ذکر پنجاه و نهم

از کتاب: تاریخنامۀ هرات

در[ر]* فتن ملک شمس الدّین،

طاب ثراه، به عراق 

چو[ن]* شهور سنۀ خمس و سبعین و ستٌمائه [=۶۷۵] درآمد، درین سال ملک شمس الحقّ والدّین ،طاب ثراه ، به وقت آنک ابر تیره سراپردۀ سیاه در فضای عالم عُلوی می کشید و گُلهای دخانی بر روی فلک آتش نگار می بست و تتق نیلی بر چشمۀ نوربخش آفتاب می پوشانید و نقا[ب] کُجلی بر رخ روسنان گردون می کشید 

و به واسطۀ نفس آتش سپهر روشن چهر قَطرات امطار از هوا بر ساکنان خطٌۀ غبرا می افشاند، چنانک سلطان الکلام خاقینی شروانی فرماید: 

بازار تف زرٌین صدف شد آب دریا ریخته 

                                        و ابر نهنگ آسا ز کف لوءلوء لالا ریخته

در این چنین موسم از قلعۀ محروسۀ خَیسار ، حمیت عن الحدثان و البُوار ، به خطّۀ هرات، گفیت عن العاهات،نزول فرمود . جکّام و وُلاة انام از خاص و عام [۳۴۴] به خدمت شتافتند و نفایس جوهر و جامه های فاخر و اسپان تازی نژاد و اسلحۀ 

غریب پیش کشید[ند] و به  زبان حال گفت[ند]

شعر

اَلنَّملُ تعذُرِ فی اِهداءِ مامَلَکَت           وَالعَبدُ یُعذِرُ اِهداءِ ما مَلَکا۱ 

مورچه عذز می خوهد در هدیه دادن آنچ مالک شد 

و بنده عذز می خواهد در هدیه دادن آنج الک شد آن را 

و ملک شمس الدّین در باب هر تن از آنجا ۲ که سخاوت بی نهایت و کرم فطر و بذل حامتی ۳  او بود ، الطاق و کرم و احسان مبذول داشت و گفت که ((مرا عزمیت سفر عراق است و اشتیاق دیدن پادشاه اباقا . جمله در این اندیشه مددکار باشید و از تحف و غرایبی ۴ که شما را دست دهد حاضر گردانید تا بعد از چند سال پیش 


_____________________________________________________________________

۱ .اصل: ملکت.                                      ۲ . اصل: ارابجا.                          ۳ . اصل: حاظمی.

۴ . اصلک عریبی.


۳۶۶                                                                                                   تاریخ هرات

پادشاه ابقا روم و حکایتی و سعایتی ۱ که غرض خواهان و حُسٌاد از من به سمع او رسانده اند، در تحقیق صدق و کذب آن همکنان را مطّلع گردانم)).­

­جماهیری و اعیان هرات به یکبار زبان ثنا و مدح بگشادند و برو آفیرین بسیار خواند[ند] و گفت[ند]:

شعر[ظهیر]

ای خسروی که از رهِ اَقدار و معدلت۲ 

                                      مسند فراز قبٌأ اخضر نهاده ای ۳ 

زان دم که از لب تو بسته است۴ دیه شیر

                                      لب را به مِهر بر لبِ خنجر نهاده ای 

[دیه شیر

                                      لب را به مِهر بر لبِ خنجر نهاده ای 

[۳۴۵] شد اَبلَق سپهر رام، کز ظفر۵ 

                                      صد۶  داغ بر جبین مه و خور نهاده ای 

پُشت و دلت هماره۷  قوی باد، بهر آنک 

                                     بیناد ملک هرچه قوی تر نهاده ای 

ما بندگان را جان و تن و مال فدای خداوند است. به هر چه اشارت و حکم جهانمطاع باشد به دشده و سر مهیا گردانیم۸

و راوی چنین تقریر کرد که پیش از آمدن ملک شمس الدّین به هرات ، پادشاه ابقا امرای ملک و صَواحب دیوان مملکت خود را گفت که (( مصلحت در آن است که امیر را با ده هزار سوار جرّار نامدار به هرات فرستم تا آن شهر را ۹ غارت کند و به خَیسار رود و ملک شمس الدّین گُرَت [را] بگیرد ؛چه، دل من دایماً ز طرف او مشوّش است((. امرا جباه را ۱۰ در پیش پادشاه بر خاک نهادند و گفتند ­((­هر کدام را که از ما بندگان پاشداه جهانگیر بدین کار نازک و شغل خطیر مأمور گرداند به جان بدان 


_____________________________________________________________________

۱ . اصل: سعایی.                                     ۲ . دیوان:کس را فراز خورش نبینی چو در علوٌ.

۳ . اصل:زان دام که دایه باز گرفت از لب تو شیر                                 ۴ . متن:بشست است.

۵و دیوان:کزنان بست خضم تو چون دید کز ظفر.                                  ۶. دیوان کتو.

۷ . دیوان :همیشه.                                     ۸. اصل:گردانیند.                ۹. اصل:شهرا را عارت>

۱۰. حباره را .


۳۶۸                                                                                                   تارخ هرات

حکام او ګویند که به واطأ صدور و ورود حَشَم و خَدَم خداوند این دیار خرابی پذیرفت،و اصحاب غرض و حسد ایم معنی را در بندگی پادشاه به انواع عرضه دارند 

سیم مبک شمس الدّین ملک محیٌل [۳۴۷] و قتاٌل ۱است. شاید که از خدمت خواجه به اسم وثیقت گروگان طلبد تا به عاق آید، و یا به نوع دیگر مکتوبی نوسید بدو که ما را به دیدار او اشتیاق و نزاع هرچه بیشتر است و ارادن آن است که بدان جانب حرکت کنم و ملاقات عزیز و حصور انیس او را دریابم،اما به واسطۀ آنک سایر امور ممالک به ما ح.اله . .و تفریض رفته است، آن معنی در تداخیر می افتد . اگر خدمت ایشان بدین طرف حرکت فرمایند، از مصلحت دور نبوَد؛چه،پادشاه و امرای سپاه همه بر سر عاطفت و مرحمت اند .بعد از آن من بنده بر مقتضاء لَیسَ بَکَذّابٍ بَینَ اثنَینِ مکتوب نویسم که خداوند صاحب عادل عالم با دو هزار سوار از اشراف و جماهیر عراق به شهر هرات می آمد تا خدمت ملک اسلام را ببیند و چند روزی آنجا مصاحب ایشان به زیارت آن مزارات متبرکه روح را ترویحی ۲  و خاطر را استراحتی دهد؛چه، دایم از آب و هوا و مزار و مقبرۀ آن شهر پاک یاد می کنند. بنده به لطایف الحیل صاحب اعظم را از آمدن بدان ولایت مانه آمد، به واسطۀ آنک ملک اسلام ناموس بزرگ و آوازۀ عظیم دارد. نباید که در رضاجویی جانب صاحب عادل تقصیری رود و رنجیده مراجعت نماید . و چنان که من بنده تقدیر کرده آم آگر صاحب اعظم به ولایت هرات تزول فرمیاد،ملک اسلام را قُرب به پنجاه هزار دینار نقد بی مراکب و اسلحه و اَثواب خرج شود . اکنون اگر خدمت ملک اسلام مصلحت دانند زودتر بیش ازآنک صاحب اعظم عزیمت آن جانب مصمم گرداند، بدین جانب حرکت فرمایند تا مصاحب او به اور[ی]* بزرگ۳  پادشاه ابقا روند، حاکم اند چه[۲۴۸] صاحب عادل خواجه شمس الدّین صاحب دیوان مکتوب شریفه نوشته، چنانکه به مطالبۀ اشرف خواهد پیوست که پاشداه با ملک اسلام بر سر عنایت و رعیات است، و چون به ارد[و]ی رسند من 



______________________________________________________________________

۱ .اصل: محبل وصال.                             ۲ . اصل : تروبحی.

۳ . اصل: با ماحب او باردوز بزک 


ذکر پنجاه و نهم / در رفتن شمس الدّین ...                                                               ۳۶۹

متقبل که به اضعاف آنچه که ملک اسلام را مطلب و مقصد است مشاهده کرده با حصو مَآرب و امانی و ارتقاء مزید جاه مراجعت خواهد بود .

خواجه بهاءالدّین را این تدبیر بسندیده افتاد. مکتوب نوشت ، بدین نوع که در قلم آید :

شعر[لاادری قالِه]

عَلَیکَ سَلام اللهِ طِیباً وَ نَفحَةً            کَما فاخَ مِن صُدغٍ الحَبیب نَسیمُ 

برتو با  سلام حق تعالی از روی خویش و بویی پ

چنانکه بدمید از لفر دوست باد خوش 

به جناب والاء خداوند و برادر ملک ملوک الاسلام شهریار الانام فی الایام سپهدار۱ و مزربان خاراسن المخصوص ۲  به موهب الرحمن شمس الدّین رکن الاسلام و المسلمین مع سایر القابه العالیه، زیّد قدره و جلاله و قرن بالخبود عزّه و اقباله، اصناف تحیٌت و دعا و انواع مَحمَدَت و ثنا ، مبرٌا و معرٌا از شوایب سمعه و ریا، مخلص مشتاق۳ بی نفاق ایصال و ارسال می گرداند نیاز و افتقار ۴  به لقاء مأنوس مولوی یعلم الله که از مرتبه تجدید و تعدیل متجاوز است ادراک آن مراد جان برور عمّاً قریب محصّل باد بمحمّد و آله الطاهرین عرض آن خدمت از بلده معمورۀ اصفان، کفت عن حدثان الملوان، اتفاق افتاد . احوال این حدود به فضل واجب الوجود مستلزم شکر است . ارادت آن بود که چند [۳۴۹] روزی بدان دیار آمد و به شرف ملاقات عزیز انیس مولوی که سرمایۀ امانی و مقاصد دارین همکنان است مشرّف گردد، اما به واسطۀ اشغال گوناگون و مهمٌات این ممالک آن سعادت در توقف ماند۵  اگر خدمت مولوی در این نزدیکی بدین جانب حرکت فرمایند از مصلحت دور نبوَد؛ چه، پادشاه جهان، خلّد ملکه، بر سر عنایت و رعایت است و مخادیم عظام و صواحب کرام همه مشتاق ومتعطش زلال و صال خدمت . چون موصل احوال از کل و جزو به محلّ عرض خواهند رساند، به زیادت کتابت تصدیع نمی  دهد . پیش از وصول خدمت روح بخش، متوقٌع آن است که مراسلات و 


______________________________________________________________________

۱ . اصل :سهردار.                                       ۲. اصل: المحصفاص.                        ۳ . اصل: مشاق.

۱ . اصلک نیاز و افیقار.                                  ۵ . اصل: توقف من ماند. 


۳۷۰                                                                                                   تاریخ هرات

مکاتبات متضمّن اشارت و بشارات متواتر دارند تا به ورود آن بهجب و نسرّت کلّی به  حصول پیوندد . لذّات۱و کامرانی را نهایت و غایت مباد .

بعد از آن قاضی فخرالدّین مکتوب دیگر نوشتبرین نهج:

شعر

ئَاِذا لصَّبا هَتَّت فَاِنَّ نَسِیماً               تُهدِی اِلَیکَ تَحَیَّتی وَ سَلامِی 

و چون بادصبابوزد بدرستی که باد خوش او

هدیه فرستد به سوی تو تحیّت و سلام مرا

مرکز جلال و مستقر  عزّ و اقبال، خداوند و مخدوم، ملک اعظم عادل شاه و شاهنشاه باذل، اگرمالملوک فی الآفاق ، مرزبان خراسان و عراق ، شمس الدوله و الدین، المحظوظ بالطاف ربّ العالمین ، خلَّد الله قدره و جلاله ، مکنوف لطایف الهی و مشمول نامتناهی باد، بحق الحق و ذویه  کمترین دعا گوبان و کهترین مشتاقان خدمتش۲ خدماتی که از [۳۵۰] ضمیر دل و جان انبعات یافته باشد مقرون به دعوات صالحه و اثنیۀ فائحه به محلّ اِنها موقف عرض و معروف می گرداند وصف سورت نایرۀ فراق و شرح لواعج اشتیاقی نمی کند؛چه، ضمیر منیر خداوندی را که از مشکوة انوار قدسی مستنیر است، بر صحایف ضمایر بندگان مخلص اطٌلاع۳ هر چه تمام تر تواند بود 

شعر 

وَ کَیفَ اُعَرِفُ عَن (؟) حالَةً                ضَمیرکَ مِنٌی بِها اَعرَفُ 

و چگونه تعریف کنم از  حالتی 

که ضمیر تو از من بدو شناسنده تر است

بازیافت آن دولت را که منتهای مطالب و قضارای آروزهاست از حضرت ایزدی سببی به حیٌز مسألت می رود به اجابت مقرون باد این عبودیت از مقام معلوم مرقوم است از حال خیر، علم الله و گفی به شهبدا که در سرٌا و ضرّا و شدّت و رخا، بندۀ کمترین و دعاگوی صادق ترین را ذکر ایادی و کشر نهم آن جناب عالی مَآب رود زبان و رود مشام جان بوده و هست و باد  بعد از تبلیغ بندکی و عرض 

______________________________________________________________________

۱  اصل:لراب                                                     ۲ . اصل: حدمیش.                    ۳ اصل: اطلاان


 ذکر پنجاه و نهم / در رفتن ملک شمس الدّین ...                                                    ۳۷۱ 

سرافکندگی ، رأی الی الازال عالیا را باز می نماید که خداوند صاحب اعظم ، ملک الوزرا، آصف الزمان، بهاءوالدّیب، عزّ نصرة ۱  متوجهّ آن طرف بود، بنده کمتریم به لطایف الحیل حرکت کردنشان را بدان جانب در لأخیر انداخت ؛چه، اگر بدان ولایت گذر فرمانید مبالغی مال مردم را حرج افتد و تحمل مؤنت ملازمان و منتسبان او کنز بقاع آن ولایت را پریشان گرداند . اگر رأی اظهر و ذهن اطهر خداوندی اقتضا کند که پیش از آن که [۳۵۱] خواجه بدان طرف اید بدین جانب حرکت نمایند، از نَجح و صواب بعید نباشد . امید واثق است و رجاء مستحکم که بنده را در این معنی صادق القول دانند و به کَرَم جبلیٌ ملکی و لطف غریزی ملکی این علام را قبول و منٌت فرمایند. 

شعر

لَوکُنتُ اُهدِیِ عَلی قَدرِی وَقَدرَکُم                لَکُنتُ اُهدِی لَکَ الدُّنیا وَ ما فیها 

و گفت ۲  که خدمت صاحب اعظم زحمت راه نکشد که به زودی به خدمت خواجه خواهم آمد . بعد از آن از شهر هرات به طالع سعد بیرون آمد و عزمیت سفر عراق مصمّم گردانید به وقتی که شهسوار میادین بساتین ربیع حلّۀ زرمگار بدیع بپوشید و سُرادقِ زربفت و کله نورانی بر عالم ظلمانی بگسترد و فراش طبیعت فرش زمین را به الوان زیاحین نگارخانۀ چین بیار است، 

شعر[خاقانی]

باغ را مشٌاطگان چرخ زیور بسته اند

                                       شاخ رابر گوش و گردن لوءلوءِ تر بسته اند 

دخترانِ اختران بُرقَع ز رخ بگشاده اند 

                                      لعبتانِ باغ را بر فرق چادر بسته اند 

خاک را از لعل و مینا تخت و افسر داده اند

                                     باغ را در جیب و دامن عود و عنبر بسته اند 

تخت پوش سبزه در صحراچمن گسترده اند

                                    چارطاق لاله بر میناء اخضر بسته اند 


_____________________________________________________________________

۱ . اصل: عربصف .                                                      ۲ . افتادگی و گسستی در جمله مشاهده می شود.


۳۷۲                                                                                                 تاریخ هرات 

ااَنجُم از روی فلک رخ سوی صحرا کرده  اند 

                                                بر زمین رشک فلک را شکل دیگر بسته اند

[۳۵۲] این مهندس پیشگان رابین که چون در باغ و راغ۱ 

                                               صد هزاران نقش بی پر گار و مسطر۲ بسته اند 

این نکارش۳ بین که از اصفر بر ابیض کرده اند 

                                              وین نمایش بین که از اسواد بر احمر بسته اند 

امیر مجلس ۴ اوانی طَرَب و لهو مهیا کرده، نرگس با جسم مخمور چون ساتکین زرٌین در میاد آمده، لاله چون پیالۀ عقیق بر یک پای ایستاده کل بادهان پُر خنده قراضه های ده دهی بر کف نهاده، یاسمن چون غنچه زلف بر عارض چمن تکیه زده، سَمَن چون سینۀ حوران خُتَن دُر افشان گشته، بید طبری نیمچه اطلس نارنجی پوسید ، سروِ سهی به غلطاق حریر فستقی۵در بسته، طیور بر شاخ سرو در پردۀ زبور این ندا در داده : 

شعر

باز ار سعی فلک گلزار چون پلزار شد            وز۶  صبا ناف هوا برنافۀ تاتار شد 

بار دیگر طُرّۀ سنبل ز بوی باد صبح۷              مشک افشان و عبیرآگین و هنبر بار شد 

لالۀ سیراب باز از طرف صحرا رخ نمود              نرگس سرمست بازار خواب خوش بیدار شد 

صورت دلجوی  باغ و نکهت باد سحر               عبرت تقٌاش و رشک کلبۀ عطار شد 

به یک ماه به اصفهان رسیده خواجه با تمامت اکابر و اشراف و ارکان مملکت خود به استقبال بیرون آمده و او را به اعزاز و احتشام هرچه بهتر در جوار خود[۳۵۳] فرود آورد و در تعظیم جانب او چندانک امکان داشت اجتهاد نمود و قاضی فخرالدّین و طایفه\ای] دیگر از مقرّبان درگاه خواجه بهاءالدین ساعت کسل۸ پیش او می آمدند۹ و خود را ظاهراً دوستار و هواخواه می نمود[ند] و خدمت های نیک به اظهار می رسانید[ند] و می گفت[ند]:


______________________________________________________________________

۱ . اصلک رواغ.                                       ۲ . اصل: مئتطر.                             ۳. اصل : کرارش 

۴. اصل: مجلیس                                        ۵ . اصل : فستی.                              ۶ . متن: و از .

۷. متن : چون بوی باد صبا .                          ۸. ظاهراً باید((ساعت بساعت))باشد 

۹ اصل : آمدن.




ذکر \نجاه و نهم / در رفتن ملک شمس الدّین ....                                                   ۳۷۳

شعر[ابونواس]

لاخَیرَ فِی صُحبَةِ خَوٌانِ                 یَاتی مِنَ الغَدرِ بِاَلوانِ 

نیست نیکی در صحبت خیانت کننده

می آرد از مکر رنگ ها را 

فَلَعنَةُ اللهِ عَلی صاحِب             لَهُ لِسانانِ وَ وَجهانِ 

بس بغنت حق تعالی بر بازی باد 

که مر ورا دو زبان است و دو روی 

نظم [شاعر] 

عَلَی العَبدِ حَقٌّ فَهُوَ لابدَّ فاعِلُهُ              وَ انِ عَظم المَولی وَ جَلَّت فَایِلُهُ 

بهد از چند روز مصاحب خواجه بهائالدّین پیش پادشاه ابقا رفت  وچون ابقا ازو رنجیده بود و آیینه سینۀ او زنگ کینه برآورد، به جانب او التفاتی نکرد و امرا را فرمودکه((او را پیش ارودی خود۱ نخواهم گرداند۲ و اجازت مراجعت نخواهم داد،چه، مرا بدو اعتقاد نیست . اگر این نوبت از دست من خلاص یادب تا تخت جهانداری۳ در تصرّف من خواهد بود، پیش من نخواهد آمد­)).۴ 

الصّه ملک اسلام شمس الدّین [الصّه ملک اسلام شمس الدّین [۳۴۵] چندگا در اردو بماند و پسر او ملک رکن الدّین و برادر او را به اسم چریک به سوی درند فرستادند و چند کرت شمس الدّین صاحبریوان و امرای لشکر پیش ابقا آمدند و گفتند که ((ملک شمس الدّین کُرَت از عهد قدیم باز به کوچ دادن دودمان پاشداه جهانگیر چنگیزخان نطاق طاقت بر میان خدمت بسته است و حلقۀ فرمانبرداری در گوش جانسپاری کشیده و با مخالفان و منازعان شاهزادگان چنگیزخانی حرب ها[ی] بهمنی و جنگهای تهمتنی کرده و دراشکار و نهان مخایل پیمانورزی و آثار حسن عهد بر صفحات احوال او واضع بوده و تباشیر طاعت ومتابعت از وَجَناتِ روزگار او لایح و دلائل فرمانبرداری و هواخواهی به محلّ اعتماد و منزلت اعتضاد رسیده و همگی 


_____________________________________________________________________

 ۱ . متن:بیشاز اردوی خود.                 ۲ . اصل :خود انحواهم گردان 

۳ .اصل : جهانداری .                        ۳ . اصل: بخواهد آمد.


۳۷۴                                                                                                    تاریخ هرات

همّت ونَهمت او بر رعایت جانب رعایا و حمایت سایر بریا منوط و مربوط  دیار افغانستان را به جهت حق گذاری نهمت پادشاهان ماضی به زخم تیغ مسلّم و مسخّر گردانیده  امیدواریم که پادشاه جهان چنین ملکی را که شناختۀ پادشاهان است وپرودۀ نهمت ایشان ببخشد۱ و خاطر مبارک را با او به سر رضا آرد و قلم عفو بر جریدۀ جسارت او کشد)).

شعر

مَن کانَ یَرچو عَفو مَن هُوَ فَوقَهُ              فَلیَعفُون عَن ذَنبِ مِن هُوَ دُونَهُ 

هرکه باشد امید می دارد عفو آنک او بالای اوست 

کو عفو کند۲ گناه آنک او فرود است

پاشداه ابقا در جواب شمس الدّین صاحبدیوان گفت که((مصلحت من در آن است که او را نگاه دارم  و پیش به هرات نفرستم. دیگر پیش من سخن او عرضه مدار)).

چون شفاعت شمس الدّین صاحب دیوان در محلّ قبول [۳۵۵] واقع نشد، از خواص درگاه خود چند تن را پیش ملک شسم الدّین فرستاد و گفت که ((ملک را بگویید که در کار تو چندانک ممکن است اجتهاد می نمایم و آن مقدار مال که امرا[ی] لشکر طمع می دارند می دهم .باید که هیچ اندیشه به خود راه ندهد و به قوٌت اعتضاد صبر اصول اشجار هُمُوم و غُمُوم را از بوستان جنّت سانِ ساحتِ سینۀ بی کینه قلع کند.

شعر

وَلَیسَ الفَتی مَن حَیَّرَ الخَطبُ صَبرَهُ              وَلکِنَّهُ مَن حارَ فِی صَبرِه الخَطبُ 

و نیست مرد جوان آنک سرگردان کردکار بزرگ صبر او را 

ولکن او آن کسی است که سرگردان شد در صبر کردن او کار بزرگ 

چون پیغام شمس الدّین صاحبدیوان به ملک شمس الدّین رسید ، در جواب گفت که 

شعر[نظام الدین موصلی ]

به هر حکمی که ایزد کرد بر من              همی گویم که حکم الله تعالی 

زجان گویم گه و بیگاه، کی دل             صبوری کن که انٌ الصبر الی 


______________________________________________________________________

۱ . اصل: سحسد                                                            ۲ . متن: کندا. 


ذکر پنجاه و نهم / در رفتن ملک شمس الدّین ...                                                   ۳۷۵

سیعطی الله یُسراً بعد عُسر           فلایتأس فان اللیل حبلی

من بدین دیار به سخن شما امده ۱ و بر عهد و میثاق شما که عین شین [و]مبن و محض نقص و نقض [بوده اعتماد کردم.

نظم[من کتاب الغرر]

اَلا اِنَّ اِخوانِی الَّذیَن عَهِدتُهُم                اَفاعِی رِمالٍ لاتقَصِرُ فی لَسعی 

بدان بدرستی که برادر از آن من آن برادر که عهد کردم با ایشان 

ماران افعی ریگ ها اند کوتاه نمی کنند در گزیدن من 


ظَنَنتُ بِهِم خَیراً فَلَما بَلَوتُهُم             حَلَلتُ بِوادٍ مِنهُمُ غیرَ ذِی ذَرعِ 

گمان بردم به ایشان نیکی را پس آن هنگام که از مردم ایشان را 

فرود آمدم به وادی به ازیشان جز خداوند کشت[۳۶۵]





______________________________________________________________________

۱مدت ها قبل ، به هنگامی که شمس الدّین محمّد در حصار خَیسار بود، شمس الدّین صاحبدیوان نامه ای به شمس الدّین محمّد فرستاده و از او خواسته بود که به دربار آباقاخان برود. وی ضمن کلمات محبت آمیز و احترام آمیز در آغاز نامه اش چند بیتی درج کرده بود که بیت اولیش این است

فروغ مُلک مَلِک شمس دین محمّد کرت                                  توبی که همچو مَلَک سربه سر همه جانی 

صحب روضة الصفا می نوسید ، چون نامۀ صاحبدیوان به ملک شمس الدّین رسید ، در جواب او نامه ای نوشت و در آن این دو رباعی را درج کرد:

با دشمن من چو دوست بسیار نشست           با دوست نشایدم دگربار نشست

پرهیز از آن عسل با زهر نشست           بگریز از آن مگس که با مار نشست

* * *

آن بۀ که خردمند کناری گیرد           یا گوشۀ قلع صحاری گیرد

می می خورد و لعل بیان می بوسد           تا عالم شوریدۀ قرار گیرد