ذکر سی و هفتم
ذکر سی و هشتم
در فتح حصار ساجی
چون ملک شمس الحقّ والدّین کُرَت ، طاب ثراه، مظلومان[و] ضعیفان خلق را که ودایع الهی اند از جور و تعدّی دزدان کنکانی و نهراب خلاص داد و از موارد معدلت متحیّران تیهِ حیرت را سیراب کرد و در استخلاص نفوس و اموال مؤمنان آثارید بیضاء موسی و آیات احیای عیسوی و انوار معجزات محمّدی ظاهر گردانید و بدین واسطه علومیۀ شریفه درجة علیا و مرتبه اعلی (( عَسَی اَن یَبعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماٌ مَحمُوداٌ))۱ را مکتسب و موروث خویشتن گردانید و در عزیمت توجّه هرات با ملوک و جاهو مشورت کرد، همه به اتفاق گفتند که به طرف هرات حرکت [۲۲۴] می باید کرد؛ چه، آبادانی آن شهر متعلّق به خدمت خداوند است. ملک شمس الدّین فرمود که در این فقته عزیمت سفر به جانب هراۀ مصمّم گردانیم و ار ملوک تا از خیر و شِر و صلاح و فساد این دیار با خبر شابند . ملک تاج الدّین کُرد و حسام الدّین جاول بر پای خاستند و بعئ از شرط خدمت گفتند که باری تعالی و تعظّم ملک کلوک افاق و شهریار نامدار دیار خراسان و عرا را در سُمُوّ رفعت و عُلُوٌ منقبت و غُلُوٌ مرتبت بقاء نوح و حیات روح دهاد و اطناب سُرادق حضرت مقدُسۀ او را به مسامیر خُلُود و اوتاد اباد موطّد و مؤکّد گرداناد
شعر
به حرمت سه محمّد، به حق چار علی
به دو حسن به حسن و به موسی و جعفر
بر رأی اظهر انور، لازال عالیاٌ منیراٌ، عرضه می دارند بندگان کمترین و جانسپاران کهترین که کلّی ولایات افغانستان ملک اسلام را مسلّم و مسخّر کشته است و تمامت قلعه ها و حصارها و جایگاه ها فتح شده، الاّ حصار ساجی که آن فتح نشده است ؛ چه، در همۀ روی زمین از روی استواری و رفعت مثل آن حصار دیدۀ مردمِ پردنده
____________________________________________________________۱ . قرآن اسراء / ۷۹ (( باشد که پروردگارت تو را به مقامی پسندیده [شفاعت] بگمارد)).
____________________________________________________________۲۵۶ تاریخ هرات ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــندیده است و گوش خدمند صفت کنند نشنوده. و در آنجا هزار مرد افغان جلو مبازر متوطّن است و از عهد یزدجر تا امروز هیچ پادشاه و ملک و حاکم را گردن ننهاده اند؛ چه، پناه ایشان در غایب محکمی و منیعی است و ذخیره و مایحتاج حصارداری در نهایت کثرت و افزونی و شجاعت و بسالت و دلاوری ایشان بیش از آن که در افهام و اوهام درآید. مصلحت در آن است که این یک حصار دیگر را ملک اسلام فتح کند و آن جماعت دراید. مصلحت در آن است که این یک حصار دیگر را ملک اسلام فتح کند و آن جماعت را که پناه به وی برده اند به قتل رساند تا انیدشه های گوناگون از خواطر و ضمایر [۲۲۵] بندگان دولت مُنطَمَس و مُندَرَس گردد که اگر آن حصار در دست آن فرقۀ گردنکش و در تصرّف آن زمرۀ آتش وش بماند، به اندک روزگاری قوی حال کردند و متواریان و صعلوکان و قُطّاع طُرُق با ایشان یار و مددکار شوند. بعد از آن دفع و منع ان قوم مُتَعَذّر باشد
ملک شمس الحقّ والدّین ، طاب ثراه ، فرمود که این جمله از ممکنات است و به دست آوردن ان حصار از لوارم و فرایض است . روز دیگر لشکر به طرف حصار ساجی کشید و دو هزار سوار به اسم معاونت و اقنقوزادی و نویین طلب داشت. خژده روز را به پای حصار ساجی رسید . حصار دید بغایت بلند در نهایت استواری و شکوهمند.
شعر [ربیعی]
برین تند بالا دز استوار نیابد کسی دست، جز کردگار
هفت روز آن حصار را محاصره کرد و هر روز دو نوبت جنگ بیش برد و بسیار از نامداران هر دو سپاه در این هفت ملک شمس الحقّ والدّین به وقت طلوع صبح اول برید نیاز را به حضرت ملک بی نیاز و ملک کار فرستاد و گقت : (( خداوندی که بلبل خوشنو ای سخن سرای و ناطقه را در بوستان سرای وجود بر قضیّت (( وَ اِن شَیءٍ
____________________________________________________________ذکر سی و هشتم / در فتح حصار ساجی...... ۲۵۷ ____________________________________________________________اِلا یُسَبّحُ بِحَمدِهِ))۱ تلقین ارزانی داشتی و طوطی زبان را در قفص دهان به شکر شکّر خود [۲۲۶] پرورش دادی تا نوای و ثنای حضرت کبریای تو بر مقتضای (( وَ ما اُمِرُوا اِلاّ لِیَعبُدُوا اللهَ مُخِلصینَ))۲ می سراید (( اَلالَهُ الخَلّقُ وَ الاَمرُ تَبارکَ اللهّ رَبُّ المالَمین))۳
به سمع جان اهل جان می رساند
نظم
لَکَ الحَمدُ یا ذاَلمَجدِ وَالجُودِ وَالعُلی تَبارَکتَ تُعطیِ مَن تَشاءُ وَ تَمنَعُ ۴
مر تراست ستایش ای خداوند بزرګوار و بخشش و بلندی
تو عطا می دهی آن کس را که خواهی و باز می داری
و ای خاق نار و نور ، و ای رازق مار و مور ، و اب وهّاب بی منّت و علّت ، و ای توّاب با مغفرت و رحمت ، وای صانع بی علل ، و ای قادر لم یَرَل، به لطف بی غاین و عنایت [و] ضل بی نهایت خود از خزانۀ (( اینّا فَتَحنا لَکَ فَتحاٌ مُبیناٌ))۵ من بنده را خلعتِ نصرت و فتح کرامت فرما و این حصار را بر دست منِ ضعیف به قدرت قدیم خودگُشاده گران
چون ملک شمس الدّین بدین نوع بر درگاه لایزال ملک لَم یَزَل به تضرّع و ضَراعت و مسکنت تمام رقعۀ سوز نیاز عرضه داشت، از اوّل روز بفرمود تا ملوک و امرار و رؤوس و وُجُوه سپاه همه پیاده شدند و سپر ها و درها و چپرها پیش بردند به عون ایزد بخشایندۀ روزی دهِ جان آفرین در حال قرب دو هزار مرد غوری و افغانی و هروی به یک حمله خویشتن را بر حصار انداختند . چون در از آهن بود و هر بواب و حارس مثل اهرمن، دو روز دیکر لشکر بر در حصار بماند و از طرفین قُرب هزار مرد دیگر بعضی به قتل رسید و بعضی مجروج شد . روز سیم که اواخر ذی القعدۀ ستۀ مذکور بود، میان مردم حصار ساجی دو گروهی و نزاع حادث گشت .
____________________________________________________________۱. قرآن اسراء / ۴۴(( و هیچ چیز نیست مگر آنکه شاکرانۀ او را تسبیح می گوید))
۲ . قرآن بینه/ ۵ (( و جر این فرمان نیافته بودند که خداوند را بپرستند و پاکدیناته دین خود را برای او خالص دادند )).
۳ . قرآن ، اعراف / ۵۴ (( بدانید که خلق و امر او راست ، بزرگا خداوندا که پروردگار جهانیان است))
۴ . من کلام امیرالمؤمنین علی (ع)
۵. قرآن ، فتح / ۱ (( همانا گشایشی آشکار در کار تو پدید آوردیم )).
____________________________________________________________۲۵۸ تاریخ هرات ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــجماعتی که به عدد و عدّت بیشتر بودند حصار را به دست [۲۲۷] باز دادند ملک اسلام شمس الحق والدّین آن روز صد و پنجاه تن را از ساکنان حصار به قتل رساند و بفرمود تا از متمربدان م معاندان آن طایفه ده تن را از بالای حصار سرنگونسار بینداختند . حصار را خراب کردند و از آنجا روز دیگر مظفٌر و منصور و کامیاب و مسرور به وقت فرخنده مراجعت فرمود با غنیمت بسیار و اساری بیشمار.