکم بشر ار الناس ؟ من اکل وحده و منع رفده و جلد عبده , الاانبئکم بشر من ذالک ؟ من لایرحی خیره و لا یؤمن شره , الا انبئکم بشر من ذلک ؟ من یبغض الناس و یبغضونه « همانان هر چیزی را شرفی است و شریفترین جاها آنجاست که بدان رو بقلبه شود , کسیکه دوست دارد که عزیز ترین مردم باشد پس باید بخدا اعتماد کند و کسی که دوست دارد که داراترین مردم باشد پس باید بانچه در دست خدا است اعتمادش بیشتر باشد تا آنچه در دست خود اوست و هر که دوست دارد که نیرومند ترین مردم باشد پس باید بر خدا توکل نماید . سپس گفت : آیا شما را ببدان مردم خبر ندهم؟ کسیکه تنها بخورد و بخشش خود را دریغ دارد و غلام خود تازیانه زند آیا شما را ببدتر از این خبر ندهم ؟ کسی که به نیکی او امیدواری و از بدی او آسود گی نیست آیا شما را ببدتر از این خبر ندهم ؟ آنکسی که مردم را دشمن می دارد و مردم اورا دشمن می دارند.» و باو گفته شد : بهتر چیزی که ببنده داده شده چیست ؟ گفت : نحیرة من عقل یولد معه « سرشتی از عقل که از ولادت همراه او باشد » گفتند : پس هر گاه بر آن دست نیافت ؟ گفت : فلیتعلم عقلا « پس باید عقلی را بیاموزد م گفتند : پس اگر آنهم بدستش نیاید ؟ گفت : فلیتخذصاحبا فی الله غیر حسود « پس باید دوستی خدایی که رشک نبرد بر گزیند» گفتند: پس اگر آن را هم بدست نیاورده ؟ گفت : علیه بالصمت « بر او باد بخاموشی « گفتند پس اگر آن را نیز نداشت؟ گفت فیمتة قاضیة « پس مرگی که کارش را بسازد.» و بمردی از بنی ثقیف گفت : ما المروة فیکم ؟ « مردانگی در میان شما چیست ؟ گفت شایستگی دینی و اصلاح کردن زندگی و سخاوت نفس و خوشخویی پش گفت کلک هی فینا « مردانگی در نزد ما هم همین است » و گفت : من اتقی ربه کل لسانه و لم یشف غیظه , ان الله عند لسان کل قائل فلینظر قائل ما یقول « هر کس از خدا بترسد زبانش کند شود و خشم خود را شفا ندهد همانا خدا نزد زبان هر گوینده ای است پس باید گوینده ای بنگرد که چه میگوید.» و گفت : ما اتانی جبرئیل الاووعظنی و قال فی آخر قوله : ایاک الممشاررة فانها تکشف العورة و تذهب بالعز « جبرئیل نزد من نیامد مگر انکه مرا پند داد و در پایان گفتارش گفت : از دشمنی کردن بپرهیز چه آن نهفتنی را آشکار میسازد و عزت را میبرد.» و مردی از او حاجت خواست پس باو گفت : ماعندی شیء « نزد من چیز نیست » گفت : وعده ام ده پس گفت : انی لا ستعمل الرجل و غیره یکون ایقظ عینا و امثل رجلظ و اشد مکیدة و انی لأعظی الرجل و غیره احب الی منه اعطیه تألفا « همانا من مرد را بکاری میگمارم با انکه جز او بیناتر و پایدار تر و زیرک تر میباشد و بسا که بمردی میبخشم با اینکه جز او را دوست تر دارم باو می بخشم تا دلش را بدست آورم.» و گفت ک من لم یحمد عدلا و یذم جورا فقد بارز الله بالمحاربة « کسیکه دادی را نستاید و بیدادی را نکوهش نکند پس راستی که با خدا جنگیده است » و گفت اشرف الاعمال ثلثه : ذکر الله عزوجل علی کل حال و انصاف الناس من نفسک و مواساة الاخوان , « شریف ترین کارها سه چیز است : یاد خدای عزوجل بهر حال و داد مردم از خویشتن ستدن و یاری کردن برادران .» و گفت : مرد البنات من المکرمات « مردن دختران از بزرگواریها است ». و گفت : الصبر عند الله ضد الغیرة و لا یملکه احد و عظم الجزاء مع عظم البلاء و اذا احب عبدا ابتلاه « شکیبایی نزد خدا ضد غیرت است و کسی آن را بدست نمی آورد و بزرگی پاداش با بزرگی پرفتار است و هر گاه خدا بنده ای را دوست بدار داورا مبتلا سازد.» و گفت ان اکمل المؤمنین یامانا احسنهم اخلاقا « از مؤمنان آنکه خویش بهتر ایمان او هم کاملتر است .» و گفت ک کل معروف صدقة و ماوقی به اللسان صدقة « هر نیکی صدقه ای است و آنچه بدان از زبانی پرهیز شود صدقه ای است .» پس به محمد بن منکدر گفته شد : آن چیست ؟ گفت : بخشیدن بشاعر و زبان آور. و گفت [ ما من ذنب الاوله عندالله ] التوبه [الا] سوء الخبق انه لا یخرج من شی ء الاوقع فی شرمنه « هیچ گناهی نیست مگر آنکه برای ان نزد خدا توبه است جز بد خویی چه بد خود از چیزی رها نمی شود مگر انکه ببد تر از ان گرفتار آید. » و گفت : ایاک و مهلک [فان ذامهل] قتل اخاه و نفسه و سلطانه « از مهلتی که داری بر حذر باش چه مهلت یافته ای برادر ش و خودش و پادشاهش را کشت .» و مزدی نزد او شرفیاب شد پس باو گفت : آیا راه معیشتی داری ؟ گفت : آری مالی فراوان . پس باو گفت : االله انعم علیک بنعمته فلیثن علیک « هر گاه خدا نعمتی بتو داد باید بر تو آشکار شود». و گفت لا یدخل الجنة من فی قلبه مثقال ذره من کبر , « کسیکه در دلش به اندازه سنگینی ذره ای تکبر باشد داخل بهشت نمیشود » پس مردی گفت : ای پیامیر خدا راستی من دوست دارم که اسب من چست وچالاک و جامعه هایم نیکو باشد حتی بند کفش و دستۀ تازیانه اش را نامبرد پس گفت : ان الله جمیل یحب الجمال فانما الکبران یمنع الحق و یغمض الباطل « همانا خدا زیبا است و زیبایی را دوست می دارد اما تکبر آن است که حق را رد کند و مردم را کوچک شمارد .» و نیاز مندی از پیامبر خدا حاجت خواست پس گفت : ما اصبح فی بیت آل محمد غیر صاع من طعام و انهم لاهل تسعة ابیات فهل لهم عنه غنی ؟ « در خانۀ آل محمد جز یک صاع خوراکی نمانده است با اینکه ایشان نه خانواده اند پس آیا از ان بی نیازمند ؟ او هر گز نیازمندی را رد نکرد و هنگامی سر گرم اصلاح کردن تیرهایی از چوپ خرما بود که مردی بدو گفت : ای پیامبر خدا من آن را برای شما انجام می دهم . پس گفت : شأنک « بکار خود باش » و چون از آن فارغ شد کفت : الک حاجة« آیا تورا حاجتی است ؟ » گفت آری , بهشت خدا را برای من ضمانت کن : پس مدتی سر بزیر انداخت سپس سر خود را بلند کرد و گفت : ذالک لک « آنچه خواستی تورا است » و چون میرفت اورا ندا کرد : یا عبدالله اعنی بطول السجود « ای بندۀ خدا مرا با طول دادن سجده یاری ده .» و سوار بر شترش خطبه خواند پس گفت : یاایهاالناس کان الموت علی غیر نا کتب کان الحق علی غر نا وجب و کان الین یشیعون من الاموات سفر عما قلیل الیناراجعون نبوئهم اجداثهم و نأکل تراثهم ع کانا مخلدون بعدهم , قد نسینا کل واعظة و امنا کل جائعحة طوبی لمن شغله عیبه عن عیوب الناس وانفق من مال قد اکتسبه من غیر معصیة و رحم و صاحب اهل الذل و المسکنة و خالط اهل الفقه و الحکمة , طوبی لمن اذل نفسه و حسنت خلیقته و صلحت سریرته و عزل عن الناس شره ووسعته السنه و لم یبعدها الی البدعة «ای مردم گویا مردگانی که تا گورستان از پی انها میروند ع مسافرائی هستند که اندکی بعد بسوی ما باز میگردند آنان را در گورهاشان جای می دهیم و میراث آنهارا میخوریم چنانکه گویی پس از ایشان جاوید میمانیم هر پندی را فراموش کرده و از هر بلاو مصیبیتی آسوده نشسته ایم ؛ خوشا بحال آنکس که عیب خودش اورا از عیبهای دیگران باز دارد ؛ و از مالی که نه از راه گناه بدست اورده است انفاق کند و با بیچاره گان و بینوایان مهربانی و همنشینی کند و بافقیهان و حکیمان امیزش داشته باشد ؛خوشا بحال کسی که نفس خویش را خوار سازد و خویش نیک و باطنش پاک واراسته باشد و بدی خود را از مردم بدو دارد و حق بر او تنگ نیاید و از سنت به بدعت نگرود .» و گفت جبرئیل مرا موعظه کرد و بمن گفت : احبب من شئت فانک میت و اعمل ماشئت فانک ملاقیه « هر که را خواهی دوست می دار که تو خواهی مرد و انچه میخواهی عمل کن که تو آن رادیدار خواهی کرد .» و گفت ک من طلب الرزق من حله فلیبذ ر علی الله « کسیکه روزی را از راه حلالش جستجو کند باید هرچه بیشتر بحساب خدا خرج کند.» و گفت : استر شدوا العاقل ترشدوا و لا تصعوه فتند موا « از خردمند راهنمایی بخواهید تا رهنمایی شوید و اروا نافرمانی نکنید که پشیمان میشوید .» و گفت لا طلاق الا بعد نکاح و لا عتق الا بعد ملک و لا صمت لا من غدوة الی اللیل و لا وصال فی صیام و لا رضاع بعد فطام و لایتم بعد احتلام و لا یمین لامرءة مع زوجها و لا یمین لو لدمع والده و لا یمین للمملوک مع سیده و لا تعرف بعد الهجرة و لا یمین فی قعطیة رحم و لا نذر فی معصیتة و لوان اعرابیا حج عشر حجج ثم هاجران فریضة الاسلام علیه اذا الستطاع الیه سبیلا « طلاقی نیست مگر از عقدی و آزاد کردنی نیست مگر پس از مالک شدنی , و خاموشی نیست مگر از بامدادی تا بشب و نیست وصالی در روزه ای و نه شیر خوارگی پس از گرفته شدن از شیر و نه یتیمی پس از بلوغ و نه سوگند برای زنی با شوهرش و نه سوگندی برای فرزندی با پدرش و نه سوگندی برای برده با خواجه اش و نه بادیه نشینی پس از هجرت و نه سوگندی در قطع رحمی و نه نذری در گناهی و اگر بادیه نشینی ده بارجچ کند سپس هجرت نماید حج واجب اسلام هر گاه بدان راهی داشته باشد براو واجب است و اگر برده ای ده سال حج کند و سپس آزاد شود نیز حج واجب اسلام اگر مسطیع باشد بر او واجب است .» و گفت ک اعظم الذنوب عند الله اصغر ها عند العباد و اصغر الذنوب عندالله اعظمها عند العباد « بزرگترین گناهان نزد خدا کوچکترین آنها است نزد بندگان و کوچکترین گناهان نزد خدا بزرگترین آنها است نزد بندگان.» و گفت : لا یلسع المؤمن من جحر مرتین و الناس سواء کأسنان المشط و المرء کثیر باخیه و لا خیر لک فی صحبة من لا یری لک من الحق مثل ما تری له و الید العلیا خیر من الید الیفی المسلمون تتکافا دمائهم و هم یدعی من سواهم ؛ و المستشار مؤتمن ولن یهلک امرژ عرف قدر و رحم الله عبدا قال خیرا فغنم اوسکت فسلم « مؤمن از یک سوراخ دوبار گزیده نمی شود و مردم چون دندانه های شانه یکسانند و مرد ببرادرش بسیار است ؛ و تورا خیری نیست در دوستی با کسیکه مانند همان حقی که برای او می شناسی برای تو نشناسد ؛ و دست بالاتر بهتر است از دست پایین تر و مسلمانان خونهای ایشان برابری میکند و آنان بر نامسلمانان یکدست هستند و طرف مشورت امین شناخته شده است ؛ و مردی که قدر خود را بشناسد هر گز هلاک نخواهد شد ؛ وخدای بنده ای را رحمت کند که سخن نیکی بگوید پس سود برد یا خاموش باشد تا سلامت بماند.» و سخن از اسب بمیان امد پس گفت : الخیل معقود فی نواصیها الخیر بطونها کنز و ظهورها حرز « خیردرد«وی « پیشانی اسبان گره خورده است شکم اسبان گنج است . پشت انها پناهگاه » و اسب دوانی شد و اسب سیاهی ک داشت برنده شد پس بر سردوزانو ایستاد و گفت ما هو الا البحر « آن نیست مگر دریا » و گفت : یحمل هذا العم من کل خلق عدوله ینفون عنه تحریف الغالین و انتحال المبطلین و تأویل الجاهلین « از هر نسلی عادلان ان این دانش را فرا گیرند , و پس و پیش کردن از حد گذران وزور گویی باطل اوران و تفسیر نادان را از آن دور می سازند.» و گفت : ان الله عزوجل یوقل : ویل للذین یختلون الدنیا بالدین وویل للذین یقتلون الذین یأمرون بالقسط من الناس ع وویل للذین یسیر المؤمن فیهم بالتقیة ایای یغرون ام علی یجترئون میگوید : وای بر کسانیکه دنیا را بوسیلۀ دین می ربایند وای برای آنانکه مردمی را که امر بمعروف میکنند میکشند ووای بر کسانیکه مؤمن در میان انان با تقیه راه می رودمرا فریب می دهند یا بر من گستاخی میورزند؟ همانا من وسوگند خورده ام که برای آنان فتنه ای فراهم سازم که بردبار ( و خردمند) ایشان را سر گردان و بیچاره سازد.» و از آن بزرگوارروایت شده که گفت : کان تحت الجدار الذی ذکره الله عزوجل فی کتابه : « کنزلهما » کان الکنزلوحا من ذهب مکتوب فیه : بسم الله الرحمن الرحیم عجبا لمن یوقن بالموت کیف یفرح , عجبا لمن یوقن بالقدر کیف یحزن عجبا لمن یوقن بالنار کیف یضحک , عجبا لمن رأی الدنیا و تقلبها باهلها کیف یطمأن الیها ؛ لا اله الا الله محمد رسول الله « زیر دیواری که خدای عزوجل در قرآن آن گفته است : « گنجی برای آن دو یتم » ان کج تخته ای از طلاو در آن نوشته بود : بنام خدای بخشایندۀ مهربان شگفت از کسیکه یقین بمرگ دارد , چگونه خوشحال می شود؛ شگفت از کسیکه یقین بآتش دارد چگونه می خندد؛ شگفتا کسیکه دنیا را و دگر گون ساختن آن مردم را مشاهده میکند چگونه بدان مطمئن می شود ؛ جز خدا معبودی نیست محمد فرستادۀ خدا است .» و گفت : للطاعم الشاکر اجرا الجائع الصابر ؛ و لئن یعافی احد کم فیشکر خیر له من ان یبیت قئما و یصبح صائما معجبا « هر آینه برای خورندۀ سپاسزار همان پاداش گرسنۀ روزه داراست و هر آینه اگر یکی از شما عافیت یابد و سپاس گزاری کند برای او بهتر است از آنکه شب را بعبادت بگذراند و روزه داری خود پسند در بامداد آید.» و گفت : لایحل لمؤمن ان یذل نفسه « برای مؤمن روانیست که نفس خودرا خوار نماید.» و گفتند : ای پیامبر خدا چگونه نفس خودرا خوار میکند ؟ گفت یعرضها لما لا نطیق من البلاء « آن را در معرض بلایی که طاقت آن را ندارد قرار می دهد» و گفت : اتقوا فراسة لمؤمن فانه بنظر بنور الله « از فراست مؤمن بپرهیزید ؛ چه او بنور خدا می نگرد » . و در نوشته ای نزد اسماء دختر عُمیس از گفته های پیامبر خدا بدست آمد: الأجلات الجانیات المعقبات رشدا باقیا خیر من العاجلات العابدات المعقبات غیاباقیا ؛ السملم عفیق من المطالم , عیفی من المحارم ؛ بئس العبد عبد هواه یضله بئس العبد عبد رغب الیه بذلة , بئس العبد عبد طغی و بغی و آثر الحیاة الدنیا « پیر زنان تبهکار که خیر باقی ( و نسلی شایسته ) بجای می گذراند از زنان جوان و اهل عبادت که کجروی باقی ( و نسلی گمراه ) بجای می گذارند بهترند ؛ مسلمان از ستمگریها پارسا و از حرامها پارسا است چه بد بنده ای است بنده ای که هوای نفس گمراهش کند چه بد بنده ای است بنده ای که بازبونی دست بدامن او شوند چه بد بنده ای است بنده ای که سر کشی کند و بیداد و زرد و زندگی دنیارا بر گزیند .» و گفت : اربع من قواصم الظهر ک امام تطیعه و یضلک و زوجة تأمنها و تخونک و جارسوء ان علم سوء اذاعه و ان علم خیرا ستره و فقیرا اذا نحل لم یجد صاحب « چهار چیز است که کمر شکن است : پیشوایی که اورا اطاعت میکنی و تورا گمراه میکند و زنی که باو اعتماد داری با تو خیانت می ورزد و همسایۀ بدی که اگر بدیی بداند ان را فاش میکند و اگر نیکی بداند ان را بپوشاند و ناداری که هر گاه بوی چیزی بخشنده شد بخشنده اش را سود نرساند.» و گفت : مامن عبدالاوفی عمله و حلمه نقص,ع الا ترون ان زرقه یجری بالزیادة فیضل مسروا مغتبظا و هذان اللیل و لانهار یجریان بنقص عمره لا یحزنه ذلک و لا [ یحتفل] به ضل ضلاله ما اغنی عنه زرق یزید و عمر ینقص « هیچ بنده ای نست مگر آنکه در دنایی و خردمندیش نقصی است مگر نمی بینید که چون روزیش بفراوانی می رسد شادمان وخوشحال میگردد اما از اینکه روز و شب دست بکار کم کردن عمر اویند اندهگین نمی شود و بدان اعتنایی ندارد , شگفتا از این گمراهی فزون شدن روزی با اینکه عمر کم می شود باوسودی ندارد.» و گفت : ان بنی اسرائیل اذهبود اخشیة الله من قلوبهم فحضرت ابدانهم و غابت قلوبهم و ان الله لا یقبل من عبدالله لا یحضر من قلبه ما یحضر من بدنه « همانا بنی اسرائیل ترس خدا را از دلهای خود برون کردند پس بدنهای ایشان حاضر بود و دلهای ایشان غایب با اینکه خدا عمل بنده ای را که همراه حضور بدن حضور قلب ندارد نمی پذیرد.» و گفت : من ازداد علما ثم لم یزدد زهدا لم یزدد من الله لا بعدا ؛ من اعان اماما جائر و لم یخطئه لم یفارق قدمه قدمه بین یدی الله حتی یأمر به ( الی النار) « کسیکه بردانائیششود لیکن زهد او فزون نگردد , جز بر دوری او از خدا افزوده نشود ؛ کسیکه پیشوای بیدادگری را یاری کند اورا بخطا نسبت ندهد نزد خدا قدم از قدم بر ندار اورا بدوزخ فرستد .» و مردی از بنی قشیر بنام « قرة بن هیبره » نزد او شرفیاب شدو گفت : ای پیامبر خدا مارا خدایان نرود ماده ای بود پس خدا مارا بوسیلۀ تو براه اورد . پس گفت : اکثراهل الجنة الیله و اهل علیین ذووالالباب « بیشتر بهشتیان ابلهان و اهل بهشت برین خردمندانند.» و گفت : الائمة من قریش لکم علیهم حق و لهم علیکم حق ما حکمو افعدولوا و استرحموا فرحموا و عاهد و افوفوا « امامان از قریش اند شما را برانان حقی است و تا هنگامیکه داوری کنند پس عدالت و زرند و از ایشان مهربانی خواسته شود پس مهربانی کنند وعهد و پیمان بندند پس بدان وفا کنند انان را نیز بر شما حقی .» و بردر خانه ای که گروهی از قریش در ان بودند ایستاد و گفت: انکم ستولون هذا الامر و من ولیه منکم فاستر حم فلم یرحم و حکم فلم یعدل و عاهد فلم یف فعلیه لعنة الله « همانا بهمین زودی این امر ( زمامداری9 بشما سپرده می شود و هر کس از شما زمامدار شود پس از او مهربانی خواسته شود و مهربانی نکند و داوری کند پس داد نورزد و پیمان ببندد پس وفا نکند و لعنت خدا بر او باد.» و گفت ک الدین النصحة الدین النصیحة « دین صمیمیت است و دین صمیمیت است .» گفته شد : با که ای پیامبر خدا ؟ گفت لله ولکتابه و لنبیه و لا ئمة الحق « باخدا و قرانش و پیامبرش و پیشوایان حق .» و در خیف منی گفت : نضر الله وجه امری سمع مقالتی فواعاها حتی یبلغها من لم یسمعها فرب حامل فقه الی من هوافقه منه ؛ ثلاث لا یغل علیهن قلب مؤمن: اخلاص العمل و صحة الورع و النصیحة لولاة الامر « خدای خرم و شاداب دار دروی مردی که گفتارم را بشنود و ان را نگهداری کند تا بکسی که ان را نشنیده است برساند پس بسا برندۀ فقهی نزد کسی که از او فقیه تر است سه چیز استکه دل مؤمن با داشتن انها خیانت نمی ورزد : خالص کردن عمل و درستی پارسایی و خیر خواهی و صمیمیت باز مامداران .» و گفت : للمسلم علی اخیه المسلم من المعروف ست ک یسلم علیه اذا القیه و ینصح له اداغاب عنه و یعوده اذا مرض و یشیع جنازته اذامات , و یجبیه اا دعاه و یشمته اذااعطس .« مسلمان را بر برادر مسلمانش شش حق است : هر گاه دیدارش کن بر او سلام کند و هر گاه او پنهان شود در دوستی وی صمیمی باشد و هر گاه بیمار شد از او عیادت کند و هرگاه مرد اورا تشییع کند و هر گاه اورا خواند پاسخش دهد و هر گاه عطسه زد باو « یرحکم الله گوید». و گفت : انصر اخاک طاملا و مظلوما « برادرت راستمگر باشد یا ستم کشیده یاری کن » گفتند ک ای پیامبر خدا اگر ستمگر باشد چگ.نه یاریش دهیم ؟ گفت : بکفه عن الظلم « ببازداشتن او از ستمگری». و گفت : اذا مات الانسان انقطع عنه عمله الامن ثلثة : من صدقة جاریة او علم ینتفع به اوولد صالح یدعوله « هر گاه ادمی بمیرد دست او از عملش کوتا شود مگر از سه چیز از صدقه ای در حریان یا علمی که سودمند باشد یا فرزندی شایسته که برای او دعا کند» و گفت ک ثلاثه لا ترد دلهم دعوه ک المظلوم و امام عادل و الصائم حتی یفطر « سه نفر ند که دعای انان رد نمی شود : ستمدیده و پیشوای داد گر و روز را تا هنگامیکه افطار کند ». و گفت : ثلاث یتبعن ابن ادم بعد موته : سنة سنها فی المسلمین فعمل بها فله اجرها و اجر من عمل بها ولا لا ینقص من اجورهم شی ء و صدقة تصدق بها من مال او ثمره فما جرت تلک الصدقة نهی له و رجل ترک ذریة یدعون له « سه چیزی است که پس مردن ادمی باو می رسد: راه و روش پسندیده ای که در میان مسلمانان معمول کرده است و بدان عمل میشود پس پاداش آن و پاداش هر کس بدان عمل کند برای اوست بی آنکه از پاداش انان چیزی کم شود و صدقه ای که آن را بخشیده است چه اصل مال و چه بهره اس پس تا هنگامیکه ان صدقه جاری است بحساب او است و مردی که فرزندانی را بجای گذاشته است و برای او دعا میکنند.» و در خطبۀ خویش گفت : شر الامور محدثاتها , و کل بدعة ضلالة و لکب شی ء آفة و آفة هذا الرأی الهوی « بد ترین چیزها بدعتهای آنهاست و هر بدعتی گمراهی است و برای هر چیزی آفتی است و آفت رأی آدمی هوای نفس است . » و گفت : اکلفو الی ستا اکفل لکم الجنة : اذا حدثتم فلا تکذیو او اذا ائتمنتم فلا تخرنوا, و اذا وعدتم فلا تخلفوا اکفوا السنتکم و غضوا اباصارم و صونوا فروجکم , « شش چیز را برای من ضامن شوید تا برای شما بهشت را ضامن شوم : هر گاه سخن گفتید دروغ نگویید, و هر گاه امین مردم شدید خیانت نورزید و هر گاه وعده دادید خلف نکنید زبانهای خود را نگاه دارید و دیدگان خود را فرو بندید و فرجهای خود را نگهداری کنید .» و گفت : یقول الله عزوجل : لایزال عبدی یصدق حتی یکتب صدیقا و لا یزال عبدی یکذب حتی یکتب کذابا « خدای عزوجل میگوید : بندۀ من پیوسته راست می گوید تا آنکه « بسیار راستگو » نوشته شود و بندۀ من پیوسته دروغ میگوید تا انکه « بسیار دروغگو» نوشته شود .» و گفت ویل للذی یتحدث بالکذب لیضحک به القوم و یله له وویل له « وای بر کسی که سخن بدروغ می گوید تا مردم را بدان بخنداند و ای بر او وای بر او .» و روایت شده است که گفت : علیکم بالصدق و ان ظننتم فیه الهلکة فان عاقبته النجاة و ایا کم و الکذب و ان ظننتم فیه الجاه فان عاقبته اللهلکة « بر شما باد براستگویی اگر چه آن را باعث هلاک خویش پندارید چه انجام آن رستگاری است و بپرهیزید از دروغ گفتن اگر چه آن را وسیلۀ نجات خویش پندارید چه انجام آن هلاکت است .» و گفت : من حلف علی مال اخیه ظالما فلیبتوء مقعده من النار « کسی که به ستم بر مال برادرش سوگند خورد باید جای خویش را از آتش بگیرد » پس مردی گفت : ای پیامبر خدا اگر چه کم باشد؟ گفت ک ولوکان قضیبا من اراک و من اقتطع حق امری ء مؤمن بیمینه فقد اوجب الله علیه النار و حرم علیه الجنة « اگر چه پاره ای از چوپ اراک باشد و کسیکه حق مرد با ایمانی را باسو گند خویش بر باید , راستی خدا آتش را بر اوواجب ساخته و بهشت را براو حرام کرده است .» رسول خدا بخشنده ترین مردم بنیکی بود و فرونتر از همیشه در ماه رمضان بخشش داشت و گفت : والذی نفسی بیده او کان لی مثل شجر تهامة نعما لقسمته بینکم قم لا تجدونی کذو باو لا جبایا و لا بخیلا « بخداییکه جانم بدست اوست اگر مرا بشمارۀ درختان تهامه چهارپایان بود همه را میان شما بخش میکردم سپس مرا نه دروغگومی یافتید و نه بد دل و نه بخیل .» و مردی بدو گفت : ای پیامبر خدا عبای خود را بمن ده پس آنرا بر او انداخت پس گفت : آن را نیخواهم .گفت : قابلک الله اردت ان تبخلنی و لم یجعلنی الله بخیلا « خدای با تو بجنگد می خواستی مرا بخیل شماری با اینکه خدا مرا بخیل نگردانیده است .» و گفت : خیار کم من یرجی خیره و لا یتقی شره و شرار کم من یتقی شره و لا یرجی خیره فان الله اکرمکم بالاسلام فزینوه بالسخاء و حسن الخلق « نیکان شما کسانی هستند که بخیر ایشان امید می رود و از بد شان پرهیز نمی شود و بدان شما کسانی هستند که از بدایشان پرهیز می شود و بخیر ایشان امید نمی رود , همانا خدا شما را با سلام گرامی داشته است پس آن را بسخاوت و خوشخویی آراسته کیند.» و گفت : الخیرا سرع الی البیت الذی یغشی من الشفرة الی سنام البعیر « خیر بخانه ایکه نیازمندان بدان می آورند , نزدیکتر است از کارد بکوهان شتر.» و گفت ایا کم و الشح فانما اهلک من کان قبلکم الشح امرهم بالقطیعة فقطوا و امرهم بالظلم فطلموا و امر هم بالفجروا , اللؤم کفرر و الکفر فی النار قال الله عزوجل : و من یوق شح نفسه فاولئک هم المقلحون « از بخل بپرهیزید چه کسانی را که پیش از شما بودند همان بخل هلاک نمود , آنان را دستور دروی و بی مهری داد پس دوری وبی مهری کردند و آنان را دستور ستمگری داد پس ستمگری کردند و آنان را دستور تا بکاری داد پس نا بکاری کردند ؛ بخل و پستی کفر و کفر در آتش است ,خدای عزوج ل میگوید : و هر که که از بخل نفس خویش نگهداشته شود آنان همان رستگارانند.» و گفت : رأس العقل بعد الایمان مداراة الناس و اهل المعروف فی الدنیا هم اهل المعروف فی الآخرة و اهل المنکر فی الدنیا هم اهل المنکر فی الاخرة و ان اول اهل الجنة دخولا اهل المعروف « سر عقل پس از ایمان مدارا کردن با مردم است و اهل نیکی در دنیا همانا اهل نیکی در آخرت اند و اهل بدی در دنیا همانا اهل بدی در آخرتند و نخستین بهشتیانی که در بهشت آیند نکو کارانند.» و گفت : لا تحقرن من المعروف شیئا و لوان تعطی صلة الحبل و لو شسع النعل , و لو ان تفرغ من دلوک فی انا المستقی و لو ان تنحی الشی ء عن طریق الناس یؤذیهم و لو ان تلقی احاک فتسلم علیه و لوان تلقاه ووجهک الیه منطلق و لو ان رجلا سبک بامر یعلمه فیک تعلم فیه نحوه فلا تسبه لیکون لک اجر ذلک و یکون علیه وزره , « چیزی از نیکی را کوچک مشمار اگر باانکه پاره ریسمانی را ببخشی اگر چه بند کفشی اگر چهاز دول خود در ظرف آب خواه بریزی اگر چه چیزی را که مردم را آزار می دهد از راهشان دور سازی اگر چه برادرت را ببینی و بر او سلام کنی اگر چه اورا دیدارکنی و روی تو باو باز باشد اگر چه مردی تورا بامری که در تو میشناسد و تو هم مانند آن را در او میشناسی دشنام دهد پس اورا دشنام ندهی تا پاداش آن برای تو گناه ان بر او باشد .» و گفت : ان الله جعل للمعروف وجوها من خلقه حبب الیهم المعروف و حبب الیهم فعاله ووجه طلاب المعروف الهیم و یسر علیهم اعطائه کما یبسر الغیث الی الارض الجدبة لیحییها ویحیی بها اهلها و ان الله جعل للمعروف اعدء من خلقه بغضی الیهم المعروف و بغض الیهم فعاله و حظر علی طلاب المعروف الطلب و حظر علیهم اعطائه کما یحظر الغیث عن الارض الجدبة لیهلگها و یهلک بها اهلها او یعفو الله عن اکثره « همانا خدا برای نیکی با مردم کسانی بزرگوار از بند گانش بر گزیده و نیکی و انجام دادن نیکیها را مورد علاقۀ ایشان قرار داده و خواستاران نیکی را بسوی آنان روان داشته و بخشیدن و نیکی کردن را برایشان آسان ساخته است همچنانکه باران را بزمین بایر رهنمون می شود تا آن زمین و اهل آن را نیز بوسیلۀ ۀن زند گرداند ؛ و نیز خدا برای نیکی با مردم دشمنانی از بندگانش قرار داده و آنان را از نیکی و انجام دادن نیکیها بیزا کرده است و خواستاران نیکی را از خواستن و ایشان را از نیکی کردن و بخشیدن باز داشته است همچنانکه باران را از زمین بایر باز میگیرد تا هم آن زمین و هم اهل ان را بوسیلۀ ان هلاک سازد یا خدا از بیشترش میگذرد .» و گفت الخلق کلهم عیال الله فاحب الخق الی الله احسن الناس الی عیاله « مردم همگی عیال خدایند پس محبوب تر مردم نزد خدا کسی است که بعیال خدا بیشتر نیکی کند » و مردی از او پرسید و گفت : چه کسی خدا را بیشتر دوست دارد ؟ و گفت : انفع الناس للناس « سودمند ترین مردم برای مردم « ( گفت ) کدام یک از کارها را خدا بیشتر دوست دارد ؟ گفت ادخال سرور علی مسلم اطعام جوعه و کساء عورته و قضاء دینه « شادمان ساختن مسلمانی , خوراک دادنش در گرسنگی و پوشیدن عورتش و پرداختن وامش .» و گفت : ان الله ینثب للعادر لواء یوم القیامة فیقال الا ان هذا لواء فلان « همانا خدا در روز رستاخیر برای خیانتکار پرچمی افراشته سازد و گفته شود : بدانند که این پرچم فلانی است » و کسی باو گفت : مرا بخصلتها ییکه منافق بدانها شناخته شود خبر ده پس گفت : من حلف فکذب ووعده باخلف و خاصم ففجر وأتمن فخان و عاهد بغدر, « کسیکه سوگند خورد پس دروغ گوید ووعده دهد پس خلف کند و خصومت ورزد از حق عدول کند و امین شمرده شود پس خیانت ورزد و عهدو پیمان را بندد پس نقض کند.» و گفت : ان الله لیسأل العبد یوم القیامة حتی انه یقول له : فما منعک ان رأیت المنکر ان تنکره ؟ فاذا لقن الله عبده حجته قال : یارب انی و ثقت بک و خفت من الناس « درستیکه خدا روز رستاخیز از بنده اش پرستش میکند تا انجا که باو میگوید : منکری را که می دیدی چه مانعی داشتی که از آن نهی میکردی ؟ و آنگاه که خدا برهان بنده اش را باو تقلین کند میگوید : پروردگارا راستی که من بر تو اعتماد کردم و از مردم بیم داشتم .» و گفت : من اعطی عطاء ووجد فلجزه فان لم یجزه فلیثن به و من اثنی به فقد شکره و من کتمه فقد کفره « کسیکه باو بخششی شد و می تواند باید آنرا پاداش دهد پس اگر پاداش آنرا نداد باید بخشنده را بستاید و هر کس در مقابل بخشش ثنا گفت و آن را سپاس گزارده است و هر کس ان را نهفته دارد نا سپاسی کرده است .» و گروهی از مهاجران بدوگفتند ک ای پیامبر خدا برادران انصاری ما با همراهی کردند وبما بخشش نمودند و بیم داریم که همۀ اجر و ثواب را ببرند گفت : الا ما اثنیتم به علیهم و دعوتم الله لهم « مگر انچه آنان را بدان ستوده و برای ایشان دعا کرده اید.» و گفت ک والذی نفسی بیده لا یأخذ احد شیئا بغیر حقه الا لقی الله بحمله یوم القیامة « بخدایی که جانم بدست اوست هیچ کس چیزی را بنا حق بدست نمی آورد مگر انکه روز رستاخیزد در حالیکه آنرا بپشت گرفته است خدا را دیدار کند .» و گفت : الهدیة تذهب السخیمة و تجدد الا خوة تثبت المودة « هدیه کینه را می برد و برادری را تجدید میکند و دوستی را پایدار می سازد .» و گفت : لواهدی الی کراع لفبلنه ولودعیت به لا جبت « اگر پاچۀ گوسفندی بمن هدیه شود آنرا می پذیرم و اگر بدان دعوت شوم اجابت میکنم.» و گفت : ما احسن عبدالصدقة الاحس الله الخلافة علی تر کته و صدقة المؤمن ظله او ظله من صدقته « بنده ای صدقه را نیکو نگرداند مر انکه خدا ترکه اش را نیکو حفظ کند و صدقة مرمن سایۀ اوست یا گفت سایل مؤمن زا صدقۀ او است .» و از وی روایت شده است که گفت : ما من الاعمال شی ء احب الی من ثلاثه : اشباع جوعة المسلم و قضاء دینه و تنفیس کربته من نفس عن مؤمن کربته نفس الله عنه کرب یوم القیامة و الله فی عون عبده ماکان العبد فی عون اخیه , « هیچ عملی را بیش از سه کار دوست ندارم : سیر کردن گرسنگی مسلمان و پرداختن وامش و بر طرف ساختن اندوه و پریشانیش , کسی که مؤمنی اندوهش را بر طرف کند خدا اندو روز رستاخیز اورا بر طرف خواهد کرد و خدا دست بکار یاری بندۀ خویش است مادامی که بنده اش دست بکار یاری برادرش باشد .» و گفت : ان المسألة لا تحل الا لثلاثة لذی فقر مدقع و لذی عسر مفظع و لذی دم مفجع « به درستی که سؤال کردن جز برای سه نفر حلال نیست بی نوایی زمینگیر و گرفتاری سخت بستوه امده و بدهکار خونبهیی سنگین .» و گفت : من سأل وله اوقیة و لا وقیة اربعون ردهما فقد سأل الناس الحافا ؛ « کسی که یک اوقیه یعنی چهل درهم بدست دارد و سؤال کند راستی که در سؤال از مردم اصرار ورزیده است .» و در حایلکه غنیمتهای خیبر را بخش میکرد دو مرد از او سؤال کردند پس گفت : لا حظ لغنی و لا لقوی مکتسب « نه توانگری را بهره ای است و نه نیرومندی را که در آمدی دارد .» و گفت : لا تحل الصدقة لغنی و لا لذی مرة سوی « زکات نه برای توانگری حلال است و نه برای نیرومندی تندرست » و گفت : من سأل و عنده ما یغنیه فانما یستکثر من جمر جهنم « هر کس بانچه در دست دارد بی نیاز باشد و سؤال کند , راستی که از آتش دوزخ فزون می طلبد.» گفت شد : ای پیامبر خدا چه اورابی نیازی میکند ؟ گفت : لغدائه او لعشائه « خوراک بامداد و یا خوراک شبش .» و باو گفته شد : ای پیامبر خدا , توانگری چیست ؟ گفت غداء و عشاء «خوراکی برای بامداد و خوراکی برای شد.» و گفت : من سأل عن ظهر غنی جاء یوم القیامة بوجهه کدوح یعرف بها « کسی که با داشتن و بی نیازی سؤال کند روز رستاخیز بارویی خراشدار بیاید که بدانها شناخته شود « گفتند : ای پیامبر خدا بی نیازی چیست ؟ گفت : قوت لیلة او قوت یوم « خوارک شبی یا خوارک روزی.» و حکیم بن حزام از او سؤال کرد پس باو بخشید و چنین گفت : ان هذاالمال خضر فمن اخ بظیب نفس بستر بورک له فیه و من اخده با شراف لم یبارک له فیه فکان کأکل یأکل و لا یشبع « همانا این مال زیبا و دلربا است پس هر که آن را با خوش نفسی بگیرد ( بستر ) برای او بابرکت باشد هر کس آن را از روی حرص بگیرد در آن برکت نیاید و چون خورنده ای باشد که می خورد و سیر نمی شود .» و انصار نیز از او سوال کردند پس چیزی از او نخواستند مگر آنکه بآنها بخشید تا هر چه را نزد او بود بردند سپس گفت : اما بعد یا معشر الانصار ما یکن عندنا من خیر فلن اؤخره عنکم وانه من ستفن الله و من یستعفف یعفه الله و من یصبر یصبره الله و لن یعطی عبد افضل و لا اوسع من اصبر « اما بعد ای گروه انصار هر مالی که نزد ما باشد آنرا از شما دریغ نخواهیم داشت و البته هر که بی نیازی ورزد خدا بی نیازش کند و هر که پارسایی کند خدای پار سایش دارد و هر که شکیبایی کند خدای بر شکیبایی یاریش دهد و هر گز ببنده ای بهتر و گشاده تر از شکیبایی داده نشده است » و گفت : من یضمن لی خلة اضمن له الجنة « کسی که یک خصلت را برا من ضامن شود بهشت را برای او ضامن میشوم » پس گفته شد : ای پیامبر خدا آن خصلت چیست ؟ گفت : ان لا تسأل احدا شیئا « انکه از هیچکس چیزی نخواهی .» و به ابوذر گفت : یا اباذر أرأیت ان اصب الناس جوع شدید حتی لا تستطیع ان تنهض من فراشک الی مسجدک کیف تصنع ؟ ای ابور بمن بگو ه اگر مردم بگرسنگی سختی گرفتار شوند تا آنجا که نتوانی از بسترت بر خاسته بنماز گاهت روی چه می کنی ؟ گفتم : خدا و پیامبرش داناترند .گفت : تعفف « پارسایی می ورزی» و گفت : لا یفتح رجل علی نفسه باب مسألة لا فتح الله علیه باب فقر « مردی بر خویشتن درسؤالی نمی گشاید, مگر انکه خدای دری از نداری براو خواهد گشود.» و گفت : الأ یدی ثلث : فیدالله العلیا و ید المعطی التی تلیها و یدالسائل السفی الی یوم القیامة , فاتعفف عن السؤال ماستعطت « دستها سه تا است : پس دست خدا بالاتر و دست دهنده پس از آن و دست سؤال کننده تا روز رستا خیز پایین تر است پس تا می توانی از سؤال کردن خود داری نما .» و بکسی گفت : مااتاک فی ها المال و انت غیر سائل و لا مشرف فخذه فتموله او تصدث به « انچه از این مال بی انکه سؤال کنی و یا حرص ورزی بدست تو آید , آن را بگیرد و آنگاه خواهی برای خویش نگهدار یا هم صدقه ده .» و گفت : لا صدقة الاعن ظهر فنی و ابدأ بمن تعول و لا تلام علی کفاف , « صدقه ای نیست مگر با توانگری و از خانواده ات شروع کن و بر آنچه رفع احیتاج کند ملامت نمی شوی .» و گفت : المسألة خروج فی وجه الرجل یوم القیامة الا ان یسأل سلطانه او من با بدمنه « سؤال کردن آبله مانند هایی است بر روی مرد در روز قیامت مگر انکه از پادشاهش سؤال کند یا کسی که از او ناچار است .» و باو گفته شد : کدام صدقه بهتر است ؟ گفت : ان تصدق و انت صحیح تخاف الفقر و تأمل الغنی و لا تمهل حتی اذا بلغت الحلقوم قلت : لفلان کذا و لفلان کذ و قد کان لفلان کذا « انکه در حال تندرستی که بیم فقر داری و توانگری را آرزومندی صدقه دهی ؛ نه ۀنکه بمانی تا جان بگلو گاه رسد و آنگاه بگویی : چنین چیزی مال فلان و چنان چیزی مال فلان است و آن چیز هم از فلانی بوده است .» و گفت : من انفق علی امرأته وولده و اهل بیته فهو له صدقة و ومن سره الانساء فی الاجل و لمدفی ارزق فلیصل رحمه « کسی که برزنش و فرزندان خاندانش انفاق کند همان برای او صدقه است و کسی که از طول عمر ووسعت رزق شادمان می ود باید صلۀ رحم کند » و گفت : ما من ذنب اجدران یعجل الله عقوبته فی الدنیا مع ما یدخر له فی الآخرة من البغی و قطیعة الرحم « گناهی از ستم و قطع رحم بپیش انداختن خدا عقوبتش را در دنیا علاوه بر انچه برای آخرتش ذخیر می کند سزاوارت نیست .» و مردی نزد وی آمد و گفت : باکه نیکی کنم ؟ گفت امک و اباک و اخاک و اختک و ادناک و ادناک » بمادرت و پدرت و برادرت و خواهرت و بترتیب بخویش نزدیکترت .» و گفت : یقول الله تبارک وتعالی : من و قراباه اطلت فی ایمه و من قرامه رأی لبنیه بنین « خدای تبارک و تعالی می گوید ک هر کس پدر خویش را بزرگ دارد بر روزهای او بیفزایم و هر کس مادر خویش را بزرگ دارد برای پسران خود پسرانی خواهد دید .» و گفت : الا انبئکم با کبر الکبائر ؟ الا شراک بالله و عقوق الوالدین و قول الزور « آیا شمارا ببزرگترین گناهان کبیره خبر ندهم ؟ برای خدا انباز گرفتن و بر پدر و مادرم ستم کردن و سخن دروغ گفتند.» و گفت : من ستر عورة اخیه السلم ستر الله عورته یوم القیامه « هر کس نهتنی برادر مسلمان خویش را بپوشاند خدای در روز رستا خیز نهفتنی اورا خواهد پوشاند.» و گفت : اربع من سنن المرسلین : الحیاء و النکاح و الحلم و السواک « چهار خصلت از شیوه های پیمبران است : شرم , و زن گرفتن و بردباری و مسواک کردن .» و گفت : قال الله سبحانه و تعالی : لتأمرن بالمعروف و لتنهون عن المنکر او الاولین علیکم شرارکم و لا جعلن اموالکم فی ایدی بخلائکم و لا منعکم قطرالسماء , ثم لید عونی خیار کم فال استجیب لهم ویستر حمونی فلا ارحمهم و یستسقونی فلا اسقیهم « خدای سبحانه و تعالی گفته است : البته باید امر بمعروف کنید , و البته باید نهی از منکر نمایید و گرنه بدان شمارا بر شما فرمانروایی دهم و مالهای شما را بدست بخیلان شما افکنم و باران آسمان را از شما دریغ دارم سپس هر آینه نیکان شما مرا بخوانند و دعای ایشان را مستجاب نگردانم و مرهبانی مرا خواستار شوند و برایشا مهر نورزم و از من باران یخواهند پس ایشانرا سیراب نکنم .» و گفت : اربع من کن فیه کمل اسلامه و ان کان ما بین قرنه الی قدمه خطاء : الامر بالمعروف و الحیاء و الشکر و حسن الخلق و اربع من کن فیه الله بیتا فی الجنة : ایوا ء الیتیم و رحمة ... و رفق بمملو که وشقف علی وادلیه « چهار چیز است که در هر که باشد اسلام او کامل است اگر چه از سر تا بپاه گناه باشد : امر بمعروف و شرم و سپاس گزاری و خوشخویی ؛ و چهار چیز است که در هر که باشد خدا برای او در بهشت خانه ای بسازد: نگهداری از یتیم و مرهبانی .. نرم خویی با برده اش و مهر ورزی با پادر و مادرش .» و گفت : التود الی الناس نصف الایمان و الرفق نصف العیش و ماعال امرؤو فی اقتصاده « دوست شدن با مردم نصف ایمان و مدارا نصف زندگانی است و مردی که میانه روی را نگه دارد نادار نشود .»