ذکر نود و هفتم
در صفت قحط و قتل
جما الدّین محمّدسام و خرابی هرات
راوی چنین روایت کند که چون خبر به بوجای رسید که جما الدّین محمّد سام ، پهلوان یاراحمد و محمود فهاد را شیران بیشۀ شجاعت و نهنگان بحار بسالت بودند به قتل رساند ، دلتنگ شد و قلع و اضطراب تمام به حال او راه بافت و بعد از آنسعتی روی به ملوک و امرا کرد و گفت که (( کار ما بر در این شهر پُر بلا که خاکش به خون چندین هزار ملک و مار مخمّر است به تطویل انجامید . مِن بعد از حکم آن اسن که اگر بشنوم که کسی یک سیر بار از غلّه و طعام به شهر فرستد و غقوبتی به قلتش رسانم که چشم و سرو گوش هوش هیچ آفریده از فرزندان آدم مثل آن ندده باشد و نشنوده.))
و امیری بود. او را محمَد دَلدای۲ گفتندی . ده هزار مرد در فرمان داشت . به حکم یریغ اولجایتو سلطان و آلتمغای امیر یساول به هرات آمد و به جمال الدّین محمّد سام پیغام کرد که ((اگر چنانکه تو با من سر به صلح درآری و دروازه بر روی لشکر من بگشای [ی] تر اتباع تو و با تمامت رعیت این خطّه در حمایت گیرم و نگذارم که از بوحای و سپه او گزندی و زحمتی به شما رسد.)) جمال الدّین محمّد سام در جواب او سخنهای دلفریب و حکایتهای صلح آمیز فرستاد. ۳
______________________________________________________________________
۱ . اصل: نود و پنجم . ۲ . زمچی : محمّد ولدای.
۳ . تاریخ الفی ... پاشداه سلطان محمّد خدابنده حکومت خراسان را به امیر یساول مفوّض داشت و او را متعاقب بوجای به خراسان فرستاد . امیر یساول چون به حودو خراسان رسید، محمّد دُولدای را با جمعی کثیر به کمک بوجای فرستاد و یرلیغ پاشداه رسانید که ((بوجای به جز قتل کشندگان پدر خود کاری نداشته باشد.)) ... و محمّة دُولدای ... کس نزد محمّد شاه [= جمال الدّین محمّد سام ] فرستاد که ((امیر یساول ترا امان داده است و من به این کار آمده ام.)) محمٌدشاه پیغام داد که ((به عهد امیر یساول اعتماد کرده می آیم؛ چه، من به حکم فخرالدّین به قتل امیر دانشمند قیام نمودم و ملک فروت شد. اکنون هر جا که نوکر باشم به وفاداری قیام خواهم نمود.)) نسخۀ خطّی ، ورق ۳۹۸ ب.
۵۴۸ تاریخ هرات
روز دیگر سمع بوجای رساندند که جما الدّین محمّدسام با محمّد دُلدای ایل خواهد شد و شهر را بدو خواهد داد. و بوجای از آن خبر در رنج شد و گفت که ((اگر محمّد دلدای شهر هرات را فتح کند این همه زحمت لشکر کشیدن و محاصرۀ ما ضابع شود و صیت نام او منتشر گردد نه آوازۀ ما .)) باتاق ملوک و امرای سپاه نامه [ای] نوشت به جمال الدّین محمّسام [۵۳۳] که (( اگر چنانک ملک را بگذاری تا پیش من آید و با من پیمان بندی که سر به صلح محمّد دلدای در نیاری و منقاد سخن او نشوی، من از سر خون پدر و برادران خود برخیزم و به هر سوگند که عظیم تر باشد قسم بر زبان رانم که قصد تو نکنم و کسی را نفرمیایم وبر رعیت جز نیکوئی و تحمیل و عدل چیزی دیگر نرسانم.))
جمال الدّین محمّد سام آن مکتوب را بر سر جمع پاره کرد و حامل مکتوب را دشنام بسیار داد و سخن همه از رزم و فخاش گفت و پیغام از آویزش و خونریزش کرد. و چون به بوجای رسید که جمال الدّین محمّد سام چنین و چنین می گوشد، در کار محاصره و در بندا مبالغت بیشتر نمود و در شهر روز به تنگی غلّه زیادت می گشت و اثر قحط ظاهرتر می شد ، تا کار عسرت به جای [ی] رسید که صئمن گندم به هشتاد دینار و نطاق طاقت از مقاسات این بلا و معانات این عنا تنگ آمد و کسی را از نایافت قوت قوّت نماند و فریاد ((اِذا حَصَّلتُکَ یا قُوُت هانَ عَلَّی الدُّروَایاقُوتُ))۱ به فَلک و مَلَک رسید و به اندک روزگاری کلّ رخسارها پژمرده شد و نضارت خُدُود چون برک خزان بی طراوت گشت و چشمهای نرگیس در مغاک افتاد، و لبهای شیرین مُتَقَلّص شد، و مغنّی ناطقه را بر ارغون زبان او تار نطق فروگسست ، و سنلبه آسمان بر سنلبه زمین حسد برد، و دانۀ پُر چون دان دُر قیمت گرفت ، و در انبارهای اختکار از غلّه آثار نماند، و دکاکین حَنّاطان بسیته شد، و شکمهای منعمان چون طبل تهی گشت و از نان نشان نماند و طعام معدوم گشت و به جای[ی] انجامید که قُرب شش هزار آدمی به فنا پیوست و کس به غسل و تکفین و تدفین آن نمی رسید .و در بیرون شهر به یک نعره واز مسافت در بازار بوجای صد من گندم به دو دینار بود و صدمن شیرینی به هفت دینار . و هر کرا آن توانایی بود که بکریرد با حِبال و اطناب به شب از باره فرو می رفت و ترک عیال و اطفال می کرد . و
______________________________________________________________________
۱ . از کلمات جارالله.
ذکر نود و هفتم / در صفت قحط و قتل جمال الدّین ... ۵۴۹
بوجای [۵۳۴] هر کدام ره که پیش او می آوردند می نواخت و فراخور حال او غلّه و سیم می داد.
بعد از پنج روز دیگر خلق شهر هرات به پای حصار آمدند وفریاد و فغان به گوش فلک سبزبوش رساند[ند] و گفت[ند] که ((ای امیر جمال الدّین از خدایتعالی بترس . فرزندان ما همه ا آتش گرسنگی بسوختند و از بی نانی از زنگانی سیر آمد[ند]. ما را بش [ازیان] طاقت محاربت و مبارزت نماند. بفرمای تا دروازه ها بگشایند و ما را بیرون گذارند.)) و روز جمعه در مسجد آدینه نیز طایفه [ای] بر منبر خطیب و تخت مقربان برآمدند و جامه های برتن پاره کرد[ند] و نفیر و جزع جوح به فلک اثیر رسانید[ند].
جمال الدّین محمّدسام داسنت که کار از دست بخواهد رفت و اگر با بوجای صلح نخواهد کرد تمامت خلق از گرسنگی هلاک خواهند شد. روز دیگر فرمود تا ضعفا و غربا و اوباش قُرب پنچ هزار ادمی را از شهر بیرون کردند و گفتند به لشکرگاه بوجای روید. لشکر بوجای این جماعت مسکین حال سرگشته را به رخم تیغ و صرب جوب بازگردانیدند و گفتند که ((به شهر روید که حکم بوجای بر ان جمله نفاذ پیوسته است که هر که از شهر بیورن آد بازش به شهر فرسند. )) اکثر آن جماعت در آب کار تبار هلاک شدند.
رز دیگر جمال الدّین محمّد اسم بانفاق عظما کبرای حصار بند از پای ملک قطب الدّین تلک برداشت خلعت پشانیده پیش بجای فرستاد عهد نامه ای طلب داشت. و خلعت پوشانیده پیش بوجای فرستاد عهد نمه ای طلب داشت. چون ملک قطب الدّین به لشکرگاه بجای رسید تمامت ملوک و امرا به استقبال او بیرون آمدند . بوجای از آمدن ملک قطبالدّین چنان شادمانی شد که گفت مگر دانشمند بهادر زنده شده است و یا خبر زندگانی ابدی به گش رسانده اند . در حال ماک و امرا و رؤوس سپاه وُلات ولایات را طبل داشت گفت که (( جما الدّین محمّد سام صلح می کند . عهد نامه طبل داشته . چه می گوئید؟ عهد نامه بفرستم یا نی ؟[۳۵۳]
ملک ینالتکین مبارکشاه و تاجی گفتند که چون ما جمال الدّین محمِدسام را به قتل خوهیم آورد امیر را مصلحت نید که عهد نامه فرستد؛چه، از نقض حاجی و باشتمور تلفجی که کاری که ب عهد نامه له آخر خواهد رسید او را
۵۵۰ تاریخ هرات
در تأخیر نباید داشت. امیر را مصلحت در آن است که عهد نامه بفرستد . بعد از آنکه جمال الدّین محمّدسام با خونیان دیرگدست آید ، تدبیر آن بکنیم که به چه نوع او را با مصاحباشنش هلاک گرداینم . بوجای را این رأی پسندیده افتاد . عهدنامه [ای] در قلم اورد بدین صفت:
شعر[انوری]
بدان خدای که در جستجوی قدرت او
مسافران فلک را قدوم فرسودست۱
کمال لَم یَزَل لایَزالِ ذاتی او
ز هر چه نسبت نقصان بود بر آسودست۲
درازدستی ادراک و تیزگامی فهم
طناب نوبتی از حضرتش نه گیمودست
جناب قدرت او را به قدر وسعت نطق
زبان سوسن و طوطی همیشه بستدست
که به جان تو که جمال الدّین محمّد بن سامی قصد نکنم و کسی را نفرمایم و به نعمت پاشداه عادل با ذل جمشید ثانی الجایتو سلطان ،
نظم [اثیر]
سوگند می خورم به جمال مبارکش
کاندر فضای معرکه با فتح رهبرست
[۵۳۶] سوگند می خورم به خدنگ جگر خورش
کاندر قضا مضاء خیال مقدٌرست
سوگند می خورم به سخای دل کفش
کان یک جو کان بر زر این بحر گوهرست
سوگند می خورم به شعاع حسام او
گو روز رزم بر صفت تیغ حیدرست
که از آنچه گفتم برنگردم.)) بعد از آن ملوک و امرا وسران سپاه خطوط خود در آخر
_____________________________________________________________________
۱ . دیوان : قدم بفرسود.
۲ . دیوان: کمال لم یزل لایزال ذاتی است/ زهرچه نسبت نقصان کنی برآسودست
ذکر نود و هفتم . در صفت قحط و قتل جمال الدّین ... ۵۵۱
آن عهدنامه ثبت کردند.
چون عهد نماه به جمال الدّین ممحمّد سام رسید روز دیگر [طوغان] برادر جای بر شط کارتبار آمد . جمال الدّین محمّسام پیش او رفت . طوغان او را بنواخت و سوگند خورد که بوجای به دل رسات عهد نامه نوشته، و ما همه بر آن مجب که او نشته عهد کرده ایم و خطوط خود در آخر آن ثبت گرداینده
بوجای شب را به شهر درآمد . روز دیگر ابواب دروازه ها بگشاد تا لشکر بوجای به شهر درآمد. بجای حکم کرد که جملۀ خلق را از شهر بیرون آرند و دیوارهای برج و بارو و فصیل شهر ار خراب کنند . روز دوشنبه بیست و یکم ذی الحجّه سنۀ ستّ و سبعمائه [=۷۰۶] تمامت خلق شهر هرات از شهر بیرون آمدند و بر شظ کارتبا مسکن ساخت . و جمال الدّین محمّدسام باده مرد پیش بجای رفت. بوجای او را در کنار گرفت و بنداخت و فرزندش خواند و بر دست و راست خود میان امرای بزرگ جلوسش فرمود . بعد از آن گفت ((ای فرزند جمال الدّین محمّد ! من از سر خون پدر خود درگذشتم و قلم غفو و صفح بر صفحۀ جرایم و خطیات تو کشید[م] برجست قضیت اِنَّ الله لائَهدِی مَن هُوَ کاذِبٌ ۱ ین سخن من از کذب معرّ است . می بادی کهحسار بگشایی [۵۳۷] تا از خواص درگاه من مردی چند در آن حصار درآنید.)) جمال الدّین محمّدسام گفت که ((هر چه امیر فرمایده بنده به جان و دل در آن اجتهاد تمام به جای آورد.)) بوجای به تشریف خاص او را اختصاص داد و حکم کرد تا تامی امرای سگاه ا را شراب دادند و هر یک چیزی بدو بخشیدند.
بعد از ساعتی بوجای به خرگاه خاص خود رتو جمال الدّین محمّد سام را طلب داشت وبه شراب خوردن مشغول شد. چون مستی بر جمال الدّین محمّد سام مستولی گشت به اسم اسفراغ از خرگاه خود بیرون آمد و در بارگاه رفت و روی به یاران خود چون لقمان و فزخزاد و میرک غری یحی وسلیمان و آلشی و رستم و ابوالفتح کرد و گفه((ای اصحاب ،بوجای مست است . در خرگاه مرد ده بیش نیست و مصلحت در آن است که تیغها بر کشیم و او را به مجالسان او به قتل رسانیم و به تجدید صیت نامداری و دلاری خویش در جهان منتشر گرداینم.))
______________________________________________________________________
۱ . قران ، زمرٌد/ ((خداند کسی را که دروغزنِ کفران پیشه است هرایت نمی کند.))
۵۵۲ تاریخ هرات
یاران او [که] اسمی ایشان به ذکر پیوست، گفتند ((ای خدیوند، این کار بزودی دست می دهد ، اما اگر ما بوجای را به قتل رسانیم شپاه او تمامت خلق هرات را به مصادره و شکنجه هلاک گردانند و چون ما اندک ایم غوغا کنند . ما را اماکن بیرون شدن نباشد .)) جمال الدّین محمّدسام آنایدشنه را نفی کرد و نماز شام را به اجازت بجای مراجعت نمود و به حصار درآمد.
روز دیگر شاه اسماعیل با سجزی ده پیش بوجای آمد. و هم بر آن منوال که جمال الدّین محمّدسام را نواخته بود او را بنواخت . روز دیگر تاج الدّین یُلدُوز ار حصار بیرون آمد . بوجای او را به اصناف آنجه که جمال الدّین محمّد سام و شاه اسماعیل سجزی را نواخته بود بنواخت . سیزده روز پیاپی هر روز از اعیان حصار یکی [یکی] بیش بوجای می آمد و بوجای او را اسب جامه می داد و خوشدل باز [۵۳۸] می گردانید بدان امید که باشد حصاریان همه به یکباره پیش او آیند . و حصاریان هر روز به نوعی بیرون آمدنِ خد را تأخیر می داشتند و امروز و فردا می گفت[ند] و سجزیان بیشتر پناه به ملک ینالتکین [می] بدند . و در حصار صد مرد بیش نماند . جمال الدّین محمِدسام و اختیار الدّین ینشه و تاج الدّین یُلدُز و لقمان و یحیی و علی جب با هم قرار کردند که ایشان نیز از هرات برند وتا بوجای خبردار شود و خود را در حوالی قلاغ غُرجستان اندزند. باز از آن قرار برگشتند و برنامی گریز جُبن ایشان را دامنگیر شد. به قضاء ربٌانی تقدیر یزدانی رضا دادند .
راوی چنین گفت که پیش از آنک جمال الدّین محمّدسام با بوجای صلح کرد، قاصدی فرستاده بود پیش امیر یساول که امیر بس یزرگ و متمکّن و امیرالامراء خراسان بود و عرضه داشت که (( اگر امیر عادل باذل یسائل نیان، زیدّت معدلتع، دین طرف حرکت فرماید، بنده با جماعتی که در اهتمام اوست پیش او آید و این خطّه را به امیر سپارد و اگر سزاوار قتل با عفو باشد، حکم آم را امیر داند.(( هم در آن هفته که بوجای شهر را فتح کرد، ایمر یساول یا پنج هزار سار به شهر هرات آمد و ایلچی گرگ مست نام پیش جمال الدّین محمّدسام فرستاد و بر مقتضای((لاتَخَف وَلاتَحزَن))۱ گفت که ((خوفی و وهنی به خود راه مده و پیش من
______________________________________________________________________
۱ . قرآن ، عنکبوت / ۳۳ ((مترس واندو هگین مباش))
ذکر نود و ختم / در صفت قحط و قتل جمالدّین ... ۵۵۳
بیرون ن تا ترا تربیت کنم و از دست تعدّی و طلم بوجای نگاه دار)) درین معنی سوگند بسیار خورد . جمال الدین محمّدسام بر [ایمر] یسال اعتماد کرد و با تمامت ساکنان حصار پیش او رفت. امیر یساول، جمال الدّین محمّد سام و یاران ا را بگرفت و به بوجای سپرد و گفت (( خصمان ترا به تو دادم . ب حکم یرلیغ جهانگشای پاشداه عادل اولجایت سلطان ایشان را به قتل [۵۳۹] رسان و از ردوخانۀ هرات بر وجه حکم یرلیغ بدان گونه به نفاذ پیسته است که بوجای جز کشتدگان گدر . برادران خد هیچ آفریندۀ دیگر را زحمت ندهد و شهر را خرا نکند، که اگر شهر هرات ویرانی پذیرد ممالک خراسان بکلّ خراب شود.))
روز دیگر بوجای به حکم ایمر یساول اغای بعضی از ملوک و امرای لشکر تاج الدّین یُلدِوز و پهلوان لقمان را با بیست تن از نامداران غور بر سر پل هرات به قتل آرد. ندۀ ضعیف مؤلف کتال ، سیفی روی را در آن رز نیر بگرفتند و سبب آن بود که طایفه [ای] از حسّادِ بد نژاد در آن ساعت که مبارزان غوری را به دست می آوردند، در پیش بوجای عرضه داشتند که درین شهر شاعریست سیفی نام و مدٌاح ملک مرحوم فخرالدّئلة الدّین است و به جهت جمال الدّین محمّدسام کتابی نظم کرده قُرب بیست هزار بیت آن کتاب ا به سام نامه مسمّی گردانیدهف و در کار لشکرکشی و محضارخ امیر مر شهر هرا ترا طعن بسیاری کرده و جانب غوریان را به همه ابوای راحج داشته . اگر حکم امیر شود او را نیز به قتل رسانیم.))
القصّه بنده را بگرفتند و سروپای برهنه پیش بوجای برد[ند] و به زخم چوب و چماق مجروع گردانید[ند] . بوجای فرمد که آن کتاب را بیراید تا ببینم . چون کتاب را به دست بوجای دادند تابی دادقُرب پنجاه جز مصّر و پرداخته . آن را بگشاد قضا را ذکر عظت و لشکرکیش دانشمند بهادو صفت معموری خیلخانۀ او بر آمد . بوجای گفت که ((درین کتاب پدر بزرگوار مرا بستوده است ،اما چون شاعر غورسان است او را ینز به قتل رسانید.)) بنده را در سلک قاتلاتن دانشمند بهادر منخرط گردایندند . چون حیاتی باقی ب.د از میان هفتاد و هشت تن بنده و شخصی حسن مقرب نام بعد از آنکه به بوحای خطّ بندگی و گناهکاری دادند خلاص یافتند باقی را به قتل [۵۴۰ ] رسانیدند ، علبهم الرحمة والرضوان.
بعد از آن به دور روز بوجای به حکم امیریساول از هرات برفت . امیریسال
۵۵۴ تاریخ هرات
اعیان و جماهیر ارباب ولایت هرات ا طلب داشت و گفت ((ای قوم حکمیریلغ پاشداه جهان اولجایتو سلطان بر آن جمله است که هیچ افریده بر رعیت هرات تعدّی و زور نکند . از فردا بامداد تا نماز پیشین روز دیگر همه باید که به شد درآیید رنهج گذشته و عادت معهود به اشغال و امور خویش مشغول باشید .)) خلق شهر هرات بر امیر یساول آفرین فراوان و ستایش بی بایان خواندند و گفتند :
شعر[ادیب صابر]
تا باد و خاک و آتش و آب است در جهان تا آفتاب و ماه بتابند بر جهان
تا هشت شیب راین عِلم علی زمین تا هست در حمایت عَدلِ عُمَر جهان
بردار حظّ لّذت عیش و طرب عُمر بگذار در بزرگی و جاه و خطر جهان
کشته ترا بدانچه تو خواهی قرین قضا داده ترا بدانجاه تو خاهی ظفر جهان
عزّ ترا ز تیر تبدل زره فلک حال ترا ز تیغ تغیٌر سپر جهان
شعر[ابوالعلا ]
وَکُن فِی المُلک یا خَیرَالبَریا سُلَیماناً وَکُن فِی العُمرِ نوُح
و باش در پادشاهی ای بهتر پاشداهان
سلیمان بن داود، علیهالسلام ،و باش در زندگانی نوح ، علیه الاسلام
روز دیگر تمامت خلق به شهر در آمدند . شهرب دیدند خراب و کنده [۵۴۱] و سوخته ه مثابتی که گفتی که سالهاست که درین عمارتی بنده . و بیشتر شهر و بازار را فرهیان و اسفزاریان خراب کردند و نقوش و صوری را که ب دیوارها[ی] بارگاه حصار و خانقاه ملک مرحوم فخرالدّین والدّین بود به تراشش و خراشش ناجیر گردانید[ند].
و جمال الدّین محمّدسام را بحای بند کرده با خود ببرد. و مألف کتاب ، بندۀ ضعف سیفی هروی در فریاب شبی به وثاق جمال الدّین محمّد سام رسید. بندی دید بر پای چپ او به وزن دوارده من .و دست راست او را به سلسله به جانب پای چپ او محکوم گردانیده . آن شب تا روز به تضرّع و مسکنت از درگاه لایزالی ، باریتعالی و تعظم ، طلب غفران می کرد و از تبدّل زمان و تقلّب احوال و جفای سپهر دون خس پرور می نالید و از آن بند گران و حبس دلگیر شکوه و غصبه می نمود و می گفت :
ذکر نود و هفتم . در صفت قحط و قتل جمال الدّین ... ۵۵۵
شعر [خاقانی]
ماریدی بر گیا بی جان شده۱ در غار غم
مار بین گیچیده بر ساق گیا اسای من
اژدهای حلقه گشته بینم اندردامنم۲
ران نپیچم ۳ ترسم آکه گردد اژدهای من
تانبرسد این دو طفل هندو اندر مهدچشم
زیر دامن پوشم اژدرهای جان فرسای من
دست اهنگر مرا در مار ضحٌاکی کشید
گنج افریدون چه سود ندر دل دانای من
آتشین آب از جوی خونین تا به کعب
کآسیاسنگ است بر پای جهان پیمان من
[۵۴۲] پای من کو[ی] به درد کِژروی مأخوذیود
پای را این درد۴ بر بود از سر سودای من
بعد از چند روز بوجای جمال الدّین محمّد سام را نامزد عراق گرداینده به اسم آنکه در پیش پاشداه و امرا عرضه دارد که ((من دانشمند بهادر را به فرمان و اشارت ملک مرحوم فخرالدّین والدّین به قتل رساندم.)) و از قرابتان بوجای ، پهلوان حاجی، جمال الدّین محمّدسام را تا طوس ببرد . و به هر بلده و بقمه و قضیه که می رسیرند مردم آنجا از وضیع و شریف به دیدن جمال الدّین محمّد سام می آمدند و نعمت فراوان می آورد[ند] و از آن هیکل و کشل و شمایل پهلوی او در شگفت می ماندند و از حضرت هزّت به ابنهاب ودعا خلاص [ی] او نی جست [ند].
امیر یسال را خبر کردند که بجای ، جمال الدّین محمّد سام را به پهلوان حاجی سپرده تا به عراق پیش پاشداه زمان اولجایتو سلطان برد. امیر یساول امرا را گفت که ((اگر جمال الدّین محمّدسام سلامت به عراق رسد هر آینه که از من شکیات [خواهد ] کرد و خاهد گفت ما که پناه به یسال بردیم مال ما بستاند و فرزندان ما اسیر مرد ما را به دست بجای باز داد . مصلحت در آن است که او را بازگردانیم
______________________________________________________________________
۱ . دیوان: کنون . ۲ دیوان : آزدها بین حلقه کشته خفته زیر دامنم.
۳ . اصل:پنجم . ۴ . دیان:سر
۵۵۶ تاریخ هرات
بجای را بگوییم تا او را به قتل رساند.)) امرا گفتند که صواب در آن است که امیر می فرماید. در حال د سوار نامزد کرد تا پهلان حاجی را با جمال الدّین محمّدسام بازگرداندند.
و چون بوجای از مرغاب ماجعت نمد و به مرغزار بُشوران ۱ نزول کرد، به حکم امیر یسال ، جمال الدّین محمّد سام را به قتل رساند از آنچه به زوراباد رفت و خلق هرات از شرٌ او بازرستند و حق تعالی را سجدات شکر به جای [۵۳۴] آوردند و در طاعت و عبادت افروز[ند] و انعامات صدقات در باب علمام فقرا جاری داشت[ند] نیٌات خیر کرد[ند] و در غمارت و مساجد و مدارس اجتهاد بلیغ مبذل داشت[ند].
______________________________________________________________________
۱ مرعزار بُشران : مرغزار با اولَنگِ بُشوران در شهر ستان کروخ هرات واقع است. حافظ ابرو در جغراقایای خد بشوران را جزو بلک سبقر ضبط کرده است.