ذکر سی و سیم
در قتل ملک شاهنشاه
و ملک بهرامساه کُرد پ
چون شهور سنۀ اثنی و خمسین و ستّنائه [=۶۵۲] در آمد ، در اوایل محرّم این سال مذکور شمس الدّین به مستنگ ، را محاصره کرد . و پیش [ ۲۰۲] از رسیدن ملک شمس الدّین به مستنگ ، ملک شاهنشه و بهرام شاه و میرانشاه با پنج هزار مرد جنگی بناه به قلعۀ خاسکبرده بود [ند] و این قلعه بس استوار و منبع بود و درو ذخیرۀ بی حدّ و اندازه. ملک شمس الدّین چون به مشتنگ رسید اکابر و اعیان مستنگ پیش آمدند و شرایط خدمت به جای آوردند و بر ملک آفرین خواندند و گفتند ((ملک جهاندارِ ملک بخش ، قلعه گشای عدو بند ، فیروز روزِ کامیاب کامران را نا نفخ صور در غرور و سُرُور دوام سلطنت و نظام حشمت باد و جهان و جهانیان حامدِ و مادِح ، و زمین و زمان رِهی و رهین )).
شعر [ گنجه]
خدایت یار باد و بخت راعی زمانه بنده و ایّام داعی
ظفر هم زانو و مقصود همدم سعادت رهیر و اقبال محرم
بعد از ادای ادعیه ، عرض داشنتد که ((بندگان دوستدار و خدمتکار خداوندیم )).
ملک شمس الدّین ایشان را بنخوات و مستنگ را ه ماک تاج الدّین کُرد داد و فرومد که ((با صد مرد لاور تا آمدن ما شهر مستنک را محافظت نمای )).روز دیگر به طالع سعد همایئن رایت میمون از مستنگ به طرف قلعه خاسک برافرخت. سه ماه ونیم آن قلعه را ححاصره کرد و هفت نوبت جنگ پیش برد و ملک شاهنشاه و بهرام شاه به صلح راضی کشتند،اما میرانشاه به هبچ نوع تن به صلع درنمی داد. چون ده روز دیگر بگذشت کار مردم قلعه خاسک صعب گثت . همه به یکبار ملک شاهنشاه را گفقنتد که ((ای ملک ، مصلحت ما در آ« است که بیش ار آنکه قلعه را فتح کند و ما را بی دریغ به زیر درآرد، طایفه ای را از علما و عقلا و مشایخ بیرون می باید فرستاد تا از او امان نامه ای بستانند. بعد آز ان بیرون رویم))
____________________________________________________________۲۳۶ تارخ هرات ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــملک شاهنشاه گفت ((ای قوم ، من همین می گویم که شما [۲۰۳] میگوئید ، اما میرانشاه ار سرِ نادانی صلح نمی کند و بر معنی :
شعر
اِذا لِم تَستَطِع اَمَرٌ فَدَعهُ وَ صَیِّر [هُ] اِلی اما تَستَطِیعُ
چون نتوانستی کاری را، بس بگذار او را
و گردن او را به سوی آنچه توانی آن را
واقف نمی گردد)). رؤوس و اکابر سپاه ملک شاهنشاه گفقند که ((اگر خداوندان فرمان دهند، ما ملک میرانشاه را بگیریم و بند کرده پیش ملک شمس الدّین فرستیم تا آتش این فتنه منطفی گردد و قاعدۀ این عداوت مُتَخَلخَل شود )). ملک شاهنشاه گفت ((من امشب میرانشاه را در خلوت نصیحتی کنم. باشد که در محلّ قبول افتد))
چون شب در آ»د، ملک ما هر ساعت کمتر . در این جهار ماه که ملک شمس الدّین این قلعه را گِرد پنچ کرده است ، روز به روز مال و مرد و مدد او در زیارت است و از آنِ در قضور و نقصان . می باید که سخن کمن بشنوی و بر مقتضای رَحِمَ اللهُ اِمرِأّ قِبَلَ نُصحَ اَخِیهِ المُسلِمِ ۱ از ضوابدید من تجاوز نماړی و سر به صلح ملک شمس الدّین کُرَت درآری و به شوکت و قوّت خود فریقته و مغرور نگردی )).ملک میرانشاه در خشم شد و سوگند عظیم بر زبان راند و گفت :
شعر [مجیر]۲
بدان خدای که اندر سراچۀ قُدسش
خیال بی دل و دیده است و عقل بی سرو پا
____________________________________________________________۱. منسوب به عمربن خطّاب
۲ . ابوالمگارم مجیرالدّین بیلقانی ( متقب ۵۸۶ ه ق) ، متولد بیلقان از توابع شروان ، از مادری حبشی نژاد تحصیلات ادبی و شعری را نزد خاقانی کرد و به دربار اتابکان آذربایجان : شمس الدّین ایلدگز (۵۵۵-۵۶۸ه) جهان پهلوان محمّد (۵۶۸-۵۸۰ه) و قزل ارسلان ( ۵۸۰-۵۸۷ه) وارد شد . در آخر عمر به ببریز امد. در آ« شهر وفات کرد و در مقبرۀالشعراء به خاک شپرده شد. دیوانش مشتمل است بر ۵۰۰۰بیت با ضصاید عالی و غزلهای لطیف
____________________________________________________________ذکر سی و سیم/ در قتل ملک شاهنشاه و ..... ۲۳۷ ____________________________________________________________به خردکاری فکرت ، به نقشبند کن
به چرب دستی ابداعو سنٌت احیا
به هفت سبع و به هفت اختر و به هفت اقلیم
به هقت هیکل و هفت آسمان و هفت اعضا
[۲۰۴] به قدّ و قامت و تقطیع احسن التقویم
به نقطۀ دل و تعلیم آدم الاسما
ک هصلع نکنم و همین لحضه با تیغ خویش قدم از این قلعه بیرون نهم و دسبردی نمایم این اوریان را که تا دیده، جهان دیدۀ فلک زنپاری از رستم فیل تن و بیژن لشکرشکن مثل آن ندیده باشد)).
این بگفت و با سیصد مرد آهن پوش ، چون دریا به جوش آمد و به وقت خروش خروس خود را ار قلعه خاسک بیرون انداخت و بر یک طرف سپاه ملک شمس الدّین زد و به سلامت بیرون رفت. روز دیگر
شعر [فارسی ]
چو خورشید بر کشور لاجورد سر اپرده ای زد ز دیبای زرد
ملک شمس الدّین بفرمود تا از اول لامداد کوس حربی فروکوفتند و نای رزمی در دمیدند و سپاه چون ار سیاه از جوانب قلعه حمله آورد، به رهابتی و مثابتی که اگر اسفندیار روئین تن و گیو و بهمن ، فُزُع و جَزَع و صولت و صدمت آن روز را مشاهده کردنی ، گفتند:
شعر [دقیقی]
چنین جنک و کین خواستن در جهان نکردست کسی از کهان و مهان
شاهنشاه و بهرام شه و رؤوس سپاه و تمامت ساکنان قلعه بعد ار آن که از روز نصفی بگذشت و از طرفین مرد بی حساب به قتل رسید ، به یکبار فریاد ((الامان الامان )) بر آوردند و دست از حرب بازداشت[ند] و بای مقارعت بش کشید[ند] و سر بر خط انقیاد نعاد[ند] . لشکر ملک شمس الدّین به یم حمله خود را نزدیک درازۀ قلعه انداختند و آتش در در زدند و در قلعه در آمدند و قُرب چهرصد مرد نامدار مبارز را بکشت[ند]. دیگر ، ملک الاشلام شمس الحقّ والدّین ، طاب ثراه، شاهنشاه و بهرام شاه را با نود تن از اقارب و نوّاب ایشان به قتل رساند و سرهای ایشان را از بدن جدا کرد و به طرف اکنان [۲۰۵] افغانستان فرستاد و تمامت اموال و اجناس و مواشی ایشان را بر سپاه منصور قسمت کرد و باقیَ اساری را به ملک تاج الدّین بخشید.