سخن اندرکوهها ومعدنها کی اندروی است
نهاد کوه بردوضربست؛یکی کوه اصلی است؛کی ازناحیتی برود بناحیتی دیگرجایی باریک گردد وجایی سطبرجایی راست رود وجایی کژتا آنجا کی به برد، آنراعمود کوه خوانند.دیگرشاخهاء کوهست کزعمود کوه برگیرد وهمی رود؛همچنان تا آنجا کی ببرد و آنرا شاخ کوه خوانند چون درختی کی اورا شاخهاء بسیارباشد و باشد کی آن شاخ را نیز شاخ بود مثال کوه همچنین است. وهرکوهی که عمود وی اندرمیان شهرها وروستاها گذرد؛آنرا شاخهاء بسیاربود وهرچه اندرمیان بیابان ولب دریا ولب رود گذرد؛آنرا شاخ اندک باشد.
۵ ۲۵
واماعمودهاء کوه،بیشترین با یکدیگرپیوسته است.
۱-اما نخستین کوهی اندرناحیت مشرق آن کوهست که اورا الطاعن فی البحرگفتیم.کی نیمه اوبر خشک است ونیمه اندردریا.
۲-ودیگرکوه سرندیست،این کوهی است صد فرسنگ درازای وی وبلندست؛چنانک جایها هست کی کس برآن سرنتواند شدن وازسرندیب تا دامن کوه دوروزه راهست واندرین کوه معدن یاقوتست ازهمه رنگ واندررود کدهای وی الماس است والماس اندرهمه جهان جایی دیگرنیست وزمین اوازسنباده است واندرآنجا ازدریا کی بدونزدیکتراست؛مرواریدست با قیمت. واندروی وی سنبل وقرنفل وقاقله وجوزبوا وهمه افواه بسیارست واندرودرخت. جوزهندی بسیارست ودارپرنیان وخیزرانست واندروی آهوی مشک است وحیوان زیاد است.
{a۶ } وکرگ است.وبرونشان پای مردم است؛بسنگ فروشده، گویندشان پای آدم است؛علیه السلام. واندر وی مردمانند؛برهنه واین کوه اندراقلیم نخستین است.
۳-وازگوشه این کوه کوهی بردارد بدو پیوسته،میان آخرهندوستان واول حدچینستان آنرا کوه مانساخوانند؛بناحیت شمال رود آید تا آنجا کی بآخرهندوستان واول تبت رسد وهمچنین بناحیت شمال فرود آید میان تبت وچین تا آخرحد رانگ رنگ ازتبت،انگه عطف
۲۶ ۵
کند ازسوی مغرب وهمی رودمیان چین و ناحیت نزوان از تبت میان مغرب و شمال تا آخر تبت و آنگه برود میان تو سمت و میان حدود چین تا آخر بیابان آخرچینستان همی رود میان شهرهاء ماوراءالنهر و شهرهای ترکستان تا حدود طراز و شلجی و آنجا این عمود ببرد.
۴- اما آنجا کی آخرحد هندوستانست واول تبت شاخی برگیرد؛ مقدارپنجاه فرسنگ ازمشرق بچینستان اندررود وازآنجا کی آخرتبت است همچنین شاخهاء بسیاربرگیرد ازسوی مشرق وازسوی مغرب و اندر پرا کند و ازنجا کی حدود ماوراءالنهرست شاخها برگیرد بسیارو از هریکی ازآن شاخها شاخهای بسیار برگیرد و اندرهمه ناحیت ماوراء النهراند و پراکند واین شاخهایی است کی اندرو معدنهاء سیم و زر است و سرب و آهن و داروهای بسیار.
۵-واندرنواحی چینستان هژده کوه است خرد و بزرگ ازیکدیگربریده و بهرجانبی پاره پراکنده اندرهمه ناحیت و اندر چهارده کوه از آن معدنهاءزرست.
۶-دیگراندرآخرحد ترکان تغزغزی آنجا کی پیوسته است بچین کوهیست مقدارچهل فرسنگ درازای وی آنرا کوه طفقان خوانند.
۷-وهم بنزدیکی طفقان اندرناحیت تغرغز کوهی برگیرد وسوی
۵ ۲۷
مغرب همی رود اندرمیان تغرغزو یغما و خرگاههاء مختلف تا بکوه مانسا پیوندد، بنزدیکی رود خولندغون آنرا کوه اغراج ارت خوانند و هریکی ازین کوه اورا نامهاء بسیارست زیراک هرجایی را ازین کوهها بنام آن ناحیت یا آن شهرباز خوانند کی بدو نزدیکتر است.
۸-و دیگرازاول حد تغزغزازنزدیکی دریاء ایسکواک۱ کوهی برگیرد و همی رود تا آخرتخسیان واول حد خلخ و انگه عطف کند و شاخی بناحیت قومی از خرخیز بازگردد ؛آنرا کوه تولس خوانند و اندرین کوه سمورست و سنجاب و آهوی مشک بسیار و اندران عطف کی بناحیت خرخیز بازکشد حیوان مشک است و ختو و سنجاب و سمور.
۹-و دیگراز ناحیت کولی ازکنباته ۳ ازهندوستان کوهی برگیرد و بسوی مشرق همی رود تا صمور ۴ و ازنجا تا ناحیت شمال فرود آید میان مملکت دهم و مملکت رای ازهندوان تا بحدود هیتا، انگه این کوه بدو شاخ گردد.
۹ - یک شاخ ازسوی شمال بحدود طبثال و نیتال ۵ فرود آید وومیان آخرهند و تبت بگذرد برشمال حدود بور و سمرقنداق و شکنان {و} و خان و برجنوب بیابان همی رود تا بحدود ژاشت ۶ فرود آید میان مغرب و شمال و بحدود{b ۶}
بتمان ازماوراءالنهر بگذرد تا بحدود سروشنه برآید
___________________________________________________________________
۱-ایسی گول. ۲- نخس. ۳-کنبابه. ۴-کلمه«صمور» زیاد روشن نیست و «صور» نیز خوانده میشود. ۵-نپال؟.
۶-راشت.
۲۸ ۵
و اما این کوه را ازحدود شکنان {و} و خان و ژاست شاخها ست بسیاروبی عدد.
۹aA -واما ازمیان وخان وژاست شاخهاء بسیاربرگیرد و اندرحدود ختلان پراکند وآنجا معدنهاء سیم وزرست وازشاخهاء ختلان یک شاخ بردارد و با شاخی ازحدود بتمان هردو یکی شوند وازیشان شاخهاء بسیار بردارد و اندرناحیت چغانیان افتد و آنجا بپراکند و آنجا کی آن عمود اصلی بتمان رسد بدوشاخ شود وچون بحدود شرشنه ۱ آیند بازهردو یکی شوند. و ازحدود بتمان شاخی برگیرد و اندرمیان بتمان دریاژه و میان چغانیان بگذرد برحدود سمرقند وسند برود تا بحدود بخارا. و همچنین هریکی را ازاین شاخها شاخهاست اندک و بسیار.
B ۹- و آن شاخ دیگرازحد هیتال اندرمیان هندوستان برود برحدود قنوج بگذرد میان مماکت جا به خشک و مملکت احرز بگذرد و آنجا او را کوه قسک خوانند، همچنین برود اندرشمال حدود قشمیر{و} و بهند ۲ و دنپورو لمغان برجنوب بلورو شکنان {و} وخان و بدخشان همی گذرد و برجنوب روستاهاء ختلان بگذرد؛تا اندرحدود تخارستان افتد میان طارقان و سکلکند و خلم و سمنگان بر جنوب بلخ بگذرد و اندرحدود سان و چهاریک افتد از گوزگانان.
1.این دکلمه همان« سرشنه» است که کاتب حرف اول آنرا شین نوشته است. قبل ازاین کاتب این کلمه را بشکل«سبروشنه» نیزنوشته بود. ۲- وبهند.
۵ ۲۹
ba- ۹ و انگه عطف کند از سوی مغرب میان مغرب وشمال ببلادغوررود ؛برجنوب اسفزاروهری و بوشنک ونشابوربگذرد؛آنگه میان نشابوروسقروار1 براه فرود آید، ازسوی شمال و باز روی بمغرب نهد و بر شمال سمنان وری بگذرد و اندر ناحیت دیلمان افتد تا بالاخره حدود گیلان.
Bb ۹–و این کوه چون ازحدود بلخ عطف کند؛ اندرحد مدرازتخارستان بدان نواحی چندان شاخ خرد و بزرگ از وی بردارد کی عدد وی خدای داند. واز هرشاخی از وی شاخ بسیاربردارد و اندرحدود تخارستان و اندراب و پنجهیر و خاویانه ۳ و بامیان و بعضی از حدود گوزگانان و بست و رخد و زمین داور و غزنین اندر پراکند و تا بحدود سند بکشد و اندرین شاخها معدنهاءسیمست و زر. و چون عمود این کوه بنواحی غوررسد شاخی ازوی بر گیرد و گرد اندرآید؛ چون انگشتری باز باهم رسد و این کوه یکی گردد و اندرمیان این حلقه گروهی ۳ ....وازین حلقه کوه یک شاخ بزرگ برگیرد با آن شاخهاء دیگر بسوی مشرق اندرآید بحدود بست وغزنین اندرپراکند وهمچنین بحدود اسباراین کوه را شاخهاست خرد کی بروستا های او اندر پرا کند.
{و همچنین بناحیت کوهستان و کومش و حدود دیلمان این کوه را شاخهاست بسیار}.
1.این کلمه تصحیفی از « سفزوار» است که همان سبزوار باشد. ۲- جاریانه= جاربابه، ۳- سه یا چهار کلمه افتادگی دارد. ۴- این جمله باید در بخش Bb ۹ ٖمده باشد.
۳۰ ۵
Ab۹ - واما این عمود کوه چون بحدود سان و چهاریک رسد؛از گوزگانان بدو شاخ {a ۷ }گردد؛ یک شاخ آنست کی پدید کردیم،و دیگر برشمال او برود؛ از جهت مغرب میان کندرم وانبیرفرود آید و برمیان گرزوان و جهودان بگذرد و میان بشین و دزه و میان می رود و بغ شوربگذرد و برجنوب سرخس برود. آنگه بناحیت شمال فرود آید و بحدود طوس و باورد و نسا برود تا بحدود گرگان رسد. آنگه یکی دره آید سه روزه راه درازاء او، و پهناء او تنگ آنرا دره دینارزاری خوانند و آن کوه کز آن سوی دره است ازحدود سبراین فرود آید تا بحدود گرگان آنگه روی میان مغرب و جنوب بنهد بر جنوب آمل وشهرهای طبرستان همی رود تا بحدود شهرری، آنگه با آن عمود دیگر پیوندد؛ کی صفت کردیم و هردو عمود یکی گردند و ازنجا برود تا بآخرناحیت گیلان چنانک پدید کردیم واین کوه را از حد هندوستان کی ابتداء اوست تا بحد گیلان کاخراوست کمرزمین خوانند و بتازی منطقه الارض.
۱۰-و دیگراندرناحیت کرمان کوههاست؛ ازیکدیگر بریده آنرا کوههاء کرمان خوانند. یکی را از آن کوهها کوه کوفج خوانند اندرمیان بیابانست و درازاء او از دریاست تا حدود جیرفت و آن هفت کوه است بیکدیگر پیوسته و هرکوهی از آن هفت کوه مهتری دارد
۵ ۳۱
وعامل سلطان اندرآن کوه نشود و آن مهتران هرسالی مقاطعه هرکوهی گرد کنند و بفرستتند و این هرهفت یکدیگر را طاعت ندارند و مردمان آن کوه را کوفجیان خوانند وایشانرازبانیست؛ خاصه و جایست با نعمت بسیارو سخت استواراست و آن بلشکرو جنگ نتوان گشادن و میان این کوه و جیرفت شاخکهاء کوهست و آن جای را کوهستان بوغانم خوانند. دیگر کوه بارجانست درازاء او ازحد جیرفت تا حدیم و اندرین کوه معدن سربست و مس و سنگ مغناطیس و برو دو دهست: یکی را کفترخوانند و دیگررا دهک و دیگرکوه جیرفت،کوهیست درازاء او دوروزه راه واندرین کوه معدنهاء بسیاراست. و دیگرکوهیست کوه سیم خوانند دوکوهست خرد بیکدیگر پیوسته میان خترو جیرفت و اندرو معدن سیمست.
11-و دیگراندرناحیت پارس کوهیست برگیرد؛ از میان بسا و دارا گرد و روی بمشرق نهد و همی رود؛تا بسرحد کرمان، آنگه عطف کند و بشمال فرود آید تا بحد تاس وروذان، آنگه عطف کند وروی بمغرب نهد وهمی رود تا بسرحد میان پارس و خوزستان، آنگه ازنجا عطف کند و بناحیت شمال فرود آید میان کره ۳ بودلف و سپاهان فرود آید و بشهرهای جبال فرود آید تا بحدود همدان بگذرد. آنگه برجنوب همدان بگذرد.
۱-خبر؟. ۲-کرج.
۳۲ ۵
و میان شمال و مغرب همی رود تا بحدود مراغه رسد ازآذرباد گان و آنگه ببرد و این کوه را اندرکورالجبال{b ۷ } چندان شاخست کی هیچ شهری نماند؛ الا کی بنزدیک او شاخیست ازین کوه.
وهمچنین اندرناحیت پارس این کوه را شاخهاست؛ بسیارو نیزکوه - هاست پیوسته و بریده، چندانک بنزدیکی هرشهری از شهرهای پارس کوه است. وهمچنین این کوه را شاخهاست بنزدیکی سپاهان کی اندرخوزستان بپراکند و این کوه را بنزدیکی سپاهان کوه جیلوخوانند.
۱۲-دیگرکوهیست اندرناحیت شمال میان حد کیماک و اول خرخیز ازسرحد کیماک برگیرد واز سوی مشرق برود تا بحد خرخیزآنگه عطف کند و بناحیت شمال فرود آید تا آنجا کی آبادانی جهان ببرد؛ازسوی شمال این کوه را کیماکیان کند اورباغی ۱ خوانند.
۱۳-دیگربناحیت آذربا گان کوهیست خرد بنزدیکی اردویل آنرا کوه سبلان خوانند.
۱۴- ودیگربنواحی ارمینیه کوهیست ابتداء او ازعراق برود؛ ازتکریت آنجا اورا کوه بارما خوانند.همچنین همی رود بر میان حدارمینیه و آذرباد گان تا بحدود بردع رسد.
۱-کندا اورتاغی.
۵ ۳۳
۱۵-و دیگردوکوهیست هم اندرین ناحیت ازیکدیگر بریده یکی بزرگتر، آنرا کوه حارث خوانند و برسرآن نتوان رفت از سعبی راه و بردایم برفست و سرماست و بسیاری ازشهرهای ارمینیه راهیزم و صد ازین کوه است. وآن دیگررا حویرث خوانند همچنانست ولکن کمتر ازحارثست.
۱۶- و اندرناحیت جزیره دوکوهست خرد{و} بریده را کوه جودی خوانند واین آن کوهیست کی کشتی نوح علیه السلم برین کوه بیستاد. و دیگررا کوه ماردین خوانند بنزدیکی نصیبین است.
۱۷- و اما اندردیارعرب کوههاست خرد بسیار، سیزده کوه را ازآن کوههاء تهامه خوانند. و یکی کوهست بنزدیک مکه آنرا کوه غزوان خوانند. ویکی کوه است بنزدیکی صنعا آنرا شیام ۱ خوانند و اندرو کشتست و آبادانی و جای استوارست. و نشست ملک ۲ یمن اندرقدیم برین کوه بودی. ودیگرکوهیست چهارسو ازگرد او بیست فرسنگ بآخر کوهها تهامه، سر اوهامون است واندرو آبادانیست وکشت و آبهاءروان وآنرا محمد بن الفضل القرمطی بگشاد؛ اندر قدیم. ودیگر کوهکیست بنزدیکی مدینه آنرا کوه رضوی خوانند، سنگ فسان مکی ازین کوه آرند. و دیگر دو کوهست خرد بنزدیکی فید از راه
۱-شبیام. ۲-در بالای کلمه «ملک» کلمه «ملوک» نیز اضافه شده است.
۳۴ ۵
بر دست راست بر دو روزه راه آنرا جبلی طی خوانند.
18 - اما اندرناحبت شام کوهی بروذ ازحد میان مصرو شام ازنجا کی نبه بنی اسراییل خوانند و بنزدیک او کوهیست بلند و بدو پیوسته آنرا کوه طورسینا خوانند واین کوه هم چنین راست اندرشام بگذرد؛ میان مشرق و شمال تا بحدود زعر 1 وهمچنین تا بحدود دمشق و بعلبک وحمص برشمال این شهرها و شمال بغراس برود و برود جیحون بگذرد تا بسرحد میان ارمینیه و روم و انگه راست بسوی شمال فرود آید؛ میان ارمینیه و روم تا باول حد سریرازروم آنگه عطف کند ازسوی مشرق وهمی رود میان سریر {a 8 } وارمینه واران و قبق تا بنزدیکی دریای خزران آنگه برگردد وعطف کند و باز گردد؛ بسوی مغرب و همی رود میان سریرو خزران تا اول حد الان رسد آنگه ازسوی شمال راست فرود آید؛ تا باخر خزران آنگه میان ناحیت بجناک خزری ببرد و میان بلغارداخل {و} و روس ببرد؛ تا بحدود صقلاب آنگه بناحیت شمال فرود آید؛ اندرمیان صقلاب و برآن شهربگذرد ؛ازصقلاب کی او را خرداب خوانند و آنگه بآخرصقلاب رسد و ببرد.
و اما ازنجا کی طورسیناست تا بزعرکوه شراه 2 خوانند؛ این کوه را و براو آبادانی بسیارست و بنزدیک اوهمه خارجیانند. واز حد زعر 3 تا بحد دمشق کوه بلقا خوانند واز دمشق تا بحد حمص کوه لبنان خوانند وازحمص تا بحدود بغراس کوه دهرا 5 و تنوخ خوانند و ازحدود بغراس تا باول
1-2- زغر. 3- شراه . 4-زغر. 5-بهرا.
5 35
حد سریرکوه لکام خوانند و ازاول سریرتا آن عطفها بکند و باول الان رسد؛ کوه قبق خوانند و پس ازاین تا آخرکی منقطع شود؛ هرجایی بنام آن شهروناحیت بازخوانند؛ کی بدوپیوسته است چنانک کوههاء دیگر را.
a18-اما چون بآخرشام واول ارمینیه رسد؛ شاخی بزرگ ازو برگیرد و بناحیت روم اندرافتد وآنرا شاخهاست واندرو معدنهاء زرست بسیار.
b1- وازاول سرحد سریرشاخی برود تا بدریاء گرزیان پیوندد.
c 18-وچون بمیانه سریررسد؛ شاخی عظیم ازو بردارد وهمچنین اندرمیان آن دوکوه ازمشرق همی رود تا بقلعه رسد و این قلعه شهریست برسراین کوه کی هرروزی هزارمرد بنوبت باره این قلعه نگاه دارند و آنجا معدن زرست و سرب.
d18- وچون این کوه بحدود الان رسد؛ شاخی سخت عظیم بردارد وازناحیت مغرب همی رود تا بدرالان و بردرالان شهریست برسراین کوه خرم ترین شهرهاء الان آنست و آنگه این شاخ بررد.
-و دیگرکوهی است؛ خرد میان آخرحد روس و اول حد کیماک مقدار پنج روزه راه درازای اوست.
5 36
۲۰واندرحد روم کوهی است بناحیتی کانرا روستایی او اس خوانند و اندران کوه شکاقیست بزرگ و باهول گویند کی آن جای اصحاب الکهف بوده است.
21-و دیگرکوهیست اندرروم بنزدیکی شهرافراخون درازاء اومقدارشش روزه راه.
22-و دیگرکوهیست بنزدیکی کوه گرزواندرومعدن سیمست و مس.
23-واما اندرناحیت مصردوکوهست؛ یکی برسوی مشرق ازرود نیل ازحد اسوان واول حد نوبه برود راست بسوی شمال و بصعید الاعلی فرود آید؛ برحدود توصیر1 و فسطاط قصبه مصربگذرد تا بخوف 2 رسد تا بدان جای کی ریگ جفاره 3 است انگه ببرد واندرین کوه معدن سیم وزرست واین کوه را کوه معظم 4 {خوانند}.
24- و دیگر کوهیست برمغرب رود نیل هم چنین ازاول حد نوبه برگیرد راست و بشمال فرود آید تا بحدود فیوم بابریق رسدآنگه شاخی ازسوی مغرب بازکشد خرد، آنگه ببرد{b 8} و اندرین کوه معدن بیجاده است و معدن زمرد و زبرجد و برین کوه خوانند وحشی، ملمع، سیاه، زرد. واگرایشانرا ازآن هوا بیرون آری بمیرند و این کوه را کوه الواحات خوانند.
1-بوصیر. 2-حوف. 3-جفار. 4-مقطم
5 37
25- ودیگراندرروم از پس خلیج کوهکیست خرد بنزدیکی سلوقیه.
26-و دیگراندرحدود اندلس کوهیست ازحد مالقه برگیرد وازسوی مشرق برود تا بحد شنتریه انگه عطف{ کند} و بسوی شمال فرود آید؛ بناحیت لارده، انگه عطف کند و سوی مغرب برود تا بناحیت طلیطلا و طلیطلا بردامن این کوهست و آنگه ببرد.
27- ودیگرکوهیست اندرناحیت اندلس بحد قوریه و ترجاله و ازو داروها بسیارخیزد.
28- ودیگرکوهیست اندرحدود مغرب روم آنرا بلفری خوانند، کوهی آبادانست و با نعمت بسیار.
واین همه کوهها کی یاد کردیم؛ آنست کی اندرچهاریک شمالیست ازآبادانی عالم و اندرآبادانی جنوب تا آنجا که مردم تواند رسیدن نه کوهست.
29-یکی را از آن جبل اقمرخوانند واندرو معدن سیمست و زر و رود نیل ازو بیرون آید، درازاء اوپانصد فرسنگست.
30-وهشت کوه دیگرست مختلف بطول وعرض و مسافت و جای اوو مقداروی چنانست کی ما اندرصورت پیدا کردیم و بالله التوفیق.