ذکر صدو شانزدهم
در عهد نامه ها که سلطان
ابوسعید و یسرو به یکدیگر فرستادند
در این سال مذکور اولجایتو سلطان به رحمت حقّ پیوست۲ و سلطان ابو سعید به جای او به شاهزاده یسور عهدنامه[ای] نوشت برین منوال که ((یا اَیُهَّاالَّذینِ آمَنُوا اِتَّقُواللهَ حَقَّ تُقاتِهِ۳ برای رآی اولی الالباب و دانندگان ام الکتاب و ارباب دانش و اصحب بخشش پوشیدن نیاشد که لباس تقوی بر بالای مردی راست آید که عقده و تکمۀ آن لباس از عهد مؤکٌد و میثاق مؤیّد باشد و تاج وهّاب ایمان بر فرق مردی شایسته بود که آن تاج را به جواهر بیعت و ایمان مرصٌع کرده باشند . پس واجب است بر کافُۀ انام و متابعان دین محمّد ، علیه السٌلام ، که در آن کوشند که به لباسِ ((انَّ المُتَّقینَ فی جَناتٍ وَ عَیَونٍ ))۵ بنابرین اشارات عقیله و دلالات نقلیه می گوید رایت منصور حبیب و آیۀ ((نَصرٌ مِنَ للهِ وَ فَتحٌ قَریبٌ))۶ نور حدقۀ انسانی و نور حدیقۀ چنگیزخانی، پادشاه اسلام یسورخان ، ادام الله علوه وکب عدوه ، که حضرت سلطان الدّنیا و الاخرة و شفیح المذنبین یوم الیمة،
______________________________________________________________________
۱ . اصل : بانزدهم .
۲ . اولجایتو در ۷۱۶ بیمار گردید. اطبا در معالجۀ او کوشش کردند تا بیماری روی بع کاهش نهاد. امّا هنوز اندکی ضعف داشت که به حمام رفت . پس از حمٌام غذای سنگین خورد و بیمارتر شد ، تا آنجا که ارکان دولت از حیات او مأیوس شدند و به طلب شاهزاده ابو سعید فرستادند. چون نزدیکان شاهزاده از گماشتگان امیر سرونج بودند و بی حضور او حرکت ابو سعید ممکن نبود، ا»دن او چند روز به تعویق افتاد و ادلجایتو در شب عید فطر سال هفتصد و شانزده از دنیا رفت. و رفت او را زیر گنیدی که در سلطانیه ساخته بود، دفن کردند.
۳. قران ، اَل عمران/ ۱۰۲(( ای مؤمنان از خداوند چنانکه سزاوار گروای اوست،پروا کنید.))
۴ . قرآن ، اعراف / ۲۶ (( ولب لباس تقوا بهتر است.))
۵. قرآن ، الذاریات/ ۱۵ (( پرهیزگاران در بوستانها و چشمه ساران اند.))
۶ . قرآن، صف / ۱۳ ((یاری از جانب خداوند و پیروزی نزدیک است.))
۶۶۴ تاریخ هرات
شعر[خسرو]
شاه عادل خسرو غازی ، شهنشاه جهان
پادشاه عهد،ظلٌ ایزدی، سلطان دین[۶۶۰]
اولحایتو سلطان آقا، طَیَّبَ اللهُ تُربَتَهُ ، به تشریفات بی قیاس و کرامات بی احساس ما را مشرّف گردانیده بودند و از بریا تألیف قلوب و خاطر محبوب با کثرت فراسخ عهد راسخ در یمان آورده و در ضمن آن عهدنامه امر فرموده که در متابعت ما مبایعت در میان آرند و عهد نامه[ای] بفرستند به حکم امر محکم ((اَطیعُوالله...)) ۱ اِلی آخرِهِ، طوق انقیاد و حَبل وِداد در جَید وحود انداخته بودیم و عهد نامه ای از روی خطاب نه از قِبَلِ قیل و جواب پرداخته و به آن حضرت علیا ، رَوَّحَ الله رَوحَهُ نَوَّرَ الله ضَریحَهُ، عهد و میثاق در میان آورده و سریز مستکنۀ ضمایر را طاهر گردانیده و جوهر مقصود خویش را بر تختۀ عرض داده و از سر کرم جبلٌی و عنایت خلقی آن پادشاه انجم سپاه پردون درگاه عرش پناه آن را در رسته بازار عاطفت شاهنشاهی در رشته قبول کشیده بودند و از وجه من یزید خریداری کرده، امّا چه توان کرد که غِمامۀ عمّمۀ دولت سایه سلطنت از سرما دور انداخت و تاج مرصّع مکلٌل مملکت خورشیدِ سعادت از فرق ما پبرداخت . آه! آه! جز این نتوان گفت که ((انّا لِلّه )) بعد از شرایط تعزیت، چند روز در خلوت حسرت ، سر بر زانو[ی] حیرت نهاده بودم و بر حسب((اِطالَةُ الفِکرِ تَنقِیحُ الحِکمَةِ))۲ در راه دور و دراز به قدم وښهم سیر می نمودم تا منۍهی به ګوش هوش جانم این آیت فرو خواند که ((فَانظُر اِلی آثارِ رَحمَةِ اللهِ کَیفَ یُحیِ الَرضَ بَعدَ مَوتِها))۳ در تفسیر این آیت و تعبیر این عبارت ، تفکٌر و تدبٌر می کردم که ناگاه به توفیق الله ایلچپان رسیدند و این بشارت رسانید [ند] که شجراۀ طیّیۀ سلطنت یافت نما بر شکلی که ((اَ صلُها ثابِتٌ وَ فَرعُها فِی السَِماءِ))۴ و آفتاب مملکت و ستارۀ دولت از افق جلال و مشرق جمال طلوع کرد و از اوج کمال و بُرج بی
______________________________________________________________________۱ . قرآن ، نساء ۵۹ /(([ای مؤمنان] از خداوند و پیامبر و اولواللمر اطاعت کنید....))
۲ . از کلمات قصار حریری صاحب مقامات
۳ . قران ، روم / ۵۰ (( پس به آثار رحمت الهی بنگر که چگونه زمین را پس از پژمردنش زنده می دارد.))
۴ . قران ، ابراهیم/ ۲۴(( ریشه اش [در زمین ] استوار است و شاخه اش سر بر آسمان دارد.))
ذکر صد و هفدهم/ در عهد نامه ها که سلطان ابو سعید... ۶۶۵
وبال، بر سُکٌار هفت اقلیم تافت، یعنی آفتاب سلطان الدّنیا والدّین غیاث اسلام والمسلمین خاقان الاعظم و قهرمان الاکرام محرز ممالم الدنیا[۶۶۱] مظهر کلمة الله العلیا، حامی حوزةالحقٌ، راعی بیضة الخلث ، ضاّ الله فی الارضین المخصوص بعنایت ربٌ العالمین ، سلطان ابوسعید ،
شعر[سیف اسفرنگی]
آنکه تا بر بالش شاهیٌ و دولت تکیه زد
رونق مسند فزود و زیب ایوان تازه شده
از هوای حضرت او تازه شد شمع زوان
همچو خاک مرده کز تأثیر باران تازه شد
روز عرض خسروی تا تیغ مردی برکشید
در زبانها داستان زال دستان تازه شد
از سحاب دست دریا شکل گوهر بار او
گلستان سلطنت چون باغ رضوان تازه شد
خَلَّدَ الله سَلطَنَتَهُ وَ رَفَعَ عَلی هامَه البرجیس مَنَقبَتَهُ ، مستفیض و مستیشر گشتم و ذرّات وجود من از آن اضائت قوّت گرفت و تشریفات بی قیاس به همان اساس به ما رسید، الحمدالله ربّ العالمین . باقی عرضه می دارد این شاهزاده یسور و بر موافقت ا وشاهزادگان لهاوری و تُغلُغ خواجه که بر همان عهد مؤکدّیم که با حضرت سلطان الدنیا ولاَخرة اولجایتو سلطان آقا کرده بودیم پیش ازین تاریخ از آن قول برنگشته ایم و آن عهد را نشکسته ((اَللّهُمَّ اَحفِظنا عَن مُخالَفَتِهِ وَ انصُرنا عَلی مُتابَعَتِهِ))۱ زیرا که ناقض عهد و پیمان به حقیقت در خُسران استو هر که به حضرت خداوندِ بی مانند براستی عهد کند و در آن صادق باشد ، الله تبارک و تعالی ابقاء او کند علی سبیل الکافات والجازات ، چنانک از حال بنی اسرائیل خبر می هده ومنّت [۶۶۲] می نهد بریشان به اعطاء نعمت و ایقاء عهد و بیعت، قول عزّ و جبّ ((یا بَنی اِسرائیلَ اذکُرُوا نِعمَتِیَ الَّتی اَنعَمتُ عَلَیکُم وَ اَوفُوا بِعَهدی اُوفِ بَعَهدکُم))۲ و ما در آن
______________________________________________________________________۱ . دعاست.
۲ . قرآن، قره / ۴۰ ((ای بنی اسرائیل نعمتم ام را که بر شما ارزانی داشتم یاد کنید و به پیمان من وفا کنید تا به پیمان خود با شما وفا کنم.))
۶۶۶ تتارخ هرات عهد سابق و درین بیعت لاحق که با حضرت سلطان ابوسعید خان، خَلَّدَالله سَلطَنَتَهُ، کردیم صادق و واثق ایم و در آنچه گفتیم مکری و تزویری نیست که اگر مکر و نزویر کنیم با خود کرده باشیم، کما قال عزّ و جلّ فی محکم تنزیله ((وَ لا یَحِیقُ المَکرُ السٌَیٌءُ اِلا بِاَ هلِهِ)).۱
و بعد عرضه می دارد این شاهزاده سور و بر موافقت او لهاوری و تُغلُغ خواجه که اگر خصومت سلطان ابو سعید، خَلَّدَالله ملکه، این کمبنه آقایان و فروتر برادران را با شاهزادگان مذکور پروردۀ تدبیت دارد و تقویت و معاضدت فرماید، ما به دل و جان کوچ دهیم و با دوستان او دوست و با دشمنان او دشمن باشیم و از برای آن تا حضرت سلطان السلاطین را معلوم و باور گردد که درآنچ گفتیم و در آنچ خواهیم گفت اکنون به تازگی به صئق عقیدت و صفاهی زویّت بر لسان خویش می راینم که بالله الطالب الغالب المدرک المهلک الحی الذی لا یموت که آنچ بر زبان ما رفت در سابق و لاحق درآن راست گوئیم و خواهیم بود بالله الرّحمن الرّحیم بالله مالک یومالدّین ، به خدای آسمان و زمین و به خدای[ی] که نهان بداند و به خدای[ی] که نهادنِ نهان بداند.
شعر[نظامی]
به دارندۀ آسمان و زمین کزو مایه دارد همان و همین
خدایی کزو هر که آگاه نیست خرد را به آن خرد راه نیست
شعر[حریری]
فَوَالٌذیِ تَعنُو االنَّواثِی لَهُ یَومَ وُجُوهُ الجَمعِ سُودٌ وَ بیضٌ
که به دل و جان متابع فرمان سلطان السلاطین سلطان ابوسعیدیم بِاللهِ وَاللهِ[۶۶۳] تالله که در آنج بر زبان راندیم در دل بغیر آن چیزی دیگر اندیشه نداشتیم و عرضه می داریم پیش آن آستان جلال و آسمان کمال که چون جواز که نطاق مرصٌع از ثریا بندد، کمر خدمت و هواداری بسته ایم و چون ماه که لشکر از اجرام کشد، لشکر از برای قمع اعادی او کشیده ایم تا اگر والعیاذباله جاهلی غبی سر از رقبۀ طاعت و مطاوعت ایشان بکشد و به قدرالوُسع در قمع آن بکوشیم و اگر مخالفی خواهد که بر آینه ضمیر منیر آن سکندر تخت جمشید بخت غباری انگیرد التماس و متوقٌع آن
______________________________________________________________________
۱ . قرآن/ ۳۴ ((و بدسگالی جز به صاحب آن بازنمی گردد.))
ذکر صد و هفدهم/ در عهدنامه ها که سلطان ابو سعید... ۶۶۷
است که به صیقل ((ما سَمِعَت وَ اَسمَع)) آن را از پیش روی آینه چهان نمای بزدایند و یقین داندد و به حقیقت تصوّر فرمایند که آنچ خاطر عاطر و ضمیر روشن ایشان آن را مستیعد و مستنکر شمرند ما از آن دور یوده ایم و خواهیم بودند، و اگر سلطان عادل جوانبخت سلطان ابوسعید به حال این کمینه آقایان نظر عنایت مبذو فرماید، او داند و ما کمینه آقایان نیز اگر در فانبرداری و مطاوعت و هواداری تقصیر روا داریم از اروغِ با فروغ پادشاه جهانگیر چنگیزخان بناشیم و متابع دین محمّد رسول الله نی، و مر حضرت خدای تعالی را دروغگوی داشته باشیم درآنچه گفته است.
و پوشیده نباشد که هر متابعت پیغامبر را ترک کند و مر حضرت خدای غزّوجل و انبیاء گردد فنعوذ بالله عن مخالفته. و ازین جانب فرستاده شد از اینبان تغلغ بوقا۱ و سانان را از امرا ایلتمور و از ائمّه مولانا علٌامة العهد سبف الدّین عصبه و مولانا جمال الدّین عبدالعزیز را تا صورت حال گذشته عرضه دارند و آنچه در صمیم دل و سُوَیداءِ سینه محترم مکتوم۲ بوده باشد باز نمایند و به حکم وکالت ما با آن حضرت علیا عهد و پیمان کنند[۶۶۴] و عهد نامه ای از حضرت علیا طلب دارند تا در ضمن آن صلاح دین و دنیی به حاصل آید و اشهاد کردند برین جمله امرای عظام و مشایخ کرام را که هر یک معتمدالحال و صادق المقال اند.))
و چون عهد نامه به سلطان ابو سعید رسید فرمان فرمود تا عهد نامه ای در قلم آورند برین منوال که :
((یا اَیُّهَاالذّینَ امَنُو اآوفُوا بِالعُقُودِ))۳ و قال ایضاً عزّ شانۀ ((وَ اَوفَوا بَالعَهدِ انَّ العَهدَ کَاَنَّ مَسئُولاً))۴ مبنی بر دلالات این آیات با هره و مبنی بر اشارات کلمات این نصوص ظاهره ، مضمون ین فضل بلاغت شعار و محصول این ذکر براعت آثار مبنی از آنکه پادشاهزاده جهان، خلاضۀ نتیجۀ دوران، مظهر سرّ رحمن ، سایۀ لطف یزدان، نور حدیقه شهنشاهی و نور حدیقۀ نامنتاهی، سلطان السلاطین فی العالمین ، المفترض
______________________________________________________________________
۱ . اصل: نعلغ بوقا؛ دیل جامع التواریخ : تعلقبوقا ۲ . اصل : مکتوم
۳ . قرآن، ماءده/ ۱ ((ای مؤمنان به پیمانها[ی خود] وفا کنید.))
۴ . قرآن ، اسراء/ ۳۴(( و به پیمان وفا کنید، چرا که از پیمان پرسیده خواهید شد.))
۶۶۸ تارخ هرات
الطاعة علی کافّة المسلمین، ظلّ الله فی الارضین ، خان بن خان و سلطان بن سلطان ابوسعید بهادرخان
شعر [سیف اسفرسنگی]
آن شاه شه نژاد که در ملک عدل او ضحٌاک ظلم راست فریدون راستین
آن سهیۀ خدا که ندارد چو آفتاب در سایهً سرادق هفت آسمان قرین
ظاهر شود کتابۀ فتح از طراز ملک هرجا فشاند رایت انصافش آستین
د عهد او که غُرّۀ نوروز عالم است از صدمت هوا نبود ابر را انین
تیر سحر که بگذارد از درع آسمان در خانۀ کمان نهد اعلاش را کمین
لازالت الویة جلاله مرفوعة علی الافلاک و قوایم سریر اقباله موضوعة فوق السماک به طالع میمون و اختر همایون سریر سلطنت موزون را به جلوس مبارک مزیّن گردانید و هاتف فیض ربّانی ندای ((وَ رَفَعناهُ مَکاناً عَلِیٌاً))۱ و صدای ((وَاتَیتَهُ الحُکمَ صَبِیٌاً))۲ به گوش هوش جهان و جهانیان رسانید و عرصۀ ممالک دین پروری از رونق بازار دادگستری لوائی نو یاقت و آفتاب کامکاری از مطلع بختیاری بر خواص و عوام ابناء ایّام یافت.
شعر [فردوسی]
چو دیهیم شاهی به سر برنهاد چهان را سرار همه مژده داد[۶۶۵]
به داد و به آوین مردانگی به پاکی و نیکی و فرزانگی
ابواب اشاعت معدلت و افاضت مرحمت بر عالمیان گشاده و خوان انعام عام پیش اصناف خاص و عام نهاده به نظر همّت بلند پادشاهانه در تمهید قواعد مصالح ممالک تأمّل نموده و از متقضای رآی ارجمند خسروانه تدبیر آن بغاین نهایت متین و زرین فرمود، از آن جمله آنک والیان ولایات امارت و حامیان مملکت وزارت نویان۴ و ارجمن و حسین و سونج و ایسن قتلغ و دستوران جوانبخت تیز تدبیر و وزیران صاحب رأی ثاقب ضمیر خواجه رشیدالدّین و خواجه تاج الدّین و سایر طبثات ارکان دولت قاهره و
______________________________________________________________________۱ . قرآن، مریم / ۵۷ ((و او را بلند مرتبه گردانیدیم.))
۲ . قرآن، مریم/ ۱۲((و به او در عهد صباوت نبوّت بخشیدیم.))
۳ .اصل:؟ ۴ . جوان.
ذکر صد و هفدهم / در عهد نامه ها که سلطان ابوسعید... ۶۶۹
جمایری ایمان حضرتظاهره را حاضر فرمود و به لفظ درافشان به همگنان شنوایند که چون جامه داران عنایت ازلی خلعت نعمت هرایت لَم یزلی بر دوش همّت ما نهاده اند و الیچیان دیوان ((اَلوَلَدُ سِرُّ اَبیِه))۳ به اظهار رسانیم و مبانی معانی ((اَلوَلَدُ الحُرُّ یَقتَدی بِایائِهِ الغُرّ))۴ مشیٌد گردانیم.
شعر [فردوسی]
به راه فریدن فرّخ شویم نیاما[ن] کهن بود اگر ما نویم
و طریقۀ ((اِنُی تَرَکتُ مِلَّةِ قَوم لا یُؤمِنُونَ))۵ مسلوک داشته استمرار بر جادۀ ((اِنٌا وَجَدنا آباءَنا عَلی اُمَّةً وَ اِنّا عَلی آثارِهِم مُهتَدُون))۶ خواهم نمود و روز به روز یک لحظه فمحه در اعداد مراد امداد این معنی افزود، خصوصاً در مخالصت با دوستان صافی وداد و موافقت با محبّان وافی اتحاد که[۶۶۶] در اظهار یکدلی و رسوم راست روی ید بیضا و بر مقتضای ((اَلحُبُّ یَتَوارِثُ))محبت ایشان ثابت شده باشد. و چون درین وقت یسور آقا و امرا و جمع شاهزادگان که مصاحب اویند پیش ازین از راه دور دل نزدیک راست و درون صافی پشت برخان و مان و ملک و املاک کرده روی به جانب پدر نیکوی ما نهاده و در حدود خراسان باتفاق عساکر منور کوچهای نیکو پسندیده دارند و از جانبین اساس اخلاص استحکام پذیرفت و قواعد معاقدان اتفّاق وفاق به تاکید عهد و میثاق مؤکٌد [و] ممهّد گشت و تا نوبت دولت به ما رسید با وجود اراجیف مختلفه بر آن جاده استمرار نموده و هم بر آن قاعده مساقٌر بوده طریق متابعت و مطارعت سپرده اند و ایلچیان و سرولان معتبر را با عهدنامه ای به تأکید هر چه تماتر فرستده التماس تجدید عهد و پیمان کرده و ما جنانک و مقدم تقدیم یافت ، اقتدا به مراضی احوال و اقوال بدر نیکو واجب الادا و
______________________________________________________________________
۱ . قرآن، آل عمران/ ۲۶((به هر کس خواهی فرمانروایی بخشی.))
۲ . قرآن ، مائده/ ۵۴((این فضل الهی است که به هر کس بخواهد ارزانی می دارد.))
۳ . حدیث نبوی. ۴ . از امثال سائرۀ عرب. ۵. قرآن.
۶ . قران ، یوسف/ ۳۷((که من آیین مردمی را که به خداوند ایمان ندارند رها کرده ام.))
۶۷۰ تاریخ هرات قرض الازم القضا می دانیم جهت تَعَطُّش ضمایر و تسکین خواطر یسور آقا و امرا شاهزادگان به سخن خود رسیده اند و بر وفا و عهد و میثاق با ما اتفٌاق دارند و آنچه از شرایط وفاداری و حق گذاری تواند بود به جای آورده و می آرند ، ملمتس و مآمول ایشان را مقبول و مبذل داشته می فرماییم تا از زبان ما عهد نامه[ای] مؤکٌد بنوسیند و شما هم متّفق الکلم شده بر آن میثاق اتفّاق کرده خطوط خوش در آخر مثبَّت گردانید و هماره آنچ به تکمیل این قواعد عاید باشد بی اهمابل به تقدیم رسانید. همگنن لب ثنا و تحسین و دعا و آفرین گشادند[و] بی نفاث و شفاق به اطباق و اتفاق گفتند:
شعر
دل ما یکایک به فرمان تئست همه جهانها جای قربانی تست
همه بندگانیم و فرمان کنیم روان را به مهرت گروگان گنیم
[۶۶۷] جهان داور و شاه ایران توئی پناه خواقین توران توئی
خرمند و زیباه و چیره سخن جوانی به اسل و به دانش توئی
همی تاج و تخت از تو گیرد فروغ ز تو هرچه گوی[ی] نیاید دروغ
بدین فرّت ایزد نگهدار باد دلت شادمان، بخت بیدار باد
همیشه بزی شاد و فیروزبخت به تو شادمان کشور و تاج و تخت
بنابر این مقدّمات به حکم یرلیغ جهانگشای پادشاهزادۀ جهان سلطان ابو سعید بهادر خان، خَلَّدَاللهُ مُلکَهُ ،این کلمات نوشته شد و از السان مبارک پادشاهزادۀ اسلام در قلم آمد که ((من که ابوسعید بن سلطان مرحوم مبرور مغفور اولجایتو سلطان ام، با تمامت امرا و صواب عهد کرئیم با یسور آقا و امرا و با شاهزادگان دیگر که با او متٌفق و موافق و دیکدل اند و هم با لهاوری و تُغلُغ خواجه که هم بر آن موجب که میان پدر نیکوی ما و ایشان عهد و پشمان رفته بود و درین وقت ایشان به آن عهدنامه ای به تآکید تمام در صحبت شاهزادگان تُغلُغ بوقا و اسنان و ایلتمور و مولانا سیف الدّین عصبه و مولانا جمال الدّین و ییسوبوقا ۱ و بطو غو[؟] و تو لا کیتمور فرستاده اند با ایشان از سر یکدلی دوستی کنیم و با دوست ایشان دوست و با دشمن ایشان دشمن باشیم و آچه وظیفۀ مددکاری و جانیدار و
______________________________________________________________________
۱ . دیل جامه الدتواریخ : قتلع بوقا.
ذکر صد و هفدهم / در عهد نامه ها که ملک ابو سعید.... ۶۷۱
شریطۀ معونت و یاری باشد به جای آریم و مال و لشکر و عدّت پدران ایشان به ایشان بازرسد و تا مادام که زندگانی به طریق یگانگی کنند و از مخالف محترز باشند و از منازعت اجتناب نمایند، در اعزاز و اکرام و توقیر و احترام ایشان افزاییم و در جمیع ابواب در آنچ از باب [۶۶۸] موافقت باشد سعی و اجتهاد بلیغ نماییم . این عهد برین موجب کردیم به خدای آسمان و زیمن ، ایزد بخشایندۀ جان آفرین و به نبوّت تمامت انیبا و مرسلین خصوصاً محمّد مصطفی خاتم النبیّین، صلوات الله علیه و علیهم اجمعین ، و به قرآن کریم و کعبه حطیم و مَشعَر حرام و عرفان و مقام
شعر[انوری]
به فیضِ عقل مجرّد که اوست منبع خیر به لفظ نفس معارف ۱ که اوست مدفع شر
به نفس ناطقه ،کو راست پیل گردن نۀ به روح عاقله کو راست شیر فرمانبر
به انتهای وجودات آخرین مصحف۲ به ذات ایزد داور، به دین پیغمبر۳
به اعتقاد ابوبکر و هیبت فاروق به ترس کاری عثمان و حکمت حیدری
سوگند می خورم که به حیچ وجه از وُجُوه و به هیچ سبب از اسباب ازین عهد و شرط برنگردیم و تا امکان باشد بر آن وفا کنیم و می گوئیم ((بِاللهِ الطالِبِ المُدرِکِ المُهلِکِ الحَیَّ اَلّذی لایَمُوتُ))که این سوگند ها از دل راست یاد کردیم و هیچ تآویل ننهایم ، وَاللهُ المُستِعان وَ عَلَیهِ التُکلان.
پادشاهزاده جهان، خلّد ملکه، به حضور ایلچیان و رسولان مذکور برین منوال عهد و میثاق فرمود و امرا و وزرا و اعیان و ارکان دولت قاره همه برین موجب پیمان بستند و سوگند یادکردند و جمله یاتٌفاق خدای تعالی را و روسلان او را، صلّی الله علیهم ، و ملائکه آسمان و زمین را و مجموع حاضرات را بر خود گواه گرفتند و هر یک گفتند((کَفی بِالله شَهیداً بَینی وَبَینَکُم))۴
راوی چنین گفت که در آن روز که عهدنامۀ سلطان ابو سعید می نوشتند[۶۶۹] خبر رسید که شاهزاده یسور غوری را که امیر ده هزار مرد نکودری بود به قتل آورد. امرا متردٌد شدند. از مولانا سی الدّین عصبه پرسیدندکه((اگر شاهزاده یسور با ما
______________________________________________________________________۱ . دیوان:بلطف نفس مقارن.
۲ . دیوان: پهلول جنبش محشر بحق مصحف ابجد. ۳ . اصل : پیغامبر.
۴. قرآن، اسراء/۹۶(([بگو] خداوند بین من و شما گواه بس.))
۶۷۲ تاریخ هرات
دل یکی دارد، غوری را که در آن سرحد نامزد فرمود بودیم چرا به قتل رسانید؟))مولانا سیف الدّین عصبه گفت((جواب این سخن بر ما بندگان نیست؛ چه، این حالت بعد از خروج بندگان حادث شده . اگر ما از آن معنی سخن عرضه داریم فضولی کرده باشیم. امٌا این قدر می دانیم که پیش از آنگه شاهزاده یسور ما بندگان را به رسالت فرستاده ، دو نوبت سوادِ یرلیغ جهانگشای سلطان مغفور سعید اولجایتو سلطان، نوٌرالله مرقده و طیٌب مضحبه، نزد غوری فرستاده و گفت که به موجب حکم یرلیغ سلطان مغفور اولجایتو سلطان آقا پیش من آی . غوری در امتثال آن معنی تعلّلی می نمود و امروز و فردا می گفت. شاید که به جهت آنکه از حکم یرلیغ تمرٌد نمود او را به قت آورده باشد.))
امرا را این سخن پسندیده افتاد و مولانا سیف الدّین عصبه را بسیار بسستودند و گفتند که ((رسول حکیم پیش بین هرچه گوید و کند از صواب و نجح مرسل باشد.
شعر
تَخَیَّر اِذا ماکُنتَ فیِ الامرِ مُرسِلاً فَمُبلِغُ آزاءِ الرٌجالِ رَسُولُها
اختیار کن چون باشی تو در کار فرستنده
سبب آنکه رساننده رآیهای مردان رسول آن مران است
چه، رسول حضرت و سفیر مملکت کسی باید که به وفور علم و ثبات رآی موصوف باشد و به کمال شهامت و حصافت معروف؛چه، رسول ربان پادشاه و سفیر ضمیر اوست و هر چه از صواب و خطا در وجود آید بر اندازۀ دها و فطنت و مقدار ثبات عزم و قوٌت رآی پادشاه دلیل گیرند.)) بعد از آن روز دیگر الیچیان شاهزاده یسور را با تشریفات فاخر و خلعتهای گرانمایه و مال بی حساب و شمار به خوشدلی هرچه تماتر اجازت مراجعت فرمودند.[۶۷۰]