ذکر صد و سی و هفتم
در حکومت ملکزاده
شمس الحقّ والدّین در شهر هرات
اَلحَمدُلِلهِ المَحمُود عَلی جَمیع الآئِهِ المَشکُور بِحُسنِ البَلاءِ المُعبُودِ فی الاَرضِ وَالسَّماءِ المَمدُوح بِاَحسَنِ الصفاتِ وَاَلاَسمَاءِ المَختَصٌ القَدَم وَ البَقاءِ المَتَفرٌد بِالعُلُوٌ عَلی محمّد خاتم الاَنٌبیاءِ وَ خَاتَمِ الاَصٌقِیاءِ وَ عَلی آلِهِ وَ الَبَرَرةِ الاَتٌقِیاءِ وَ اَصحابِهِ سادَةَ الاوُلِیاء.
بعد از حمد حضرت واجب الوجودی که پدید آورندۀ آدمی و پری ست و ذات پاکش از عیب و نقصان منزٌه و بری . قادری که عجز و فتور را بدو راه نیست و قعل هیچ از کُنه جلال او آگاه نی.
شعر
کدان عقل وچه عقل و چه چیز باشد عقل که سرٌ معرفت ذوالجلال دریابد
چنین می گوید بندۀ ضعیف مألّف این کتاب که چون ملک اسلام [۷۸۱] عزیمیت سفر حجاز حرکت فرمود پسر او مخدوم زاده ملک اعظم جوانبخت شمس الدولة والدّین محمّدبن محمّدبن محمّدبن محمّدبن ابی بکر بن کُرَت، ابدالله قدره و اطلع من افق السعادة بدره، بعد از پنج روز به طالع سعد و وقت فرخنده قائم مقام پدر بزرگوار خود بر سریر سلطنت و فرمانگذاری جلوس مبارک فرمود و ایوب معدلت و ترتیب بر سُکانٌ اطراف و اکناف خطٌۀ محروسه هرات بگشاد . و چون ملک ملوک اسلام غیاث الحقّ والدّین سبیل عدل و داد و طُرُق خیر و سِداد مسلوک داشت، از بلا و بقاع و حُصُون و قلاع خراسان ملوک و امرا و جماهیر و کبرا و مشهور و زعما به اسم تهنیت مَلِکی ملکزاده اعظم عادل به هرات آمدند و هر یک ، عَلی حَسَبِ طاقَتُه ، هدایا و تحفه و غرایب عرضه کرد[ند] و گفت[ند]:
ذکر صد و سی و هفتم / در حکومت ملکزاده شمس الحقّ .. . ۷۷۵
شعر
سریر ملک بر خسرو و مبارکشاه و فرخنده
جهان داد از داور مزیٌن باد و آبادان
جنبینش باد تابنده، حسودش باد کاهنده
و جودش باد پاینده و جودش باد بی پایان
و در نظم مصالح ملکداری و شهریاری تفکّر صافی و ذهن اطهر تدبیر های ستوده و افکار پسندیده فرمود.
شعر
به اندیشۀ پاک و رأی قوی برافروخت رایات کیخسروی
درِ داد بر زیر دستان گشود همه کار ها بزرگان نمود
بر آئین شاهانِ پیشینه رفت نشد جز گهِ رزم در تاب و نفت
بسی سیم و زر داد درویش را چنان که تف و غم بداندیش را
صَیت عدل و بَذل او در یک هقته چنان منتشر گشت که گفتی که[۷۸۲] سالهاست که این ملکزادۀ ملک خصال بخش نداء معدلت ودادگستری در عالم در داده است و ابواب برّ و مرحمت بر روی خلق گشاده. هم در آن چند روز نرخها روی به ارزانی نهاد و راها امن تمام پذیرفت و تجٌارب و روندگان از بلا خراسان متوجه هرات شدند و از وضیع و شریف و قوی و ضعیف هرکس که رقعۀ نیاز و حاجب خود را بر حضرت او عرضه کرد، از سر کمال شفقت شاهنشاهی و فرط احسان ذاتی بر حصول مطلَع و مَطمَع و اشارت راند . و بر تمامی و صایان و مواعظی که ملک ملوک اسلام غیاث الحقّ والدّین نوشته بود، مواظبت نمود و نوّاب و عمٌال و حسٌاب رؤسای ولایت را بر رعیّت بروری و رعایت جانب جق مأمور گردانید. و در عهد دولت و اعلام دین محمدی اهتزاز تمام بذیرفت و چند تن از ترسایان مسلمان شدند. و جهت شعار اسلام و رغبت۱ و مَیَلان اهل ذمٌه به دین احمدی ، هر یک را به تشریف خاص اختصاص فرمود و حکم کرد تا ایشان را سواره با طبل و دُهُل و عَلَم اسلام در هر بگرداندند و چندانک ممکن بود کرامت و الطاف ملکی از سر روش ملکی در باب ایشان مبذول داشت و هر یک را علیحدّه
______________________________________________________________________
۱ . اصل:رعیت.
۷۷۶ تاریخ هرات
مثالي عالی ((لازال الاښقطاري نافيذاْ)) ناطق در معنی آنکه ازکلپ عوارضات و زحمات دیوانی معاف مسلّم باشند. داد. و در قضایای شرعیّه و امور دیوانیٌه به حضور قاضی وقت و علمای اسلام اصحاب دیوان مظالم شروع کرد[؟]* و ساعت بساعت، چنانکه از نقائۀ طبع انور گئهرزای شهریاری او سزد، در معانی و مبانی و انتصاف تأمّل لیبغ فرمود و صلحا و ابرار و طلحا و اشارا را از رضا و سَخَط خود محظوظ گردانید.
شعر
وَ مِن لُطفِهِ اَهلُ الرَّشادِ مُکَرَّمٌ وَ مِن عُنقِهِ قَومُ الفَسادِ مُبَدُّدٌ
و از لطف او اهل راه راست عزیز داشته شده اند
و از قهر او گروه تباهکار ، پراکنده کرده شده اند[۷۸۳]
و بر مقتضای ((وَاَمُر بِالمَعروُفِ وَ اَنهُ عن المُنکَر)) سُبُل امر معروف و طُرُق نهی منکر را مسلوک داشت و همگی همٌت و نَهمَت خویش را به امور دینی موقوف و مصروف گردانید.