اکنون یاد کنیم بعضی نام هاء ایشان که از پس اسلام بزرگ گشتند و مردمان ایشان را بدانستند به فضل
عکرمة الفقیه مولی العباس که بیشتر روایات از وی آید اندر فقه، معاذ بن مسلم که مهدی ولایتِ همه خراسان و سیستان بود(۱) مفوّض کرد، وز پس وی یحیی بن معاذ بن مسلم و از پس وی بسام(٢) مولی(٣) لیث بن بکر بن عبدمناف بن کنانة(۴) [که] از بزرگی درجات و علم بدان جایگاه برسید که خویشتن را به صد هزار دینار باز خرید از مولای خویش،گفتند که خیری خط(۵)نخواهی؟گفت نه،که من خویشتن را بیش ازین ارزم،و نیک نقد برکشید و بداد،و ابراهیم بن بسام با بزرگی او پسر او بود،و فیروز مولی الحُصَین بن ابی ابحرالعنبری(۶)از سیستان بود که بر حجّاج همی حرب کرد،واندر یکروز حجّاج علامت خویش بر(٧)هفتاد مرد کرد وبداد،از بزرگان لشکر خویش،[وفیروز]همه را بکشت.آخر بانگ کرد که کَم حَجّاجُکُم،چند حجّاج است شما را؟ حجّاج منادی کرد که هر که سر او پیش من آرد او را ده هزار درم بدهم، و یزیدِ مُهلب را گفت: تَقَدًم وَ لَکَ عَشَرَةآلافَ دِرهَمٍ. پیش رو و تو را ده هزار درم ،
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نوعی از آهنست،...و به عربی صندل حدیدی گویند. و بعضی گویند سنگی است سیاه و سفید که از آن نگین سازند و باباقوری را هم گفته اند (برهان). ۱. ظاهراً مفوض کرد غلط باشد و از تصرف نساخ چه (مهدی همه خراسان و سیستان بود) خود جملهٔ تمام است یعنی راهنما و پیشوا بود و ناسخ مهدی را مهدی عباسی گمان برده است. ٢. این نام در متن تراشیده گی دارد. ٣ و ۴. در این دو جا چیزی تراشیده شده است- بلاذری گوید:جدّ ابراهیم بن بسام در قریهٔ شرواذ از قراء سجستان اسیر شد و بندهٔ ابن عمیر لیثی گشت (فتوح البلدان چاپ مصر ص ۴۰۱) . ۵. کذا...: چیزی خط. ۶. کذا و الصحیح ((الحر العنبر من بنی العنبر بن عمرو بن تمیم)) (بلاذری ص ۴۰٣) و ابوالعباس مبرد در کتاب کامل گوید: (( به ضم حا و فتح صاد بر وزن حسین]مردی از خاندان های مشهور و کریم و بزرگ ایران بوده و پس از آنکه اسلام آورد خویش را به حُصین بن عبدالله العنبری که از بنی العنبر بن عمرو بن تمیم بود، منسوب ساخت...فیروز حصین مردی شجاع و جواد و نبیل و خوب صورت و بلند آواز بود...الخ)) و شرحی در فضایل فیروز و حرب های وی در رکاب مهلب و ابن اشعث ذکر کرده است (رک - کامل مبرد خطی نگارنده ص ٢٢۰ پ) کامل- التواریخ کنیهٔ فیروز را ابو عثمان نوشته (ج ۴ ص ٧- ۱٨٨) و عاقبت به دست حجاج یوسف به قتل رسید. ٧. بر، به ((با)) یعنی علامت و علم خود را با هفتاد مرد کرد- یعنی همراه کرد و در این کتاب ((بر)) به این معنی مکرر در مکرر استعمال شده است.
جواب داد: اَنتَ تَقَدًم وَ لَکَ عِشرونَ اَلفَ دِرهَمٍ فاَناَ هُوَ رَاُسٌ (۱)واحد. گفت: تو پیش رو، تو را بیست هزار درم که من سر بیش یکی ندارم، فیروز بشنید، اندر لشکر خویش منادی کرد که هرکه سر حجّاج پیش من آرد صد هزار درم بدهم، و آنروز حربی هولناک کردند، آخر حجّاج به هزیمت بازگشت(٢)، این فیروز با عالمی که بود، بدین دلاوری بود و زهیر نعیم، و عفّان بن محمد، و عثمان عفّان، و ابو حاتم السجستانی و سلیمان بن الشعث، و عثمان بن العبد، و[ابو داود(٣)] و ابوبکر بن ابی داود(۴)، و ابویعقوب الزّاهد، والخلیل بن احمد(۵)، و ابو حاتم بن حسان، و نصر بن جیک، و یاسر بن عَمّار، و عبیدالقوقهٔ(۶)، و عمیر بن یحیی، و ابی نصر بن حمدان الجوینی، و ابو اسحق الجاشنی(٧)، و شاهین بن العنبر(٨)، و بکر بن(٩)جعد و غالب بن شادک(۱۰)، و رونک القروی و ابوالحسین بن محمد بن احمد بن یحیی الّذی الّف غریب القرآن ،و هلال بن حویص و ابوعامر بن ابی جان(۱۱)، والامام ابو جعفر فاخِر بن معاذ(۱٢) و ابوزکریا یحیی بن عمار و القاضی ابوالحسن، والاستاد ابوالعباس، و ابو سعید بن ابی عمر(۱٣)[و]علی بن حمدون،و ابوالقاسم الخیری،و ابوعمرالنوقاتی(۱۴)، وابوالحسن [عمر]بن ابی عمرالنوقاتی،و احمد السموات،و ابواحمد القصّار، و
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱. کذا...ذوراس ؟ ٢. در حاشیه شعر: گریزی به هنگام...الخ. ٣. رک معجم البلدان ج ۶ ص ۴۰-و ابن خلکان چاپ مصر ج ۱ ص ٣۰٢ (وهو ابو داود سلیمان ابن الاشعث بن اسحق بن بشیر بن شداد بن عمرو بن عمران الازدی السجستانی ((٢۰٢-٢٧۵)) و ولده ابوبکر عبدالله). و نیز محتمل است سلیمان بن الشعث در دو نام پیش از این همین ابو داود سلیمان ابن الاشعث باشد؟ ۴. رجوع شود به حاشیه قبل. ۵. غیر از خلیل معروفست. احیاء الملوک: خلیل بن احمد سجستانی معاصر ملک مظفر صالح بن نوح سامانی و راوی حدیث است و در فقه بی نظیر بوده (نسخهٔ عکسی ص ۴ پ) . ۶. قوقه، نام روستائیست از سیستان و منسوب بدانجا را درین کتاب همه جا بدین شکل نوشته است. ٧. جاشن. و کاشن نام محلی بوده است در سیستان و منسوب بدان را کاشنی آورده اند و درین کتاب باز هم مورد دارد لیکن معلوم نیست املای آن چگونه است و آیا با گاف فارسی یا کاف دیگر چه کاف را هم در تعریب تبدل به جیم کرده اند مثل کرد و جرد و بهرک و فهرج و غیره. ٨. کذا و الظاهر ((عنبر)) ٩. متن: مکر . ۱۰. شادل هم خوانده می شود. ۱۱. ظ: حیات. ۱٢. متن: معاد. ۱٣. در متن ((النوقانی)) بعد از این اسم بوده و خط خورده است. ۱۴. متن: ابو عمر النوقانی با نون جز در طوس و نیشابور دیده نشده است و نوقات به قول یاقوت محله ایست به سجستان که مردم نوها گویند و معرب آن نوقات شده است و منسوب است بدان ابو عمر محمد بن احمد النوقاتی صاحب تصانیف در ادب و پسرش عمر و برادرش ابوسعید عثمان و گویا ابو سعید بن ابی عمر که در سطر بالا نام برده شده برادر ابی عمر باشد نه پسرش.
ابی جعفر بن ابی منصور بن ابی سعید الوزیر(۱) .......................... ....................................................................................................................................................................................
اینان اندر علم و بزرگی بدآن جایگاه بودند که هیچکس اندر عالم فضل ایشان را منکر نیارد شد و بسیار بودند که نامشان نبردیم و اکنون هستند، اما چون شرط اندر جمع کردن این کتاب اختصار بود قصّه دراز نکردیم از هر طایفه مقداری یاد کردیم و القلیل یَدُلّ.