ذکر صد و بیست و پنجم
در حرب لشکر ملک اسلام
غیاث الحقّ والدّین با سلطان و بکتوت
چون مبارکشاه بوجای هرات را بتاخت و بعد از دو روز بازگشت، سلطان و بکتوت با سپاه آراسته به شکوه هر چه تمامتد مع((جَمَّ الغَفیرِ مِن اَعیانِ القُوّادِ وَ اَبطالِ الاَفرادِ)) روز جمعه خامس ربیع الاوّل سنۀ مذکوره به اسم تاخت از جوانب شهر هرات درآمدند. ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین فرمان فرمود تا سپاه منصور او از سوار و پیاده همه یک عزم آماده روی به کارزار آرند و با لشکر عدو ممارات او مباران ظهار گردانند و به زخم تیغ آبدارِ آتش اثر سر پُر باد و غرور اعادی خاکسار را از بدن بیندازند و به صدمۀ گرزِگاه س ر چثّۀ بداندیش بدکیش را چون سرمه در هاون فرو کوبند و به اَسَنۀ اشعۀ نیزه های خَطی از گَردنِ گَردنکشان رگ جان بگشایند و به پیکتن زهر آبدار اسهم نه مشتی قلوب مغضوب بی سُروُر مخالفان بی دین را چون خانۀ زنبور هزار روزنه کنند وبه خم کمند پُرتاب کیانی رؤوس منحوس منازعان را به بندِ محن و بلایا مقیّد گردانند.
شعر[مُلّف کتاب]
بفرمود تا از سپه هر که هست برآرد به شمشیر دو رویه دست
به خنجر بدرّد دل بدسگال به خاکش درآرد سر و برز و یال
به خم کمند پر از پیچ و تاب ز بالا یه شیب آورد آفتاب [۷۰۰]
به نیروی باهوی گردون گسل ستاند به سرپنجه از شیر دل
به پولاد پیکان زهر آبدار ز خون روی گیتی کند لاله زار
چو تن غریو و خروش آورد جهان را چو دریا به جوش آورد
و از آن جانب بکتوت بانگ بر جیش خویش زد و گفت ((ای کماة جانباز ، و ای حماة تیرانداز، و ای فرقۀ شیر حمله ، و ای زمزۀ ببر زَهره! امروز باید درین معرکه چون
______________________________________________________________________
۱ اصل : صد وبیست و سیم .
ذکر صد وبیست و پنجم / در حرب لشکر ملک اسلام... ۷۰۱
دلهاث آشفته و تمساح خشم آلود بر مبارزان غوری و دلاوران هروی حمله آرید و به زخم تیغ هندی آذرگون کوه و همایون را از خون بیجاده گون گردانید .))
سپاه او به یکبار بر شظوظ کارتبار آمدند و با لشکر منصور ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین حرب در پیوست .از هر دو فریق آوای دار و گبر و صدای و خروش و نفیر بر فلک اثیر برآمد و غریو تالۀ کوس و نای زلزال و ارتعاش در صحراوات و جبال پیدا آورد .
شعر]نظامی]
به ابر اندر آورد آواز کوس یرآن سان که نُه چرخ ازو یافت کوس
ز یک سو بنالید هندی درای ز دست دگر مهره و کرٌه نای
شجعان غوری و مبارزان هروی چون شواهق اعلام راستخات و بوارق غمام معصزات بر سپاه کینه خواه بکتوت حمله بردند و قُرب پنجاه تن را از ایشان دستگیر کردند و مواشی و خلقی را که گرفته بودند بازستاند[ند] و از مراکب و اسلحۀ بی عدٌ غنمت بی حدّ دست آورد[ند] و به تیغ و نیزۀ رُمح و دَهَره بسیاری را مجروع گردانید[ند]. برین نَسَق که به ذکر پیوست آن روز تا به وقتی که (( کادَتِ الشَّمسُ تَجِبُ وَالصّیاءُ تَحتَجِبُ))۱
شعر[فردوسی]
به گاهی که خورید بنمود پشت هرا شد سیاه و زمین شد درشت
[۷۰۱] هر دو قوم دست از حرب کوتاه کردند روز دیگر بکتوت شیخ الاسلام خواجه ابواحمد را به خدمت ملک معظّم عیاث الحقّ والدّین فرستاد و گفت که ((قریب بیست سال می شود که من درین دیار متوطٌن ام. هرگز درین مدٌت از من زحمتی و نکبتی به مردم این شهر نرسید و بر رآِ اعلی ملک اسلام پوشیده نباشد که تمامت امرای خراسان و قُوّاد سپاه عراق بدخواه من بودند، خصوصاً امیر یساول که به اخراج و اهلاک من منطقۀ طاقت بر میان کینه بسته بود و خنجر بغض از قراب حسد برکشیده . چون به مرغاب آمد بر عزیمت آنک مرا بگیر و به سبب قصد وی به جای من، با او مخالت نمودم و بر آن عزم که شرّ وی از خود دفع گردانم و آهنگ گرفتن او کردم تقدیر ایزدی خود چنان بوئد که به قتل پیوست ((اَلعَبدُ یُدَبَّرُ وَاللهُ
______________________________________________________________________
۱ . از کلمات حریری صاحب ((مقامات))
۷۰۲ تاریخ هرات
یُقَدَّرُ))۱ بواسطه این حادثه مرا یا شاهزاده یسور ایل می بایست شد و فرمان او را امتثال نمود.
((اکنون بر نَهج ماضی و عهود سالفه همچنان محبٌ و نیکو خواه ملک اسلام ام . امروز مصلحت ملک اسلام در آن است که جماعتی را که سپاه او از بادغیس آورده اند بیرون فرستند تا خاطر شاهزاده از گرد آزار پاک گردد و من نیز به دلخواشی تمام در اسعاق این حاجت رهین منٌت ملک اسلام باشم، والاّ که درین ملتمس قیل و قالی خواهد رقت . هر آئینه که به حکم شاهزاده یسور هر ده روز لشکری به خرابی این ولایت خواهد آمد و از جانبین خلق به قتل خواهد رسید.)) چون شیخ السلام خواجه ابواحمد حکایت بکتوت را به سمع مبارک ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین رساند، ملک اسلام از شنودن آن کلام از بکتوت در غضب رفت و فرمود که ((بکتوت را این چه خیال فاسدست که در دماغ متمکّن گشته ، و این چه سودای باطل است که در سُوَیدای دل پیدا آمده؟ اگر شاهزاده یسور با تمامت لشکر های کیهان این شهر را در بندان خواهد داد و هر روز سه نوبت حرب [۷۰۲] پیش خواهد آمد ، من از اسیران بادغیس یک نفر مردم را بیرون نواهم فرستاد! و امیدوارم که واجب الوجود مطلق م ومالک الملوک بر حقّ ، تعالی و تعظّم ، به بطش عظیم و قهر غالب خود شرب شاهزاده یسور را ب متابعان او از سرما و سایر خلق خراسان و ماوراءالنهر دفه کند. و اگر چنانک ایشان غلّۀ این ولایت را تلف کنند، باریتعالی ما را به کرم ب یی غایت و رحمت بی نهایت خود بی رزق نگذارد و از خراین
((وَ یَرزُقُهُ مِن حَیثُ الا یَحتَسِبُ))۲ ابواب ارزاق بر ما بندگان بگشاید و فردا روز که عساکر خراسان و عراق برسند و شاهزاده یسور منهزم و خای به گرمسیر رود، تمامت خواتین و اطفال و حواشی امرای بوجای را به سجستان فرستم تا به ثَمَن عدل لفروشند و غلّه به هرات آند.)) برین گونه سخنهای زهر آلود در جواب بکتوت بر لفظ مبارک ملک اسلام رفت. و چون آن اَجوَبه به بکتوت رسید بغایت دردمند و اندوهگین شد . با امرا و قُوٌاد جیوش آن روز تا شب مشورت کرد. بر آن تدبیر مقرٌر گردانیدند که فردا از اوّل
______________________________________________________________________
۱ . از امثال سائره عرب.
۲ . قرن، طلاق ۳ / ((و او را از جائی که گمان نمی برد ، روزی رساند .))
ذکر صد وبیست و پنجم / در حرب لشکر ملک اسلام... ۷۰۳
فَلَق تا آخر غَسَق حربی کنند که دیدۀ هیچ بیننده و گوش هیچ شنونده مثل آن ندیده باشد و نشنوده؛ تا باشد که ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین بر سر رضا و صلع آید و اسرانی که از بادغیس آوردند بیرون فرستد.
روز دیگر که سابع ربیع الاوّل سنۀ مذکور بود ، از اوّل بامداد بکتوت و سلطان و دلقک و مبارکشاه بوجای همه بر آن عزم که امروز از خون کوه و همایون شهر هرات را چون جیحون و سیمون گردانند و از اجسام کشتگان تا نفخ صور طُیُور و وُحُش را طمعه و ذخیره پیداکنند، به سان کوه آهن و دریای موّاج و غمام شکوهمند و سپر بلند و از طرف دروازۀ فیروزآباد و جانب دروازۀ خوش۱ درآمدند به صفتی که اغیار مراکب ایشان آفتاب تابنده سر در حجاب تیرگی کشید و روز سفید در تُتُق شب سیاهپوش نهان گشت،[۷۰۳]
شعر [اسدی]
چنان تند بر بفت کرد سپاه که شد روی خورشید تابان سیاه
مبارکشاه بوجای با دو هزار و هفصد سوار بر سر پُل ریگنه۲ صف بر کشید و سلطان با سه هزار مرد جنگی بر سر پل در قراه۳ رایت برافرخت ، و بکتوت با پنج هزار سوار خراسانی از یمین و یسار [به] شهر حمله آورد . ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین سلاح نبرد بر تن خود راست کرد و بر پشت ادهَم بادرفتار ، پولادسُم ، رخش وش ، شبدیزتک، دُلدُل دل که هنگام پویه و تاخت مرکب نیز کامِ وَهم را به یک کام صد ساله راه پس گذاشتی ،
نظم
چو شب بود و در شب چو بشتافتی به تک روز بگذشته دریافتی
______________________________________________________________________
۱ . متن: خوس.
۲ . دیل جامع التواریخ: بل رنکنه . به تصریح محمّد آصف فکرت امروز پلِ رگینه تلفظ می شود و برجاست . پلی است بر روی آب شرق هراق ، به راه صالح آباد و نوبادان (بنادان، نوبادام) و امام شش نور . در اطراف این پُل هنوز حمام و بازار و دیگر تآسیسات هست و به لحاظ آبادانی متصل به شهر است.
۳ . دیل جمع الواریخ : درقرا. در قره یا درقرا روستایی است در هرات و پُلی که از طریق آن از شهر به درقره روند پُل درقره نام دارد .
۷۰۴ تاریخ هرات
بگشتی چپ و راست هنگام کار چو بر کار بر نقطه ای چند بار
نهادی به لطف آن گره بسته دم دو سه بار بر یک درم چار سُم
چو بینائی دیده بی رنج راه رسیدی به هر جا که کردی نگاه
سوار گشت و با لشکر چون صواعق جهانسوز، و چون قَطَرات اَمطاربی حساب ،و چون رُعُودی در خروش و چون بُحُور در جوش و چون جبال در حمله
شعر [ملک فخرالدّین کُرَت]
دلیران غوری که هنگام جنگ نترسید از شیر و ببر و پلنگ
همان نامداران مرز هری که هستند هر یک جدا لشکری
بلوچان که دیوان مازندران به دیوی نخواهند از ایشان امان
با رایات همایون از شهر بیرون آمد؛ بع عظمتی که گفتی جمشید است که [۷۰۴] با سپاه به آوردگاه می رود و یا سکندر است که با جیوش به صید وحوش حرکت می کند . و بر منظری عالی مُقام کرد و فرمان فرمود تا لشکر از فارِس و راجِل پیش روند . سپاه منصور ملک اسلام به یکبار آواز تکبیر برآوردند و دو فرقه شد[ند] . یک فرقه به طرف دروازۀ فیروزآباد و دیگری به جانب پل ریگنه۱ رفت . چون هر دو سپاه به هم رسیدند، بی هیچ وقفه ای و درنگی چون دو کوه با یکدیگر در مُخارشَت و مُخادِشَت آمدند و چون دو دریا با هم در مُلاطِمَت و مُصادِمَت .
شعر[نظامی]
درآمد به جنبش دو لشکر چو کوه کزان جنبش آمد جهان در ستوه
تبیره بغرٌید چون تند شیر درآمد به رقض اژدهای دلیر
ز شوریدنِ نالۀ کرٌه نای بیقتاد تب لرزه بر دست و پای
ز فریاد روئین خم از پشت فیل نفیر نهنگان برآمد ز نیل
ز بس بانک شیبور۱ زهره شکاف بدرٌید زهره بپیچید ناف
ز غرٌیدن کوس خالی دماغ زمین لرزه افتاد در کوه و راغ
خروشیدنِ کوس روئینه کاس نیوشیده را داده بر جان هراس
جلاجل زنان از نواهای زنگ بر آورده خون از دل خاره سنگ
((فَخِلتَ الاّرضَ سایَرَةً وَالنُّجُومَ مُنکَدَرِةً وَالسَّماءَ مُنفَطِرَةً))۳ و چندانی خون ریخته شد
______________________________________________________________________۱ . اصل:ریکینه. ۲. متن: شبور ۳ . از کلمات عُتبی.
ذکر صد و بیست و پنجم / در حرب لشکر ملک اسلام... ۷۰۵
که فرسان و رکبان را جز در موج خون سباخت نمودند مجال دیگر نماند، و پیاده و نظّارکی از جز در بحر دماء قتلی غرقه شدن چاره[ای] دیگر، نی. ۱
شعر[اسدی]
چنان شد ز خون کوه [و] صحرا و دشت که گفتی که کیهان ۲ همه لاله گشت[۷۰۵]
و چند نوبت لشکر منصور ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین سپاه عدو را از سر پل ریگنه دور کردن و بسیاری از ایشان زا به قتل آورد[ند]. و چون ازین جانب پُل که شهر است مکان مضیٌق بود و آوردهگاه فسیح، از آن جانب که سپاه عدو صف زده بودند لشکر ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین مجال جولان و صف کشیدن نداشتند، گام پنج پس آمدند تا لشکر خصم بی تحاشی بدان موضع تنک درآیند. مرد پنج از دلیران هروی و کُماة رجال سپاه ملک اسلام با اصحاب خود موفقت ننمودند و از آن موقف- که دیگران پس نشصتند- پس نرفتند. لشکر خصم چون دیدن که سپاه ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین ین پس رفت، قُرب هفصد سوار نامدار آهن پوش از پل بگذشتند. آن دلیر[ان] پنج که از مقام خود بس نشصته بودند با ایشان در حرب آمدند و به زخم تیر ناوک و ضرب تیغ بلارک آن هفصد مرد کین ورز را از آنکه به کوچه و ممّر مُضَیَّق درآیند مانع آمدند و هر چند که قُوّاد سپاه ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین والدّین ، خُلَّدَ مُلکُهُ، آ« پنج مرد نامدار هروی را می گفتند که پس نشینید تا سپاه بکتوت به کوچه ها درآیند، ایشان نمی شنودند و پیشتر می رفتند.
مبارشکشاه بوجای چون جلادت و اقدام آن مرد پنج هروی را مشاهده کرد تیغ برکشید و بانک بر سپاه خود زد و گفت ((شرم نمی دارید که هفصد مرد نامدارید ، تاژیک پیش من آید ))سپاه او به یکبار چون عفاریت و شیاطین حمله آوردند و با سیوف مسلوله بر سر آن پنج دلیر هروی راند[ند]. سه تن بسلامت رفتند و دو دیگر یکی چون پهلوان محمّد شیخ علی که در رزم رستمی بود و دیگر چون مسافر شکیبائی که در دلیری بیژنی ، به قتل رسیدند. و آهنگ آن کردند که سر از تن پهلوان محمّد شیخ علی جدا کنند، که لشکر منصور ملک اسلام [۷۰۶] غیاث الحقّ والدّین
______________________________________________________________________۱ . متن: نیست . برای یکدست شدن سَیاق قلم مؤلّف تصحیح شد.
۲ . کیهان.
۷۰۶ تاریخ هرات
چون اژدهای دمان و کوه کران پیش آمدند و به زخم تیر جهان روشن را بر چشم آن ملاعین چو شب نیره گرداند[ند] و چند تن را از اکابر و وُحجُوه سپاه بکتوت به قتل آورد[ند] و ایشان را از آن مقام پس نشاند[ند] ، ((فَبَدَّدوُا نَظامَهُم وَ زَعزَعُوا عَنِ المَقامِ اَقدامَهُم))۱
ار آن جانب سلطان با سه هزار سوار نامدار بر شط کارتبار با لشکر ملک اسلام غیاث الحقّ والدّبین در مقارعت و مقاتلت آمد و چون او ضریب دستبرد هرویان ندیده بود و شربت حربت حرب ایشان نچشیده، بی تحاشی و رعبی با سیصد سوار گزیده از پل در قراه۲ بگذشت. مبارزان هروی با او در حرب آمدند. اسب سلطان تیر خورد. پیاده گشت و خواست که بر مرکب دیگر سوار گردد، لشکر منصور ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین به یکبار حمله کردند و زمره ای را که از یمین و یسار سلطان صف زده بودند منهزم گردانیدند. سلطان متحیٌر بماند و هیچ مخلصی و مفرّی ندید، جز آنک خود را در آب انداخت . حکم اندازی از فبیلۀ شمعانیان حسام الدّن نام تیری بر کتف سلطان زد. سلطان خفتانی پوشیده بود و در زیر او زره داودی ۳ در بر کرده تیر از خقتان و هر زره بگذشت و مقدار سه انگشت در کتف او نشصت .
سلطان چون آن زخم خورد، سراسیمه و مضطر گشت. بانگ بر سپاه خود زد و گفت(( ای اصحاب مرا از دست این طایفه که در پیش زخم تیر ایشان آهن حریر است و اهرمن اسیر، خلاص دهید.))سپاه او همه یک عزم حمله کردند و او را از آن آب بیرون آورد[ند] و از آن مصرض معرض مهلک مخلص گردانید[ند] و از آن ورطۀ بیمناک نجات داد[ند]
القصّه برین نوع که به ذکر پیوست تا هنگام زوال دو فریق با هم در قتال بودند و چون زوال درگذشت و خسرو سیارگان روی به مغرب نهاد سلطان و بکتوت دست از حرب [۷۰۷] بازداشتند. ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین به شکرانۀ آن که سپاه عدو را فتحی دست نداد و بسیاری از ایشان به قتل رسید و زخم خورد،
______________________________________________________________________
۱ . از گفته های عُتبی است. ۲ . متن :در فراه.
۳ زره داودی : منسوب به داود پیغمبر و پادشاه یهود ، نطامی :
تیغ هندی و درع داودی کشتی وجود دارند بر جودی
ذکر صد و بیست و پنجم / در حرب لشکر ملک اسلام .... ۷۰۷
حضرت باری تبارک و تعالی را سجدات شکر به جای آورد و بر خود نذر ها واجب گردانید و گفت :
شعر[دقیقی]
ایا دادگر داور بی نیاز خداوند جانبخش بنده نواز
جهان آفریننده، یزدان توئی خداوند دین و دل و جان توئی
به تو روشنی دیدۀ روز را همان شمع ما شب افروز را
ز تو چرخ گردنده بالا و هست به فرمان تو جمله بالا و پست
توانای [ی] و داشن و هوشمند تو بخشی ، نه اختری ، نه چرخ بلند
کلید در فتح و نجح سپاه تو داری ، نه لشکر ، نه کشور ، نه اشه
و جماعتی [را] که در آن حرب قدم بعدم پیش نهاده و با سنان جان ستان و خنجر خون افشان برحسب
شعر
اِنَّ العُلی فی شِفارِ البِیضِ کامِنَةٌ اَو فِی الاَ سِنَّةِ مِن عَسّالَةٍ ذُبُلِ
بدرستی که بلندی در تیزیهای کناره های شمشیر های پنهان شونده است یا در آهنهای سرهای نیزۀ ارزان پژمرده
با سپاه کینه خواه دشمن در حرب آمده خلعت پوشانید و لکشر را سلاح و مرکب داد. و از آن جانب بکتوت روز دیگر با تمامت سپاه سوار گشت و آب از جویها بینداخت و شیخ الاسلام خواجه ابواحمد را پیش ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین فرستاد و گفت که ((اکر ملک اسلام پنج خانوار مردم را که تعلٌق به امرای لشکر بوجای دارد بیرون فرستد دست از حرب کوتاه گردانم و پای از مقارعت و عداوت پس کشم، والاٌ که ملک اسلام [۷۰۸] سخن من نخواهد شنید انهار این دیار را خراب خواهم کرئ.))
چون شیخ الاسلام خواجه ابواحمد به شهر آمد و آنچ که بکتوت گفته بود به ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین رساند، ملک اسلام فرمود که ((اگر همۀ این ولایت را بکتوت بسوزد و اشجار را قلع کند و انهار را بینارد، یک تن را از آن گروه که ائ می طلبد بیرون نحواهم فرستاد.))
روز دیگر شیخ الاسلام خواجه ابواحمد وطایفه از نوّاب و حجٌاب و جماعتی از ائمٌه و اشراف شهر به خدمت ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین آمدند و
۷۰۸ تارخ هرات
ثناء فراوان خواند[ند] و گفت [ند] :
شعر[انوری]
زهی به تقویت دین نهاده صد انگشت
مآثرت ید بیضاء دست موسی را
نموده عکس نگینت به چشم دشمن۱ ملک
چنانک زمرد نموده افعی را
ز کنه رتبت تو قاصرست دیدأ عقل
بلی ز روز خبر نیست چشم اعمی را
به خاک پای۲ تو صدبار طعنه پیش ز دست
سپهر تخت سلیمان و تاج کسری را
بعد از ادای مدح عرضه داشتند که ((اکر ملک ملوک اسلام خانوار[ی] دو سه را که بکتوت طلب می دارد بیرون فرستد تا از در شهر برخیزد و غلّۀ این ولایت از بی آبی خشک نگردد و راها گشاده شود و آتش این فتنه انطفائی پذیرد ، از صواب بعید نَبود.))ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین در جواب فرمود که ((آنچ شما می کوئید بر دست من آسان است. امٌا این قوم به جهت قتل و نَهب بدین ولایت آمده اند؛ جه، شاهزاده یسور طمع درین شهر کرده است و گفته که اگر هرات مرا مسلّم گردد تا اقصاء عراق در تحت [۷۰۹] تصرٌف من درآید. ))
شیخ الاسلام خواجه گفت که ((اگر اجازت ملک اسلام باشد؛بار دیگر پیش بکتوت روم و مزاج او معلوم کنم. اگر چنانک به خنوار پنج مردم که بدم دهیم دست از حرب باز می دارد و مخالت دیگر نمی نماید و بر آنچ که می گوید سوکند می خورد ، بازگردم و ملک اسلام را از آن معنی آگاه گردانم تا بر آن موجب که رآی عالی انور ملک اسلام اقتا کند برویم.)) ملک اسلام فرمود که ((روا باشد.))
روز دیگر شیخ الاسلام خواجه ابواحمد از شهر بیرون آمد. چون به لشکرگاه بکتوت رسید، هیچ آفریده را ندید . فرسنگی پنج در عقب بکتوت برفت. از بکتوت و سپاه او خبری نیافت. سواری پیش ملک اسلام غیاث الخقّ والدّین فرستاد . از رفتن بکتوت بر سبیل نعجیل خبر داد. ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین فرمود که ((از دو
______________________________________________________________________
۱ . متن: چنانک. ۲ . متن: تای
ذکر صد و بیست و پنجم / در حرب لشکر ملک اسلام........... ۷۰۹
حال بدر نیست. با مکری و خدمعتی کرده اند و یا شاهزاده یسور را از طرفی خبری رسیده که بکتوت را بشتاب طلب داشته.))
و راوی چنین تقریر کرد که سبب رفتن بکتوت از هرات بر نهج سرعت آن بود که شاهزاده یسور را چنین گفتند که لشکر های هراق درین هفته می رسند . شاهزاده یسور از آن خبر ایشه مند شد. ایلچی نزد بکتوت فرستاد که باید که بزودی مراجعت نماید. بکتوت بدنیواسطه از هرات برفت. و چون شاهزاده یسور رسید هم در آن روز خبر آوردند که عساکر عراق و خراسان بر عزیمت آمدند. اما دو ماه دیگر بباید تا بدین سرحدّ رسند شاهزاده یسور از آن خبر خوشدل گشت . شاهزاده و امرای سپا گفت که ((مصلحت چیست؟ اگر باز به خراسان و مازندران لشکر کار شفر ما دور و دراز گردد؛ چه، یک سال می بود که از اوطان خود حرکت کرده ایم و از اروغ ۱ چنگیزخان هیچ شاهزاده در اسفار چنین تَلَبُّث ننموده است که ما . و اگر هم درین مقام [۷۱۰] ساکن باشیم امرای خراسان برسند و چون لشک ما غنیمت بسیار دارند و مایل مسکن خوداند، چنانک دلخواه ما بوَد حرب نکنند.))
شاهزادگان و امرای و اعیان سپاه گفتند که ((تدبیر با صواب آن است که به هرات رویم و شهر را محاصره کنیم و تا آمدن عساکر خراسان بر در شهر بنشینیم.))شاهزاده یسور آن تدبیر را پسندیده شمرد و عزیمت سفر به طرف هرات مصمّم گردانید و سه هزار را به جانب طوس فرستاد تا تحقیق احوال عساکر عراق کنند و هزار سوار دیگر به جانب خواف و قُهستان نامزد گردانید
______________________________________________________________________۱ . اُرُغ: واژه ایست ترکی در منابع فارسی به صورت تهادی اورغ، اورق اروغ اروق و اوراق نیز آمده است. به معنی نسل ، سلاله ، فرزندان یک دنیای مشترک ، خویشاوند و قبیله است این لفظ از زبان ترکی وارد مغولی شده و پس از یورش مغول به ایارن وارد زبان فارسی گشته. احتمالاٍ برای نخستین بار در جهانگسای جوینی به کار برده شده است.