آمدن عَبّاد بن زیاد به سیستان
عَبّاد به سیستان آمد و هر روز پنج شنبه مظالم کردی و هر حاجتی که ازو بخواستندی
_____________________________
۱. این جمله از کلمه و چون- تا آخر جمله ((همی شنوند)) عطف به جملهٔ ((که حقیقت اعتقاد.الخ)) است و جمله ((خدای را...الخ)) که بایستی در آخر جملات در آید در حشو جملات آمده است و این رویه درین کتاب مکرر شده است. ٢. اصل: بی نقطه. یعنی احری نکرد. ٣. لفظ ((ازپس)) در اینجا زاید به نظر می رسد؟ ظ: ازپس آن...، و این خبر در تواریخ دیده نشد. ۴. در اصل ((حیرهاء)) است، چیزها هم خوانده می شود. ۵. کامل: به کوفه (ج ٣ ص ۱٩۵). ۶. در اصل: حبش. ٧. ضحاک اینجا زاید به نظر می رسد و یا جملهٔ بزرگتری بوده و از قلم افتاده- چه ضحاک بن قیس درین سال یا سال بعد به اختلاف روایات حاکم کوفه بوده و نیز در آن ایام حکام خراسان مستقیماً از طرف شام معین می شدند و نه از طرف حاکم کوفه (کامل ابن اثیر ج ٣ ص ۱٩٧) . ٨. کذا...این عبارت از لفظ (ضحاک) به بعد مغشوش است و باید چنین باشد: ((ضحاک را از کوفه و عبیدالله بن ابی بکره را از سیستان معزول کرد و عبیدالله بن زیاد و عباد بن زیاد بن ابیه برادر او سوی معاویه شدند)) چه در کامل می نویسد که بعد از فوت زیاد عبیدالله زیاد به به نزد معاویه رفته و خراسان را به وی داد (کامل ج ٣ ص ۱٩٧).
تمام کردی و عطا دادی و نیکوئی کردی به مردمان و این خبر از پیغمبر(ص) هر پنج شنبه روایت کردی، اَلَهُّمَ بارِک لِأ مًتِی فِی بُکَورِها وَاجعَل ذَلِکَ یَومَ الخَمِیس. پس اینجا خلیفتی به پای کرد و خود برفت و به کابل شد، و زانجا به قندهار شد و سپاه(۱) هند پیش آمدند و حربی سخت کردند، آخر ایزد- تعالی- مسلمانان را ظفر داد، و عباد آن روز بر استری حرب همی کرد به نفس خویش، و زُهَیر بن ذُوَیب العدوی حرب کرد آنجا آن روز چنانک رستم به روزگار خویش همی کرد، و خانه ای پَر زر یافتند و غنایمی بزرگ به دست مسلمانان آمد و ابن مُفَرّغ(٢) آنجا بود با ایشان بدین غزا، همه روز عباد را و زیاد را هجو همی کردی چنین که این زمان یاد کنیم:
شعر
وَ اَشهَدُ اَنً اُمٌکَ لَم تُباشِر اَبا سُفیانَ واضِعةِ القِناع
وَ لکِن کانَ اَمر[از] فبهِ لَبسٌ عَلی [وَ]جلٍ(٣) شَدیدٍ وَارتیاعٍ
پس عبّاد او را و بیاورد و ادب کرد و محبوس، و به دست حجًامان دادُ آن حجًامان برفته و خوکان اهلی را سِیکی(۴) بار کردند و بیاوردند، و این شاعر آن بخورد و مست گشت، دیگر روز اندر مستی او را اسهال افتاد، کودکی نگاه همی کردند، از بس سیاهی که آن اسهال او بود و منادی به زبان پارسی که: شبست این شبست این شبست، او جواب کرد ایشان را هم به پارسی که:
اَبست و نبیذست و عصارات زبیب است
و دنیهٔ و پی است د سُمیَه هم روسبی است
________________________
۱. اصل: سماء. ٢. در اصل ((ابن مستقر)) بوده و صحیح (( ابن مفرّغ)) است و او یزید بن ربیعة بن مفرّغ الحمیری است و به قولی یزید بن زیاد بن ربیعة بن مفرغ الیحصبی من حمیر، چنانک ابوالفرج اصفهانی در آغانی آورده: عباد بن زیاد در سجستان به سبب سرگرمی به غزو از ابن مُفَرّغ غافل ماند و ابن مُفَرّغ ویرا هجوها گفت و داستان او طولانی و شیرین است (اغانی ج ۱٧ ص ۵۱-٧٣) ابن اثیر هم در کامل (ج ٣ ص ٢۰۵) مختصری از آن را ذکر کرده است. ٣. اصل: علی جل- اوله:
اذا اودی معاویة بن حربٍ فبشر شعب رحلک بانصداع
۴. سیکی- ترکیب ((سه یکی)) نوعی مسکر جوشانیده که به عربی مثلث خوانند یعنی از شش دانگ چهار دانگش برود و دو دانگ باقی ماند (برهان) منوچهری گفته است: ما سیکی خوار نیک صلح گِن و تازه روی. ۵. در اصل ((سمنه)) بود و محققاً سمیه است. و سمیه نام مادر زیاد بن ابیه است که قصه وی با ابوسفیان در حجاز و همخوابگی با او و سپس زادن زیاد مشهور است و زیاد را ازاین روابن ابیه خوانند که پدر وی به ظاهر معلوم نبوده است.
و سمیّه نام مادر زیاد. پس عبّاد او را مالی داد و به سوی عرب بازگردانید، گفتا: مرا از تو بس(۱).
و همیشه والی سیستان بود تا معویه فرمان یافت، وفات معویه معویه روز پنجشنبه بود نیمة رجب سنهٔ ستین و عمر او هفتاد و هشت سال و نماز برو ضحاک بن قیس الفهری کرد و خلافت او نوزده سال و سه ماه و بیست و دو روز بود. و معاویه خضاب کردی به حنّا و وَسمه و نقش خاتم لاحول ولا قوة الا بالله العلی العظیم بود و گور او به دمشق است به گورستان باب الصغیر. والله المستعان.