ذکر شصت و ششم
در حکومت ملک علاء الدّین
بن ملک شمس الدّین کهین در شهر هرات
چون شهور سنۀ اثنا و ثمانین و ستمائه [=۶۸۲] درآ»د، درین ال ملک سعید ، شمس الحقّ والدّین پسر خود ملک مرحوم علاءالدوله والدّین را که به حکمت و حکمومت و ذکا و سخاوت و وفا موصوف بود و به فکر دوراندیشی و ذهن انوار و طبع وقّاد اَعلَم و اَحلَم اتراب و اقران و به کرم جبلی و فضایل خلقی و شِیَم مرضیه سزای مدایح و محامد و در خورِ سپاس آفرین
شعر[رشید وطواط]
هُوَالمَلِیکُ الَِذی مِن کَفَّهِ اَبَداً لِلمُعتَفینَ غُیُونُ الجُودِ تَنفَجِرُ
او ست پادشاه، آن پادشاهی که از پنجۀ او همیشه
مرسؤال کنندگان را چشمه های جوانمرد روان می شود
قایم مقام خود در شهر هرات ، حمیت عن آلافات ، نصب گرداند و گفت((ای فرزند ایالت خطٍۀ معمورۀ هرات را که اعاظم مناصب اسب و از اماجد اعمال به تو مفوٌض گردانیدم ، باید که در باب رعیت شفقت و معدلت مبذول داری و خلقی را که در آهتمام تو باشند به خدای برستی و صدف و دیانت و امانت دعوت کنی و از آنچ نباید و نشاید و پسندیده حضرت مولی تعالی نبوَد احتراز و اجتناب واجب شمری .
شعر
پرستیدن دادگر پشیه کن ز روز پسینِ خود اندیشه کن
و خواص و عوام انام را از مایدۀ انعام وفضل خود بهرمند دار و به جای [۳۷۵] فقرا و ضعفا هر اصطناع و تکریم که وجود آن میٌسر گردد عطا کن، و تفریق و تَنَفُّر زیردستان را واسطۀ خلل ملک شناس .
______________________________________________________________________
۱ . اصل: شپست چهارم
۳۹۶ تاریخ هرات
شعر]سعدی]
برو پاس درویش محتاج دار که شاه از رعیٌت بوَد تاجدار
رعیٌت چو بیخ اند و سلطان درخت درخت ای پسر باشد از بیخ سخت
و زمان حل و عقد اعمال و اشغال ولایت را به کف کفایت کفایتی سپار که از ستم و تعّدی مُبرّا و مُعَرٌا باشند و به حلیت راستی و کم آزاری مُتَحَّلی و بر رعیٌت مهربان و رحیم.
شعر[سعدی]
خدا ترس را بر رعیٌت گمار که معمار ملک است پرهیزگار
بداندیشِ تُست آن و خونخوار خلق که نفع تو جوید در آزار خلق
ریاست به دست کسانی خطاست که از دست شان دستها بر دعاست
و بر سیاست، خاصّه هر قتل و قطع وُضُوح دلیل و ظهور یقین تعجیل مکن ،و اعتماد در محبٌت و الفت بر طایفه [ای] کن که عقاید و قواعد سریر و ضمایر ایشان با شواهد ظرهر و موافق باشد در تعریک و تنکیل فَسَقه و فَجَرَه و قلع مواد شرٌ اشرار چندانک امکان دادر و اجتهاد نمای و با یندگان خدای عزوجّل به نوعی کن که همه در عیش و فراغ بال و جمعیت خاطر در دعاءِ دولت تو بیاض روز ره به اکتساب معیشت گذرانند و سواد شب را به تحصیل عباد.))
بعد از آن به چند روز به طرف قلعۀ محروسۀ خَیسار حرکت فرمود . ملک علاءالدّین مواعظ [و] وصایای پدر بزرگوار خود را به جای آورد و در تربیت و رعیٌت و باس خاطر ایشان هیچ دقیق مهمل نگذاشت. [۳۷۶]
شع [ربیعی]
همیدونش زربخشی و داد بود دل زیردستان ازو شاد بود
شعر[استاد اصفهانی]
عَمَّ البَسِیطَةَ وَالَبَریَّهَ عَدلُهُ فَالخَلقُ شَخصٌ وَالبَسِیطَةُ۱ دارُ
فراگرفته است روی زمین و آفرندگان را عدل او
پس خلف بدنی اند روی زمین سرای و
______________________________________________________________________
۱ اصل: البسیط.