ذکر صد و چهارم
در رفتن ملک اسلام غیاث الحقّ
والدّین به عراق کَرَتِ دوّم
چون شه.ر سنۀ احدی عشر و سبعمائه [=۷۰۱ ] درآمد ، درین سال امیر تک به شهر هرات، کفیت عنالآفات ، آمد و حکم یرلیغ اولجایتو سلطان به ملک غیاث الدّ والدّین رسانید که ملک اسلام روز دیگر عزیمت سفر عراق مصمم گردایند و فرمود که ((اگر در رفتن و امتثال این یرلیغ توقّف و تَمَهُّل جایز شمردم ، آنچه که اعادی به سمع پاشداه رسانده اند محٌقق شد و گویند که بواسطۀ آنکه با ما خلاف و یاغیگری در خاطر داشت ، نیامد.))=
زور دیگر از حصار به طالع فرخنده و ساعتی ستوده بیرون آمد و در بیرون شهر نزول فرمود و حکومت شهر به عمّ خود ملک شمس الدّین امیر ورنه وبه پسر خود مخدم زاده شمس الحقّ والدّین محمّد مفوّض گردایند و زما حلّ و عقد وزارت را به مولانا ناصرالدّین عبیدالله باز گذاشت و راه نیابت را به شمس الدّین عمر شاه خواندزی ارزانی داشت و خواجه عزیزالدّین شهاب را به نظم مصالح امور دیوانی نصب گردانید و حصار را به اختیارالدّین [۵۸۰] محمّد هارون سپرد و هر یک ازین نوّاب و عمّال را به کاری که فراخور حوصلّ او بود نصب گردایند و به وقت وداع ملک عظیم شمس الدّین امیر ورنه و نصب گردگان مذکور را گفت ((ای اصحبان ، می باید که بر موجب ((وَاَحسِنُوا انَّ الله یُحِبُّ المُحسِنین))۲ در حق رعیت نیکوئی و تحمیل به جای آرید،
شعر [خالدی]
دل زیردستان به دست آورید ز فرمودۀ ایزدی مگذرید
و بر بندگان خدای عزّ جلّ حیف ستم مکنید، و مرآة ((مامِن عَبدً یَستَرعِیه الله رَعیَّةً یَمُوتُ یَومَ یَمُوتُ غاشّاًلِرَعِیَّتهِ الاّ حَرَّمَ الله عَلَیهِ الجَنَّةَ))در اندیشید و بر
______________________________________________________________________
۱ . اصل: صد و دوم.
۲ .قرآن، بقره / ۱۹۵ ((و نیکی کنید که خداند نیکوکاران را دوست دارد.))
ذکر صد و چهارم/ در رفتن ملک اسلام غیاث الحقّ ... ۵۹۱
مقتضای ((اَلمُؤمَنُ مَن آمَنَ آممَنَهُ النّاسُ عَلی اَنفُسِهِم وَدِمائِهِم وَاَموالِهِم))۱ قاصد اهانت نفس خلق و زالب اهراق دِماءایشان مشویئ و در اموال و اجناس ایشان طمع مکیند و از دعای ستم رسیدگان بترسید.))
[شعر]
بدخواه قدر جاه تو از حادثات دهر
مجروح زخم خنجر و ضرب حسام باد
از واقعات روز و شب و جور سال و ماه
صبح بقاء حاسد تو همچو شام باد
کفٌ کریم و طبع جواد و دل سخیف
رشک بحار و غیرت کان و غمام باد
طاق رواق بارگه افتدار تو
بالای هفت گنبد زنگار فام باد
کمترکسی ز حزب عباد عبید تو
فرمانروای ملک ملوک عظام باد[۵۸۱]
بر قلب و بر جناح سپاه تو روز رزم
صد بنده همچو رستم و دستان شسام باد
نزهت سرای عیش و مردا تو در خوشی
چون باغ خلد و گلشن دارالسلام باد
رخش نفاذ عزم ترا روز تاختن
کیدان آسمان نهم زیر گام باد
تا هست آسمان و زمین و زمان ترا
اقبال و جاه دولت و دین پر دوام باد
روز دیگر که نوزدهم ربیع الاوّل سنۀ مذکور بود، عنان عزیمت برسمت ولایت فوسنج تافت و بر سبیل قلّت و خقّت از ملازمان نامدار و دلیران جانسپار مردی ده در رکاب همایون او روان شدند . چون به مقام متبرّک جام نزول فرمود دو روز در خدمت شیخلاسلام خواجه شهاب الحقّ والدّین بسر برد. روز سیّن
______________________________________________________________________
۱ . از امثال سائرۀ عرب .
۵۹۲ تاریخ هرات
شیخ الاسلام را وداع کرد. شیخ الاسلام خواجه شهاب الحقّ والدّین او را در کنار گرفت و دعای خیر کرد و گفت:
شعر[مؤلف کتاب]
یارب غیاث دولت و دین را نگاهدار
از حادثات دور زمان در پناه دار
این شاه شهریار نسب را به فضل خویش
محفوظ لطف هر ملک و پاشداه دار
دایم به لطف خویشتنش ای کریم پاک
با عزّ و قدر و دولت و با ملک [و] جاه دار
روز سفید دشمن او را – که جان مباد-
از تارکی واقعه چون شب سیاه دار
[۵۸۲] تا هست ماه و سال و شب وروز، عزتش
فمانروای روز و شب و سال و ماه دار
و از جام بر سبیل شتاب به جَوبِ ۱ طُرُق صحراوات و قطع سُبُل و عقبات جبال اجتهاد تمام نمود و به خطّه و بلده که رسید ملک و زعیم آن جا به خدمت شتافتند و به تحف مرکب راهوار و مایحتاج اسفار آثار نیکبختی به اظهار رسانیدند.
شعر[ربیعی]
سران و بزرگان ایران زمین هما نامدارانِ گُردِ گُزین
برِ خسرو گنج بخش آمدند ابا گوهر و تیغ و رخش آمدن
و ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین هر یک را، هلی حسب مرتبته، می نواخت و به وهده های خوب قویدل می گردانید وب هر شهر که نزول می فرمود بر موجب ((اَذا تَحَیَّتُم فی الاُمورِ اِستَعینُوا مِن اَهلِ القُبُور))۲ به مزارات متبرّک آن مقام می رفت و از ارواح علمای بزرگوار و شیوخ نامدار استعانتی می طلبید و بیشتر برحسب ((اَسفِرُوا بِالفَجرِ مَااستَطَعتُم فَاِنَّهُ اَعظَم لِلاجرِ))۳ به وقت سحر بودن و همچنین شهر به شهر و قصبه به قصبه حرکت می فرمود تا به مبارکی و سعادت به اردوی پاشداه اولجایتو
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱ . اصلک بحرب ۲ . حدیث نبوی . ۳ . حدیث نبوی.
ذکر صد و چهارم / در رفتن ملک اسلام غیاث الحقّ ... ۵۹۳
سلطان رسید.
روز دیگر صبح عالم افروز نقاب ظلام ار شاهد روز باز کرد،
شعر[سیف اسفراینی]
شب چو برداشت نقاب سیه از روی سحر
فلک از جلوۀ ایام فروبست نظر
تا جهان روی بشوید ز غبار شب تا
شد روان از لب دریای فلک چشمۀ خور
اولجایتو سلطان امرا و صواحب را پیش خواند و گفت (( ملک غیاث الدّین را بگویید که پدران بزرگوار جدٌان نامدار ما را در باب آباء و اجداد تو همه [۵۸۳ ] عنایت و عاطفت بود و به اصناف آنچه پاشداهان جهانگیر و خسروان تاج و سریر درباز] ایشان فرموده اند ما در حقّ تو مبذول داشته ایم و از انواع اصطناع و اصناف الطاق هرچه متصَّور گردد فرموده ایم . امروز بر رأی عالم آرای ما چنان رفع گرداینده اند که با ما خلاف و یاغیگری در خار داشته ای و چون برادر خود ملک فخرالدّین در اظهار طغیان و ایضا عصیان کمر اجتهاد بر میان بسته ای و قلعه ها و حصارهای آن حدود را به حال عمارت با آورده و در جمع کردن ساز سلاح نبرد و استخدانم اهل تهوّر وباس به جان کوشیده ای و به طرف شاهزادگان توران زمین میلان نموده و سفرا و ایلچیان ایشان را خدمتها کرده ای . اگر این معنای که به ذکر پیوست راست است ،هر آئینه که غبار غضب بر آینۀ ضمیر منیر ما نشیند و اتش قهر و سخط در سینۀ بی کینۀ ما در التهاب آید .
شعر[دقیقی]
گر ایدون که من خشم وکین آورم بلند آسمان بر زمین آورم
والاٌ که دروغ بود، به ضعف۱ تربیت گذشته مخصوص و محظوظ گردی و مخبرانِ آن اخبار به عذاب الیم ما در مانند .))
امرا و صواحب از پیش اولجایتو سلطان بیرون آمدند ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین را طلب داشتند و گفتند که ((پاشداه جم مرتبت و شاهنشاه سلیمان حشمت و خسر فریدون جاه و شهریار کاوُس گاه ،
______________________________________________________________________
۱ . ظاهراً باید ((به صفت)) صحیح باشد.
۵۹۴ تاریخ هرات
شهر[اسفراینی]
شهنشاه فلک رفعت که چون در صف کین آید
مُجَوَّف گردد از تیرس چو ناوک نیزۀ اعلا
سکندر آیتی کز نور موسی وار بنماید
سنان در کوه تاریک خصمش ید بیضا
[۵۸۴] جهانداری مه تیر آسمان بر صفحۀ تعغش
کند از خون بدخواهان مثال فتح را طغرا
اگر طوفان قهر او به مشرق حمله ام آرد
بجز مردم گیا در چین نماند صورتی برپا
و گر الماسِ خشم او به کوهِ فاق روی ارد
هوای تیر او از تف بسوزد سینۀ عنقا
اگر درچشم نابینا رود گَردِ سپاه او
عُزارد را تواند دیدن به نور چشم نابینا
چنین و چینی می فرماید.)) ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین گفت مه ((برآرای همگنان مُبَرهَن است که من در سرّا و صرّا ثنا گستر و فرمانبر حضر علیاء پاشداه جهان بوده ام و هستم و با اعادی و منازعان ملک او دشمن و با اولیاء او دوست.
شعر[انوری]
به خدای [ی] که از کمان قضا تیر تقدیر را ران کردست
چشمۀ آفتاب رخشان را خازن نقد و بحر و کان کردست
ابر لؤلؤ نثار نیسان را بر گلستان گُهر نشان کردست
ماه را بر سپهر قدرت او که سپر۱ گاه چون کمان کردست
محنت آباد ظلمت تن را روشن از نر عقل و جان [کردست]
قلم صُنع او هزاران نقش بر زیمن و بر آسمان کردست
ذات غوّاص عقل اول۲ را غرق در بحر بیکران کردست
شاهباز جلال معرفتش برتر از وَهم آشیان کردست
قهرمان جلالت صفتش جای بر او لاماکن کردست
______________________________________________________________________
۱ .اصل:سپهر؛متن:سبر. ۲ . اصل:اولی.
ذکر صد و چهارم / در رفتن ملک اسلام غیاث الحقّ ... ۵۹۵
در دل سنگ خاره آتش را اثر قهر ا نهان کردست [۵۸۵]
که هرگز خلاف حکم پاداهش عادل نجسته ام و در فرمود او بتدیل و تغییر و تقصیر جایز نشمرده و آنچه که حسّاد از من تقریر کرده اند و به مسع اشرف شاهنشاهی رسانده[اند] دروغ است و بواسطۀ دفع شُرُور مُرُور عساکریاغی و حفظ رعایا[ی] ولایات پاشداه عادا قلاع غور و حُصُون هرات و ولایاتی را که به حکم یرلیغ پاشداه جهانگیر چنگیزخانی و منکوخان و هلاگوخانه و ابقاخان و غازان خان در حکم یدران من بوده و امروز به فرمان عالی پادشاه زمان اولجایتو سلطان در تصرّف من اسف، عمارت کرده ام ؛ چه، اگر این قلعه ها و حصارها خراب باشد سپاه عدو بی خوف و دهشت به ولایات ایل پاشداه درایند . و اول تربیت و سُیُور غامیشی که پدر بزرگ من ملک مغفور شمس الحقّ والدّین محمّدبن ابی بکر بن کُرَت ، طاب ثراه ، از پاشداهان جهان چنگیزخانی یافته لشکرکشی و سپهداری بوده . اگر من درعهد دولت روزافزون پاشداه مرد[ی] چند سپهای را در آن سرحد – که ممّر جُیُوش خراسان و ماورءالنهر است و موقع فتن و حدثان – از بریا محافظت راهها و تفحّص احوال یاغی و قسر اهل بَغی و تاخت خطط اعدای آن حضرت و قصد و حصد دیار بدخواهان آن درگاه والا جمع گردانم، از مصلحت دور نبوَد و از آن روز باز که با نوّاب پاشداه عادل عهد کرده ام در ایفاء آن برموجب یاعِبادَاللهِ اِتَّقُوااللهَ وَلاتَنقُضُوا العُهُودَ ۱ تا زنده ام به جان خواهم کشید.))
شعر
سَاَحفِظُ عَهدَهُ مادُمتُ حَیٌاً وَ حَفضُ العَهدِ مَن کَرَمُ النُّحاسِ
زود بود که نگاه دارم عهد او را مادام که زنده باشم
و نگاه داشتن عهد از کرم اصلی ست
شعر[ربیعی]
هر آنکو ز پیمان خود بگذرد خرمند او را به کس نشمرد
نتابد سر از گفت خود هرشمند گر ایدوان که پیش آیدش صد گزند[۵۸۶]
سزاوار پیمان شکستن کسی ست که از ناکسی نزد گُردان خسی ست
بویژه بزرگان باد دین و داد که فیروز روزند و فرٌخ نژاد
______________________________________________________________________
۱ از سخنان عمر بن خطٌاب .
۵۹۶ تاریخ هرات
نکردند از گفت وسوگند خویش نکردند بَد با خداوند خویش
و اگر چنانکه ازین دروغی چند که این طایفۀ بد نژاد که از خبث طبیعت و لوث نیت خویش ۱ باز نمودنده اند اندیشه مند بودمی ، متوجّه این جانب نگشتمی . و امیر اوتک شاهد حال است که چون حکم یرلیغ جهانگشای پاشداه عادل به من رسانید، برفور عزیمت سفر این دارالملک مصمم گردایند و چون ذمّۀ من از آنچه که عرضه داشته اند بری بود، قویدل و مجموع خاطر بر نَهج خُفت و شتاب روی بدین جناب عالی مَآب آوردم.))
امرا و وزرا از آن جواب صواب ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین متفکر و متعجّب شدند و گفتند ((ای ملک اسلام ، می دانیم و بر ما چون آفتاب روشن است که چون تو ملکی که به صورت و سیرت و روش و پرورش افصل ملوک خراسانی ، امری در وجود نیاید که موجب تغییر خاطر پاشداه جهان و شاهنشاه جهانیان باشد.))بعد از آنکه،
شعر[نظامی]
سیه زاغ شب چون به فرخنده فال برین آبگون خیمه بگشاد بال
جهان گشت چون چهر دیوان سیاه بهدیدار شد انجم و جرم ماه
زمین قیرگون شد، زمان دودوَش درخشیده اختر ز چرخ بنفش
به درگاه پاشداه و بارگاه شاهنشاه آمدند و بعد از تشریف بار به یکبار زبان به ثنا بگشادند و گفت [ند]:
شهر[سیف اسفرنگی ]
ای خسروی که تیغ نفاذ تو می کند بر اسمان ملک جهان افتابی
زُمح سماک شکلِ تو دیوان عهد را در رقعۀ جهاد نماید شهابی
این آبگون میحط که بر لای می رود در کارگاه عدل تو چه بوَد عتابی
[۵۸۷] بردامن سُرداقِ جاه تو می کند جبلِ متین عصمت بای طنایی
[شعر]
یااَیُّها المَلِکُ الذَّی الوَرَی اِعظامَ رَبِ العَرشِ فیِ اِعطامِهِ
ای پادشاه آن پادشاهی که می بینند مردامن
______________________________________________________________________
۱ . متن: لوث به نیت خویش .
ذکر صد و چهارم / در رفتن ملک اسلام غیاث الحقّ ... ۵۹۷
بزرگ داشتن خداوند عرش در بزرگ داشتن او
بعد از نشر دعا و ثنا هر جوابی که ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین گفته بود عرضه داشتند . اولجایتو سلطان را آن اجوبه پسندیده آمد و هیجان غضب ار تسکین پذیرفت و زنگ کینه از آینۀ سینۀ او زدوده شد و لتَلَهَّب نَیَران قهّاری او به آب حلیمی انطفای یافت.
شهر[مؤلف]
تو گفتی سروش آمد از آسمان فرو خواند در گوش شاه جهان
که شاها! کوا!خسرو!داورا! خدیوا! سرا! بر سران سرورا!
مش سوی تندی و کین آوری که نرمیست رسم و ره داوری
به خوی خوش و نیکنامی و داد جهان داوران شهشنه نزاد
جهان را گرفتند و دیهیم تام نهادند هر سو به دلخواه کام
با ملک اسلام غیاق الحقّ والدّین بر سر رضا آمد و جمال فرّخ حال شمایل ستوده را به نظر عنایت منظور گردانید و مواد بغض و احسن را از فواد با وِداد به نبروی قٌوت عاطفت شاهنشاهی قلع کرد و شجر تشاویش و بدگمانی را که در شجراء خاطر او بود ابومسلم وار به تبر حُسن آثار بزد و هر تصور شرّرا که از کرده بود[ند] به خیر و خوبی بل گردایند .
شعر
کسی به دیدۀ انکار اگر نگاه کند نشان یوسف مصری دهد به ناخوبی
وگر بع عین ارادت نظر کند در دیو فرشته ایش نماید به چشم کروبی
شعر
وَعَینِ الرٌضا عَن کُلٌ عَیبِ کَلیلَةٌ وَلکِنَّ عَینَ السَّخطِ تُبدِی المَساوِیا
و چشم خوشنودی از هر عیبی کند است
لیکن چشم خشم ظاهر می کند بدیها را [۵۸۸]
اما چون حسّاد و غرض خواهان ملک اسلام حاضر بودند و به انواع روز به روز عدات مراجعتش نمی داد و می گفت که ((ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین در اردوی بزرگ ما ساکن باشد تا آن هنگام که آن جماعتی که ازو حکایت تخلّف و غیگری بازنمودن اند ، حاضر گردند . بهد از آن که در مشاهفه کذب و صدق آن به ثبوت پیوندد
۵۹۸ تاریخ هرات
درباب او حکم مطلق فرمایم.))
و چون شرف و مَیَلان اولجایتو سلطان بیشتر اوقات به شرب خمر بود ، اعلاء ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین قصۀ محاصرۀ پاشداه شهر هرات قلعۀ امان که را و تمرّد ملک فخرالدّین و واقعۀ دانشمند بهادر سراً و جهراً با هم مکرر گرداندندی و گفتندی که ملوک فخرالدّین و واقعۀ دامشند بهادر سراً و جهراً با هم مکرر گرداندندی و گفتندی که ملوک غور ملکان بس عظیم الشأن و رفیع المحلٌ اند و آنچه از تخلّف تعدّی ایشان بع عساکر پاشداهان چنگیرخانی لاحق د و از هیچ شهریار دیاری و مَلِک مُلکی در جود نیامد و نخواهد آمد نیز، و در اقطار و اکناف اقالیم سبعه شهری محمکم تر و خطٌه ای شریف تر از بلدۀ هرات نیست ؛چه، لشکرهای آفاق از فتح آن عاجزند و سلاطین روزکار از محاصرۀ آن قاصر، خاصّه که چند قلعۀ منبع و حصن حصین در نواحی است.))
ازین گونه سخنهای تهمت آمیز در حال مستی به سمع پادشاه فرو می خواندند و او را از طریق تربیت و عنایت منخرط می گردایند[ند] و هاتف غیبی دمبدم اسن معنی را به اسماع آن طبقۀ فسقه می رساند:
شعر[شاعر]
ای دشمن شه، بقا مبادَت وز عمر بجز عنا مبادَت
وی حاسد تیره بخت ، هرگز یک مشرب باصفا مبارت
از لذٌت عیش و کام دینی جز رنج و غم و بلا مبادت
و ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین در هفته سه بار به دیدن امرا و وزراءِ [۵۸۹] اولجایتو سلطان آمدی و بعد از آن که یک زمان با ایشان مجالست داشتی به وثاق خود آمدی و گفتی:
شهر[سنایی]
درگه خلق همه زرق و فسون ست و هوس کار درگاه خداوند جهان دارد و بس
و اوقات و ساعات را به طاعت و عبادت حضرت ربوبیّت باریتعالی منقضی۱ گرداندی و ملازمان و مصاحبان خود را گفتی که ای اصحاب
شعر[ربیعی]
بیایید تا ور به راه آوریم به درگاه یزدان پناه آریم
______________________________________________________________________
۱ . اصل: منقض.
____________________________________________________________ذکر صد و چهارم / در رفتن ملک اسلام غیاث الحقّ .... ۵۹۹ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ز دادار جوییم نیروی خویش نه از پنجه و زور بازوی خویش
درین ورطه ما افتادیم؛ وجود چندین خصم قوی جز آنکه چنگ امید به حبل المتین عون عبودیت و نصر خُشُوع و خُشُوع استوار گردانیم، هیچ چاردۀ دیگر نیست. و برحسب (( اَلصّایمُ لاُترَدُّ[لَهُ] دَعوَتُهُ )) ۱ پنجشنبه و دوشنبه و ایام بیض روزه داشتی و بر موجب (( مَن کَثَرَ صَلوتُه بِاللَّیلَ حَسُنَ وَجهُهُ بِالنَّهارِ))۲ اکثر ساعات شب را به نماز و نیاز بسر بردی .
شعر
گرت صبح سعادت آروز هست ره حق گیر و شب بیدار می باش
و بر مقتضای (( نِمَ الشَّفیعُ التقُرانُ لِصاحِبِهِ یَومَ القیامَةِ ))۳ به تلاوت کلاما الله عقیب صلوات الخمس مشغول بودی و در سر
شعر [ فروسی]
اول و آخر قرآن ز چه ((با)) آمد و ((سین)) یعنی اندر ره دین رهبر تو قرآن بس
تأمل بلیغ به جای آوردی و ساعت بساعت امرار [ی] که با او سر عنایت و رعایت بودند و وزرای [ی] که بر نَهج محبت و موًدت، مقرًبان درگاه[۵۹۰] خود را به انواع نعمتهای رنگارنگ و طعامهای لذیذ هنی پیش او فرستادی و پیغام کردندی که (( ملک اسلام غیات الحقُ والدّین را بر مال ما حکم است و به هرچه رآی عالی او اقتضا کند و بفرستیم و خویشتن را به تقبًل آن رهین و رهی منُت ملک اسلام دانیم و باید که ما را دوست و نیکو خواه خود داند.
شعر[فردوسی]
همه دوستاریم و خسروپرست من و گیو و گودرز و هر کس که هست
بر قضیّت (( مَن کانَ وَصلُهُ لاَ خیهِ اِلی ذِی السُّلطان فی مَنهَجِ بَرٌ اَو بِتَیسیرِ عَسِیرٍ اَعانَهُ اللهُ عَلی اِجازَةِ الصٌراطِ یَوَ تَد حَضُ قیهِ الاَقدامُ)) حکایت هواداری و نیک اعتقادی ملک اسلام را در خدمت پادشاه عرضه می داریم.))
و مدبٌران پادشاه چون خواجه رشیدالّدوله و تاج الدّین علیشاه و بعضی از امرا که حامی و محبّ ملک اسلام غیاث الحق والدّین بودند، گفتند سعایت و شکایت
____________________________________________________________۱ . حدیث نبوی. ۲ . حدیث نبوی ۳. حدیث نبوی
___________________________________________________________________۶۰۰ تاریخ هرات ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ اعدا غبار آزار نشصته است، از آن معنی اندیشه بخ خاطر مبارک خود راه مده و از نکایت هُمُوم خسته دا و مترّدد مباش و رمزۀ (( اَلهَمُّ نِصفُ الهَرِم))۱ را بر ضمیر منیر بگذاران . از نگاه که تو برین دار ملک نزول کرده ای ، چند نوبت سخن تو در خلوت پیش پادشاه عرضه داشته ایم و بر رآی اعلی او بُطلانِ سخنانِ اصحاب غرض را هویدا گرداینده، و امیدواریم که رَغم آن جماعت را بزودی ترا به خدمت پادشاه درآریم و با حُصُول مردات مع مزید حکومت ولایات به بلدۀ معمورۀ هراا فرستیم . و حالیا ملکی هر خضٌۀ بزرگ که در ممالک عراق و عراقین تعیین گردانی به حکم یرلیغ پادشاه جهان اولجایتو سلطان به نواب تو حواله داریم)).
ازین نوع، هر تن از امیر و وزیر در باب ملک اسلام [۵۹۱] غیاث الحقّ والدّین تربیتی می فرمود و ملاتی می نمود و ملک اسلام بر ایشان آفرین می خواند و می گفت
شعر]ربیعی]
ایا نامداران فرجحّ نژاد خدیوان زربخش با رآِ و داد
جهان داوران خجسته منش بزرگان با خوی و داد و دهش
همه نیکنامی ست آیین تان خردمندی و مردمی دین تان
به رادیّ و آزادیٌ و ننگ و نام به خوی خوش و سرفرازی و کام
سزاوار دیهیم و تختی همه فرورندۀ جهر بختی همه
همیدونتان روز فیروز باد شبان روز و روزان جو نوروز باد
امراءِ عظام و صواحب کرام در مقابل آن سباس و نیکو خواهی ، او را عزیز و محترم می داشتند و در باب او هر یک عاطفت و کرامی بی حدّ می فرمود و می گفت :
شعد[ادیب صابر]
شاه خسرو، غیاث دولت و دین خسرو کامکار، فرّخ نام
چون جلای خدای، جاه تو خاص چون عطای خدای ، جود تو عام
اصطناع ات چو آب جان پرور انتقام ات چو خاک خون آشام
شاکر نعمت ات وضیع و شریف مادح خدمت ات خوص و عوام
زیر طرق تو گردن شب و روز لوح داغ تو شانه دد و دام
____________________________________________________________۱ . حدیث نبوی.