دورۀ دوم پادشاهی پارسیان
از اردشیر بابکان
( پس از اشکانیان )
اردشیر نخستین پادشاه مجوسی پارس به پادشاهی رسید .پایتخت او در استخر بود , برخی از شهر های پارس سر از اطاعت او باز زدند و او با جنگ انها را گشود سپس به اصبهان و انگاه به اهواز و بعد از آن به میسان رفت پس به پارس برگشت و با پادشاهی بنام « آردوان» جنگید و اورا کشت . اردشیر بنام « شاهنشاه» خوانده شد و اتشکرده ای در « اردشیر خره» بنا کرد آنگاه به جزیره و ارمنستان و آذربایجان سپس بسواد عراق لشکر کشیده و انها را گرفت پس به خراسان رفت و چندین شهر آنرا تسخیر کرد و پس از رام کردن شهرها پسر خود شاپور را بجای خود بر گرفت و تاج بر سرش نهاد و پادشاهش خواند . اردشیر بعد از چهارده سال سلطنت بدرود زندگی گفت . شاپور پس اردشیر بعد از پدر به پادشاهی رسید و با رومیان جنگید و چندین شهر را بدست اورد و مردمی از رومیان را اسیر کرد , پس شهر « جندیشاپور » را ساخت و اسیران رومی را در ان جای داد رئیس رومیان پل روی رود خانۀ شوشتر را که هزار ذراع عرض دارد برای شاپور مهندسی کرد در روزگار شاپور بود که مانی زندیق پسر حماد ظهور کرد و شاپور را بکیش ثنویت خواند و کیش اورا نکوهش کرد پس شاپور بسوی او مایل گردید. مانی میگفت مدبر عالم دو مبدء است که هر دو قدیم اند یکی روشنی و دیگر تاریکی و هردو آفرید گار هستند ؛ آفرینندۀ نیکی و آفرینندل بدی ؛ تاریکی و روشنی هر یک بتنهایی نام پنج معنی است : رنگ مزه , بوی , سوده و اواز هر دو شنوا و بینا و دانا هستند . آنچه نیکی و سوداست از ناحیه روشنی و انچه زیان و گرفتار است از ناحیۀ تاریکی است روشنی و تاریکی بهم آمیخته نبودند سپس بهم آمیختند باین دلیل که صورتی نبود و آنگاه پیدا شد تاریکی بود که آمیختگی با روشنی را آغاز کرد و آندو مانند سایه و خورشید بهم پیوسته بودند باین دلیل که پیدایش چیزی نه از چیز محال است تاریکی آمیختگی با روشنی را آغاز کرد و چون آمیزش تاریکی با نور تباه کننده آن است نمی شود که از ناحیۀ روشنی باشد زیرا که از روشنی تنها نیکی خاسته است . دلیل بر اینکه روشنی و تاریکی ع نیکی و بدی هر دو قدیم هستند این است که چون دیده اند از یک ماده دو کار مختلف پدید نمی آید مثلا اتش سوزنده سرد کننده نمی باشد و انچه سرد کننده است سوزندگی ندارد پس آنچه مبدء نیکی است بدی از آن نخواهد بود و آنچه بدی ازآن است منشأ نیکی نمی شود دلیل بر اینکه هردو زنده و کننده اند ان است که نیکی کاری است از مبدء نیکی و بدی کاری است از مبدء بدی . شاپور سخن مانی را پذیرفت و اهل کشور خود را شاپور را از این کیش باز دارند فراهم شدند و او نپذیرفت. مانی کتابهایی برای اثبات دومبدء نوشت یکی از آنها کتابی است که آنرا کنزالا حیاء نامیده است و انچه را از نجات نوری وتباهی ظلمانی در نفس است توصیف میکند و کارهای پست را بظلمت نسبت میدهد دیگر کتابی که آنرا « شابرقان» می نامد و در آن نفس خالص و نفس آمیخته با شیاطین و بیماریها را شرح میدهد و فلک را مسطح میداند و میگوید دانش بر کوه مایلی است که فلک برین بر آن احاطه دارد دیگر کتابی بنام « الهدی و التدبیر » و دواززده انجیل که هر یک از انها را بحرفی از حروف می نامد و نماز و آنچه را سزازوار است برای خلاص روح انجام شود ذکر میکند . دیگر کتاب « سفر الاسرار » که در آن بر آیات پیمبران طعن میزند . دیگر کتاب « سفر الجبابره» مانی را کتابها و رساله های بسیاری است شاپور ده سال ا و اندی بر این کیش بماند سپس «موبذ» نزد شاه امد و گفت این مرد دین تورا تباه ساخته است من اورا باهم جمع کن تا با او مناظره کنم شاپور اندو را فراهم ساخت و موبذ با دلیل بر مانی برمانی پیروز امد بس شاپوراز کیش ثنوی به دین مجوسی باز گشت و بکشتن مانی تصمیم گرفت مانی گریخت و به هندوستان رفت و انجا ماند تا شاپور مرد بعد از شاپور پسرش «هرمز» که مردی دلیر بوده پاشدشاه شد او است که شهر « رامهرمز» را بنا کرد روزگار هرمز کوتا و پادشاهی او یکسال بود . انگاه پسرش « بهرام» پادشاهی یافت او شیفتۀ بندگان و هوسرانی بود شاگردانش مانی باو نشوتند که پادشاهی جوان و هوسران بخت نشسته است , پس مانی به فارس آمدو امرش شهرت یافت و جایش آشکار شد بهرام اورا خواست و از امرش پرسش نمود مانی حال خود را بازگفت و بهرام او موبذ را در مجلسی فراهم ساخت تا موبذ با او بحث کرد سپس لاو گفت برای من و تو ارزیری گداخته در معدل من و تو ریخته شود هر کدام را زیانی نبخشید او بر حق است مانی گفت این کار ستمگاران است بهرام فرمود تا اورا زندانی کردند و باو گفت فردا صبح تو را فرا خوانم و بکشتن بی سابقه ای بشکم مانی شبانه پوشت کنده شد تا جان داد و صبح که بهرام ورا قرا خواند اورا مرده یافتند دستور داد سر او را بریدند و پوست اورا پر از کاه کردند انگاه بتعقیب پیروانش بر آمد و بسیاری از ایشان را کشت . پادشاهی بهرام سه سال بود . پس «بهرام » پسر بهرام هیفده سال پادشاهی کرد آنگاه پسرش بهرام ( سوم) ابن بهرام بن بهرام چهار سال سپس برادرش نرسی» ( نر سه) بن بهرام نه سال پس « هرمیز» پسر نرسی نه سال پادشاهی کردند هر مز را پسری بود که اورا شاپور نام نهاد و نامزد پادشاهی کرد هر مز مرد و شاپور کودکی در گهواره بود اهل کش.ر بانتظار ماندند تا بحد رشد و جوانی رسید سپس سر کشی و بیداد گری از او ظهور کرد بشهرهای عربستان لشکر کشید و آبهای انهارا با خاک انباشته ساخت . پادشاه روم « الیانوس » بجنگ با شاپور برخاست وهمل قبایل عرب اورا کمک دادند سپس قبیله های عرب با شتاب بر شاپور حمله بردند و در پایتخت براو تاختند تا انجا که شاپور گریخت و پایتخت را خالی گذاشت شهر و خزاین سلطنتی بغارت رفت انگاه تیر ناشناسی رسید و « الیانوسن را کشت رومیان «یوبنیانوس م را به پادشاهی برداشتند و او با شاپور صلح کرد شاپور دشمنی عربهارا در دل گرفت و بهر که از انها دست می بافت شانه اش را از جا در میکرد و از این جهت « شاپور ذوالاکتاف» نامیده شد پادشاهی شاپور بزرگ هفتاد و دو سال بود. سپس « اردشیر» بن هر مز برادر شاپور به پادشاهی رسید او روش بدیدر پیش گرفت و بزرگان و نجبارا میکشت تا انکه پس از چهار سال سلطنت خلع گردند. و « شاپور» پسر شاپور دوم پادشاه پارسیان گشت . اردشیر مخلوع در مقابل او فروتنی کرد و فرمانبری داشت . خیمه ای بر شاپور فرود امد و پس از پنج سال پادشاهی کشته شد . بعد از شاپور سوم » بهرام » چهارم پسر شاپور پادشاه شد و با نامه هایی که باطراف نوشت به مردم وعدۀ عدل و انصاف و نیکی داد بهرام یازده سال سلطنت کرد سپس مردمی برسر او ریختند و اورا کشتند. آنگاه « یزجرد» پس شاپور سوم بسلطنت رسید او مردی بد خلق و درشت خوی ستمکار و بد سیرت کم خیر و پر زیان بود مردم را چندی شکنجه داد ا اسبش اورا لگد زد و مرد پادشاهی او بیست و یک سال بود. پس «بهرام» گور پسر یزدجرد که در عربستان بزرگ شده بود به پادشاهی رسید پدرش اورا به نعمان سپرده بود و زنان عرب او را شیر دادند و با اخلاق ستوده ای بار آمد . پس از مرگ یزدجرد پارسیان نخواستندد پسرش را بجاس او قرار هند و گفتند بهرام در میان اعراب بزرگ شده و به پادشاهی آشنا نیست پس تصمیم گرفتند مردی جز اورا به پادشاهی بردارند بهرام که در نزد عرب تربیت یافته بود هیبت شاهانه ای نشان داد تاج و زیوری را که پادشاهان می پوشند در میان دو شیزه نهادند انگاه به بهرام و خسرو گفتند هر کدام از از شما تاج و زیور را از میان این دو شیر بر گیرد و او زد و کشت و تاج و زیور را گرفت ایرانیان زیر بار پادشاهی اورفتند و از او فرمان بردند بهرام هم آنها را بنیکی خود امیداوار ساخت و با نامه هایی که باطراف نوشت مردم را وعدۀ نیکی داد و از دادگری خود امیدوار ساخت و آنگاه در آباد کردن شهر ها اهتمام ورزید منذر بن نعمان ببر او وارد شد و بهرام اورا اگرامی داشت. بهرام مردی هوسران بود که سرگرمیها اورا از کار رعیت باز میدشات تا انج که هود بکار شکار و هوسرانی پرداخت و برادر خود نرسی را جانشین خود نمود تا بامور کشور برشد چون خاقان ترک از حال بهرام آگاه شد و در او طمع کرد و خواست بطرف ایران لشکر کشی کند که بهرام با خبر گشت و بر او تاخت تا اورا کشت و خبر فتح را برعیت خود نوشت . سپس روزی بشکار رفت و در پی گوری تاخت تا اسب او را در باتلاقی در انداخت و پس از نوزده سال پادشاهی جان سپرد. آنگاه « یزدجرد» پسر بهرام هیفده سال سلطنت داشت این یزدجرد را دو پسر بود : هرمز , و فیروز , هرمز بعد از پدر پادشاهی را گرفت و فیروز بشهر های « هیاطله » گریخت و پادشاهان را از قصه خود و بیداد گریهای برادر اگاه ساخت. شاه هیاطله اورا با لشکری کمک داد و با همان لشکر با برادر جنگید و اورا کشت و لشکرش را پراکنده ساخت . فیروز پادشاه شد و در زمان او مردم بقحطی و گرانی و گرسنگی سخن گرفتار شدند, چشمه ها و نهر ها خشکید و سه سال بدین حال گذشت سپس ارزانی و فراوانی در کشور پدید آمد . فیروز برای جنگ با پادشاه ترک با انکه قرار صلحی در میان بود لشکر کشید چون نزدیک ترکستان رسید پادشاه ترکها کس نزد او فرستاد تا باز گردد و بقراری که بوده است وفا کند فیروز نپذیرفت پس شاه ترکان خندقی عمیق در سر راه لشکرش کنده روی آنرا پوشید فیروز چون نزدیک رسید لشکر خود را برای جنگ اماده ساخت و ندانسته در خندق فرو رفت و خود لشکر یانش در آن تلف شدند پادشاه ترکان همۀ دارایی فیروز و خواهرش را نیز غنمیت گرفت . پادشاهی فیروز بیست و هفت سال بود. چون ایرانیان از کشتن فیروز باخبر شدند بر انها گران آمد و یکی از بزرگان شان بنام « سوخرا » بالشکری و جمیعتی رفت و با پادشاه ترکان روبرو شد واورا در جنگ بتنگ اورد شاه ترک سوخرا را بصلح دعوت نمود بشرط انکه هر چه را از خزاین فیروز ربوده است وخواهرش را با [ اسیران از ] یارانش پس بدهد این صلح بانجام رسید و سوخرا باگشت . پس از فیروز « بلاش : پسرش سال پادشاه بود . سپس برادرش « قباد» پسر فیروز پادشاه شد و چون کودک تدبیر کشور را به سوخرا اوا گذاتش اما پس از رسیدن بحد بلوغ کار سوخرا را در ادارۀ کشور نپسندید و اورا کشت آنگاه «مهران» را پیش داشت . سپس پارسان قباد را از ازپادشاهی خلع و حبس کردند و برادرش « جاماسب » پسرفیروز را بپادشاهی برداشتند قباد در زندان وبرادرش پادشاه بود تا انکه خواهر قباد داخل زندان شد و رئیس زندان را که متعرضش گردید بعذر اینکه حایض است بوعده ای امیدوار ساخت انگاه وارد زندان شد و یکروز نزد قباد ماند سپس اورا در میان فرشی پیچید و روی شانۀ غلام نیرومندی از محبس در اورد. قباد گریخت و بکشور «هیاطله» روی نهاد چون به « ابرشهر» رسید بر مردی فرود امد و مهمان او شد و از او خواست که زنی برای قباد بخواهد پس دختری نزد قباد اورد و قباد با او در آمیخت و از حسن و جمالش در شگفت شد انگاه نزد شاه هیاطیله رفت و یکسال پیش او ماند تا لشکری باو همراه کرد قباد در بر گشتن به ابر شهر امد و از مردی که بر او فرود امده بود پرسید ان دختر را چه کردی ؟ دختر را نزد قباد اورد و او پسری بسیار زیبا زاییده بود قباد اورا انوشروان نامید پس بکشور خود رهسپار شد و پادشاهی را بدست گرفت و نیرومند و با شوکت شد قباد با رومیان جنگیید شهرها ساخت و ناحیه ها را آباد نمود انگه فرزند خود انوشروان را و لیعهد خویش کرد واورا فرا خواند و نیکو وصیت نمود و انچه مورد نیازش بود باو شناساند پادشاهی قباد چهل و سه سال بود. انوشروان پسر قباد پس از پدر پادشاهی یافت و خبر مرگ قباد را برای مردم کشور نوشت انگاه انها را وعدل نیکی داد و بانچه خبر شان در ان است امر فرمود و خیر خواهی و فرمانبری را در عهدۀ انها نهاد مخالفین خود را بشخید و مزدک را که میگفت باید زنان و اموال مردم مشترک باشند و نیز زردشت بن خرکان را که در کیش مجوسی بدعت نهاده بود و یاران این دورا کشت مردمان بزرگ و با شخصیت را مقدم داشت و چندین شهر را جزء ایران نبود با جنگهایی که کرد به ایران ملحق نمود در میان او و « یخطانیوس » پادشاه روم [...]پس انوشروان با رومیان جنگید و کشت و اسیر گرفت و بر شهرهای بسیار از جزیره و شام و از جمله : رُها , منبِج , قنسرین , عواصم , حلب , انطاکیه , افامیه , حمص و جز اینها دست یافت . انوشرولن را از انطاکیه خوش آمد و شهری مانند آن که چیزی از آن کم نداشت ساخت انگاه اسیران انطاکیه را آورد و باین شهر فرستاد و چیزی را نانشناس نیافتند انوشروان زمینها را مساحت نمود و بر انها خراج نهاد و محصول هر جیبی را نسبت به حاصلخیزی آن مقداری غله مقررداشت این قانون عمل میشد و در نتیجه همۀ زمینها آیاد گردید انوشروان برای دفتر امار سربازان مردی با راده و دوراندیش بر گزید او سربازان را بهر سلاحی که مورد نیاز بود ملزم ساخت دفتر حقوق دفتار نامها و نشانیها و نشانهای چهار پایان و دفتر عرض سپاه را نیز مرتب نموده باشخاص لایق سپرد. انوشروان مرد بزرگوار و جوانمرد و دادگر بود تا انجا که هر کس از او چیزی میخواست انجام میداد سیف بن یزن بدر بار آمد و انوشروان را اگاه ساخت که حبشیها بکشور یمن تاخته بر ان دست یافته اند و سیف نزد هر قل » پادشاه روم رفته بی نتیجه باز گشته است , انوشروان زندانیان را از راه دریا همراه سیف فرستاد و مردی دلیر و کار آزموده را از افسرا قدیمی خود بنام « وهرز» فرماندهی داد تا بکشور حبشه رفت و حبشیها را کشت و از میان برد پادشاهان ابرهه را بتیری از پا در اورد و سیف را به پادشاهی برداشت وخود در یمن ساکن شد انوشروان پسر خود هرمز را که مادرش دختر خاقان پادشاه ترک بود بولیعهدی منصوب کرد عهد نامۀ ولیعهدی اورا نوشت و بانچه شایستۀ ولیعهدی است امرش فرمود و اورا نیکو وصیت نمود انگاه در مقام آزمایش پسر بر امد و او را چنانکه میخواست یافت و هر پرسشی پاسخ محکم و مناسبی شنید و جز سخنان شایسته بر زبان هرمز نیامد ع انوشروان پس از ۴۸ سال پادشاهی در گذشت . هرمز فرزند انوشروان پس از پدرشاه شد و نوشته ای خطاب همۀ مردم بر انها خواند در این نوشته مردم را وعدۀ عدل و انصاف و بخشایش و نیکی داد ونیکی داد و بآنچه خیر و مصلحت است امر نمود کار سلطنت او با پیروزی و سربلندی اغاز شد و شهرهایی را گشود سپس دشمنانش بر او گستاخ شدند و بشهرهای او تاختند و از همه خطرناکتر ن شابه » پادشاه ترک بود که با لشکر انوبهی به ایران سرازیر شد و داخل شهرهای خراسان گردید و نزدیک بود خراسان را مالک شود و ترسید که در مقابل شاه ترکها عاجز شود پس مردی از سرداران هرمز بنام « بهزاد م نزد او امد گفت نزد او مرد دانایی است بنام « مهران ستاد » و بانوزنش از پیش امد پرسیده پس باو گفته است دخترش از پادشاه ایران پسری میزاید که بعد از پدر بپادشاهی خواهد رسید و پادشاه ترک با لشکری گران بجنگ خواهدد رفت او هم مردی گمنان بنام « بهرام چوبین » با لشکری اندک بجنگ خاقان میفرستد و بهرام خاقان را میکشد و پادشاهی را بباد میدهد . هرمز خوشحال شد و در جستجوی بهرام چوبین بر امد باو گفتند باین نام نمی شناسیم مگر مردی را از اهل ری که در آذربایجان است . هرمز کس فرستاد و بهرام را فرا خواند آنگاه اورا با دوازده هزار مرد جنگی در مقابل خاقان ترک فرستاد موبذان به هرمز گفت بهرام شایستۀ پیروزی است جز اینکه کنار ابرویش دلالت دارد که شکافی در پادشاهی تو پدید اورد کاهن هرمز همچنین گفت پس هرمز به بهرام نوشت که باز گرددوو او باز نگشت و [بهرام] در هرات با شابه که بسی مغرور بود روبرو شد در نزد شابه مردی بود بنام «هرمز جرابزین» که هر مز اورا برا فریب دادن خاقان نزد او فرستاده بود و او پس از انجام مدموریت گریخت و از نزد او رفت شابه کسی فرستاد تا خبر بهرام را باز آورد , فرستادۀ اور رفت و بزا آمد و خبر بهرام را باز آورد آنگاه شابه نزد بهرام فرستاد تا باز گردد بهرام جواب درشتی داد و بالشکری آمااده بجنگ مبادرت ورزید همراه شابه منجمان و جادو گرانی بودند و امر رابر لشکریان بهرام مشتبه میساختند کا جنگ بسختی کشید و کشتار در یاران شابه بسیار شد تا انکه جمع کثیری از آنها کشته شد رو بگریز نهادند بهرام عدل زیادی را کشت تا شباه رسیدو با زوبین درازی اورا از پاه در اود جادو گری را که با شاه ترکان بود دستگیر کرد و خواشت اورا زنده نگه دارد تا در جنگها یاورش باشد سپس کشتن اورا شایسته تر دید بهرام خبر پیروزی را به را به هرمز نوشت ,هرمز خوشحال گردید و این خبر را در کشور منتشر ساخت سپس [برموذه]] پسر شابه بجنگ بیرون امد بر بهرام شبیخون زد و جنگ سختی در میان اندو واقع شد انگاه بهرام بر او شبیخون زد اورا شکست داد و تعثیب کرد تا در قلعه محاصره اش نمود برموذه امان خواست بشرط شکست داد و تعقیب کرد تا در قلعه ای محاصره اش نمود برموذه اما خواست بشرط انکه از خود هرمز باشد بهرام به هرمز نوشت هرمز جواب مساعد داد و امان نامه ای فرستاد تا بهرام برای پسر خاقان بفرستد برموذه از قلعه بدر امد و نزد هرمز رفت هرمز قبلا کسانی را نزد بهرام فرستاده بود چون برموذه بدربار هرمز رسید هرمز اورا گرامی داشت و باو نیکی کرد اورا با خود بالای تخت نشانید انگاه برموذه هرمز را از مالهای فراوان و گنجهای بسیاری که بدست بهرام امده و امر انها را از فرستادگان بهرام پوشیده داته است آگاه ساخت فرستادگان را نیز از خیانت بهرام و اینکه کمی از بسیار فرستاده است اگاه نمود پس هرمز نامه ای به بهرام نوشت و اورا فرمود تاملهایی را که در دست اوست بفرستد بهرام بخشم آمد و لشکریان خود را از نامۀ هرمز باخبر ساخت به هر هرمز بسی زشت و ناروا گفتند و انگاه بهرام و همل لشکریانش اورا خلع کردند چون هرمز باخبر گشت نگران شد و در نامه ای از بهرام و لشکریانش معذرت خواست بهرام و لشکرش گفتل هرمز را نپذیرفتند انگاه بهرام سیدی که کاردهای سر کجی در ان بود نزد هرمز فرستاد و هرمز با دیدن انها دانست که بهرام یاغی گشته است پس کجیهای کارد را برید و آنها را باو باز گرداند بهرام مقصود شاه را دانسته نزد پس کیجها کارد را بردی و آنها را باو باز گرداند بهرام مقصود شاه را دانسته نزد خاقان پادساه ترک فرستاده خواستار صلح شد بشرط اینکه همۀ زمینهای ترکستان را که گرفته است به خاقان باز خواستار صلح شد بشرط اینکه همۀ زمینهای ترکستان را که گرفته است به خاقن باز دهد آنگاه بهرام به ری امد و برای بهم زدن میان هر مز و پسرش خسرو پرویز دست بکار شد هرمز از پیش به پسرش بد بین بود و خبر یافته بود که کسانی اورا وا داشته اند که بر پدرش بتازد , بهرام پولهای نقرۀ زیادی بنام خسرو پرویز سکه زد و آنها را به پایتخت هرمز فرستاد و بدست بسیاری از مردم رسید خبر یافت و سخت نگران شد و خواست پسرش خسروپرویز را زندانی کند چون پرویز از تصمیم پدر آگاه شده به آذرجایجان گریخت و مرزبانان و بزرگان آنجا بر اوگرد امدند و با به پادشاهی بیعت کردند هرمز لشکری بفرماندهی مردی بنام « آذینجنش» بجنگ بهرام فرستاد در بین راه مردی که آذینجشنس اورا از زندان در اورده همراه خود ساخته بود اورا کشت و لشکرش پرا کنده شدند پس از کشته شدن آذینجشنس کار هرمز بسستی کشید و لشکریان که بر او خشمناک و از سلطنت او ناراضی بودند گستاخ شدند پس به پرویز پسرش نوشتند و او با لشکری از آذربایجان رسید. هرمز را خلع کردند و پرویز را به پادشاهی برداشتند هرمز را گرفته کور کردند و بزندان انداختند چند روزی در حبس بود تا روزی پسرش بر او وارد شد و با او سخن گفت هرمز به خسر و گفت کسی را که با من چنین کرد بکش در این موقع امر کشور بدست بندی و بسطام دو خالوی پرویز افتاده بود . هرمز دوازده سال سلطنت کرد . چون کار پرویز روبرو شد و از حرکت بهرام چوبین بطرف خود آگاه گشت با لشکرش و دو خالویش بندی و بسطام بجنگ بهرام بیرون شد تا در نهروان اورا دیدار کرد و باو سخن گفت و اورا بیم داد بهرام در پاسخ خسر و سخت درشتی کرد « کردوبه » برادر بهرام همراه خسرو پرویز بود , بالاخره بهرام پیروز شد و لشکر خسرو پراکنده گشته اورا تنها گاشتند خسرو گریخت و در بین راه دو خالویش بندی و بسطام باز گشتند و پدرش هرمز را کشتند آنگاه در راه به خشرو ملحق شدند خسرو رو بگریز میرفت تا حال او بد شد و سختی و بیتا بیش بنهایت رسید در اینحال خوراکی خواست و جز نان جو فراهم نگشت لشکر بهرام از پشت سررشید و خسرو با حیلل خالوی خود بندی نجات یافت و رفت تا به رُها رسید بندی را گرفتند و نزد بهرام بردند و زندانیش کرد سپس از حبس گریخت و به آذربایجان رفت . کسری به قصد در بار « مورق» پادشاه روم به رُها رفت حاکم رُها اورا نگه داشت و به مورق پادشاه روم نوشت که خسرو بامید یاری او آمده است ؛ امپراطور روم با اصحاب خود در بارۀ خسرو مشورت کرد و آنجا مختلف جواب دادند پادشاه روم خسرو را پذیرفت و دختر خودرا باو داد و لشکر عظیمی همراه او ساخت با شرایطی که پس از فیروزی عمل نماید کسری سه نفر از یاران خود را نزد موریس فرستاد تا هر چه خواست از آنها پیمان گرفت آنگاه دختر خود لشکر را بفرماندهی برادرش «ثیادوس» و همراهی مردی که بجای هزار مرد بود نزد کسری فرستاد کسری بعد از عروسی با دختر پادشاه روم با لشکرش بطرف آذربایجان رفت , خالوی او بند هم پیش از این بآنجا رفته بود و چون از آمدن خسرو و آگاه شد با لشکری گران اورا دیدار کرد بهرام چو بین با خبر یافتن از لشکر هایی که برای خسرو فراهم گشته است نامه هایی پسران یاران خسرو نوشت که در خسرو از طرف اصحاب خود جوابهای درشت به بهرام نوشت و فرستاده را باز گرداند پس بهرام بجنگ خسرو و بیرون شد تا به آذربایجان آمد و جنگ سختی کرد و بسیاری از طرفین کشته شدند مرد رومی که با هزار مرد برابر بود آمادۀ جنگ شد و به کسری گفت این بنده ات که پادشاهی تورا ربوده است کجا است تا اورا بکشم ؟ گفت آنکه بر اسب ابلق سوار است رومی بر بهرام حمله برد و بهرام واپس رفت و آنگاه به رومی حمله برد و اورا با شمسیر خود بدو نیم کرد خسرو خندید و گفت « زه» برادر پادشاه روم بخشم آمد و گفت خوشحال شدی که مرد وسردار ما کشته شد ؟ خسرو گفت نه , لیکن سردار شما بمن گفت بنده ای که پادشاهیت را ربوده است کجا است , خواستم بدانی که این بنده هر روزی چندین ضربت میزند که همه اینطور است کار جنگ به سختی کشیدند تا آنکه خسرو شکست یافته بکوهی بالارفت و نزدک به هلاکت رسید . سپس لشکر خسرو جنبشی کردند و بهرام چوبین شکست یافته پا بگریز نهاد و با شتاب نزد خاقان ترکستان رفت . بار دیگر پادشاهی خشرو پرویز رو براه شد پس نامه ای به پادشاه روم نوشت و اورا به پیروزی خود بشارت داد امپراطور دو جامۀ صلیب دار برای خسرو و هدیه کرد و خسرو آنها را پوشیده پس پارسیان گفتند او کیش نصرانی گرفته است آنگاه خسرو در بارۀ نصرانیان نوشت که باید مورد اکرام و احترام و نیکی باشند و آنچه در میان خسرو و رومیان از پیوند و پیمان و آشتی واثع شده بود که پیش از او سابقه ندارد باز گفته شود. خالوی کسری » بندی» بر تیادوس برادر پادشاه [روم] حمله برده سنگی بر سر او کوبید و فتنه ای بپا شد برادر امپراطور گفت یا باید که بندی را بمن تسلیم نمایی یا فتنه از سر گرفته شود پس خسرو اورا آرام ساخت. بهرام چوبین بکشور ترکستان رسید و خاقان مقدمش را گرامی داشته باو نیکی نمود خاقان را برادری بود بنام « معارس« که با او مدارا میکرد بهرام اورا دید و به خاقان گفت چگونه این بارد بر تو چنین گستاخ گشته است ؟ برادر خاقان سخن بهرام را شنید و اورا بزور آزمایی دعوت نمود بهرام گفت هر گاه بخواهی بیا پس خاقان شاه ترکان تیری به برادرش و تیری به بهرام داد و ان دورا بحصرا فرستاد بادر خاقان بهرام را هدف قرار داد و تیر او اصابت کرد و سلاح بهرام را چاک زد آنگاه بهرام تیز خود را رها کرد و حریف را کشت خاقان از کشتن برادری که از او بیم و با خاقان دشمنی میورزید خوشحال گردید. خسرو از پیوستن بهرام به خاقان ترک بیمناک بود که مبدا فتنه ای پدید آید پس مردی از بزرگان پارسیان بنام « بهرام جرابزین» را با هدیه هایی نزد خاقان فرستاد و از او خواست که بهرام چوبین را نزد خسور فرستد « جرابزین م را نیز فرمود که تا می توانی دل خاقان را بر بهرام گرداند پس با هدیه های نزد خاقان رفت و در بارۀ بهرام با او سخن گفت ولی آرزوی خود را نزد او نیافت و آنگاه نزد ملکه زن خاقان رفت و با سخنان فریبنده و هدیه های گوهر و جز آن که تقدیم داشت موضوع بهرام را در میان گذشات خاتون مردی از کسان خود را که بی باکی و پردلی داشت فرستاد و باو گفت بر بهرام چوبین در آی و اورا بکش او رفت و از بهرام بار خواست ( و کان نوم بهرام ) و بار نیافت پس گفت خاقان مرا برای کار مهمی نزد تو فرستاده است بهرام اورا پذیرفت و چون در امد گفت پادشاه با من پیامی فرستاده است که باید در نهان عرض کنم بی انکه کسی در اینجا باشد بهرام بپا خاست و با او خلوت کرد مأمور ملکه چنانکه گویا با بهرام سر گوشی دارد باو نزدیک شد و خنجری را که همرا داشت بپهلویش فرو برد انگاه با شتاب بیرون رفت و اسب خود را سوار شد یاران بهرام در امدند و اورا بدان حال یافتند و گفتند ای شیر پر دل که تورا از پا در اورد و ای کوه سر بلند که تورا درهم شکست؟ بهرام داستان را باز گفت و به خاقان نوشت که اورا وفاء و سپاسگزاری نیست. بهرام مرد و به خاک سپرده شد چون « جرابزین» از مرگ او باخبر شد نزد کسری بازگشت و اورا مژده داد و خسرو خوشحال گردید و این خبر را در کشور منتشر ساخت و باطراف کشور نوشت . چون بهرام در گذشت پادشاه ترک نزد « کردیه » زن بهرام ویاران او کسی فرستاد و انها را از تأثیر شدید خود و کشتن هر کسی که در خون بهرام شکرت داشته است آگاه ساخت . برادر خود « نطرا» را نیز نزد انها فرستاد و به زن بهرام کردیه نوشت که خاقان بدو علاقمند است و میفرماید که برادرش « نطرا« ازدواج نماید. کردیه زن بهرام با لشکر برادرش و یاران و همراهان خویش رهسپار کشور ایران شد « نطرا » برادر خاقان از پی او رسید کردیه با لباس جنگ بسوی او بیرون شد و گفت ازدواج نخواهد کرد مگر با کسی که در مردانگی و نیرومندی مانند بهرام باشد , بیا تا باهم نبرد کنیم « نطرا برادر خاقان بیمدان نبرد آمد و کردیه او را کشت و راه خود را در پیش گرفت. خسرو بر خالوی خود « بندی» برای آنچه با پدرش کرده بود خشم گرفته چشمان اورا کور کرده دو پای اورا بریده اورا زند بد ارزند بود چون بسطام از کردار خسرو و با برادرش اگاه شد خسرو را خلع کرد و به ری رفت و لشکر فراهم ساخت انجا خبر یافت که کردیه خواهر زن بهرام از کشور ترکستان باز میگردد بسطام با استقبال او و یارانش را شتافت و کسری را نکوهش کرده از بی وقایی و نابکاریش سخن گفت انگاه از او خواست تا با یاران خود نزد بسطام بماندو با ازدواج در آید کریده چنین کرد و نامه ای ببرادرش کردی نوشت و ضمن شرح سر گذشت خود از او خواست تا برای خواهر خود و همراهانش از خسرو امانی بگیرد . [ خسرو نیز ] از امدن کردیه با لشکر بهرام به ری و ازدواجش با بسطام خالوی شاه و ماندنش با او آگاه شد پس برادرش «کردی» را فراخواند و از او خواست تا خواهرش را بکشتن بسطام وادار کند و اورا به همسری خسرو پس از کشتن شوهر امیدوار سازد « کردی» زن خود « ابرخهم را با پیامهای خسر و امان نامه های قابل اعتماد برای خود و همراهانش نزد خواهر فرستاد همراهان کردیه پیام و امان خسرو را پذیرفته بسطام را کشتند . کریده بدربار خسرو آمد و خسرو اورا بزنی گرفت و بانوی حرم شناخت پس کار پادشاهی خسرو بروبراه شد و شهر ها همه بفرمان او در امدند. سپس رومیان بر امپراطور خود «مرق « تاخته اورا کشتند و دیگری را به پادشاهی برداشتند پسر مورش به ایران آمده به خسر پناهنده شد خسرو لشکری همراه او کرد. سپس پسر مورق کشته شد و هرقل ( هراکلیوس) به پادشاهی رسید هرقل با ایرانیان جنگید و انها را کشت و پراکنده ساخت تا انکه « شهربراز» سردار خسرورا هم شکست داد خسرودر اثر پیروزیهای درخشان سر بطغیان و بیداد و سر کشی و ستمگری برداشت مالهای مردم را گرفت و خونها را ریخت در نتیجۀ انچه با مردم کرد انها را پست شمرد مردم با او دشمن شدند و بزرگان ایرانی که از خسرو و خواری و گرفتاری می دیدند و ناروا بانها میرسید اورا خلع کرده پسرش را که شیرویه » نام داشت به پادشاهی بر گرفتند و اورا باشعار « شیرویه شاهنشاه » به پایتخت آوردند زندانیانی را که خسرو میخواست بکشد از زندانها در اوردند . خسرو گریخت و در باغی داشت پنهان شد اورا گرفتند و زندانی کردند سپس به شیرویه گفتند تا پرویز زنده باشد پادشاهی تو ربراه نیست اورا بکش و گرنه تورا هم خلع میکنیم شیرویه پیام درشتی برای پدرش فرستاد اورا بر کار بدش ملامت کرد و آنچه را با اهل کشور بد و ناروا کرده باز گفت , خسرو در پاسخ شیرویه را بخطا و نادانی نسبت داد . شیرویه مردی را که خسرو پرویز دست پدر اورا بی جرم و گناهی بریده بود برندان فرستاد ( پدر این مرد از نزدیکان خسرو بود و چون به خسرو گفته بودند پسرش تو را می کشد دست اورا برید ) چون فرستادۀ شیرویه بر خسرو در امد پرسید نام تو چیست ..... گفت کارت را بکن پس خسرو را زد و کشت آنگاه شیرویه پدرش را بگورستان برد و شکنده اش را کشت پادشاهی خسرو پرویزسی هشت سال بود. چون شیرویه پسر پرویز به پاشاهی رسید زندانیان را رها کرد و زنان پدرش را بزنی گرفت و هیفده برادر را بنارو کشت و ا اینرو کشت و از اینرو کار پادشاهی او رونقی نگرفت و حال او بصلاح نیامد سخت بیمار شد و پس از هشت ماه در گذشت. ایرانیان کودکی از شیرویه را بنام « اردشیر« پادشاه کردند و مردی را بنام » مه آذرجشنس » بکفالت او نیابت سلطنت بر داشتند او هم بخوبی از عهدۀ اداره کشور بر امد و امور کشور چناکه شایسته بود جریان یافت . شهر براز سردار جنگ با رومیان کارش بالا گرفته بود و روی کار آمدن « ماه آذر گشسب » را ناخوش داشت پس به پارسیان نوشت تا مردانی که نام برد نزد او فرستند و گرنه بجنگ آنها روی خواهد نهاد پارسیان گوش بحرف شهر براز ندادند و او با شش هزار بطرف پایتخت روانه شد و مردم آنرا محاصره کرد و با آنها جنگ نمود آنگاه ب اندیشه و حیله بشهردر آمد و بزرگان پارس را گرفت و کشت و زنانشان را رسوا ساخت و پادشاه « اردشیر» را نیز کشت . سلطنت اردشیریکسال و شش ماه بود. شهر برار بر تخت پادشاهی نشست و خود را پادشاه خواند کار شهر براز بر ایرانیان گران آمد و گفتند چنین کسی را نشاید بر ما پادشاهی کند پس بر او تاختند و اورا کشتند و کشته اش را روی زمین کشیدند انگاه بجستجوی مردی از خانواده سلطنت بر امدند و نافتند پس «ابوران » دختر خسرو را بتخت نشانیدند بورانداخت خوش رفتاری نمود عدل و نیکی را گسترش داد باطاف کشور نامه های نوشت و مردم را وعدل داد گری و نیکی داد و انها را برفتار نیک و درستی و میانه روی امر فرمود . پادشاهی او یکسال و چهار ماه بود. سپس « آزرمیدخت» دختر خسرو پادشاه شد و کارش روبرو شد پس فرخ هرمز» سپهبد خرسان گفت من امروز سرور مردم و اساس کشور ایرانم خود را بمن تزویج نما . آرزمیدخت گفت ملکه ای را نشاید که خود را بزنی دهد هر گاه بخواهی بمن برسی شب نزد من بیا سپهبد هم بدین رضا داد ملکه دژبان خود را با فرمود بانتظار سپهد باشد تا بکاخ در آید سپس اورا بکشد . چون شب رسید فرخ آمد و داخل شد دژبان اورا دید و پرسید که هستی ؟ گفت منم « فرخ هرمزد» گفت در این وقت شب اینجا که نباید چون تو کسی در آید چه میکنی ؟ پس اورا زد و کشت و در صحن کاخ انداخت . فردا صبح مردم اورا کشته دیدند و خبر را منتشر ساختند پسرش رستم که در قادسیهبا سعد بن ابی وقاص نبرد کرد و در خراسان بود بود از آنجا رسید و آذرمیدخت را کشت پادشاهی اوشش ماه بود. سپس مردی از اعقاب « اردشیرین بابک » بنام « خسرو بن مهر جشنسی » پادشاه شد او پیش از این هم به پاداشاهی خوانده شده و نپیرفته بود و در اهواز جای داشت , چون به پادشاهی رسید تاج بر سر نهاد و برتخت نشست لیکن پس از چند روزی کشته شد و پادشاهی او به یک ماه نرسید. بزرگان ایران از خانوادۀ سلطنت کسی را برای پادشاهی نیافتند و ناچار مردی را بنام « فیروز» از دختر زادگان انوشروان پادشاه کردند چون برای تاج بسر نهادن نشست و سر برزگی داشت گفت این تاج چه تنگ است ؟ بزرگان ایران از سخنش بد زدند و اورا کشتند. پسری از خسرو که پس از کشته شدن شیرویه به نصبین گریتخته بود بنام « فرخ زاد خسرو» رسید و تاج شاهنشاهی بر سر نهاد او مرد شریفی بود و یکسال پادشاهی کرد. پس «یزدجرد» پسر خسرو را یافتند مادرش زنی حجامتگر بود که خسرو با او در آمیخت و یزدجرد زا زایید یزدجرد را بفال بد گرفته پنهان کردند و پس از بیچارگی اورا بپادشاهی برداشتند اما وضع آشفته و مردم بر شاه گستاخ بودند چهار سال از پادشاهای او گذشت که سعد بن ابی وقاص به قادسیه امد و یزدجرد رستک را بجنگ سعد فرستاد روز نوروز که ایرانیان با خوراکها گونان گون و بهترین زینتها جشن نوروزی داشتند مسلمین به مداین که پایتخت ساسانیان بود در آمدند ایرانیان شکست یافتند و یزدجرد گریخت لشکر اسلام همه جا در تعقیب او رفت تا به مرور رسیدند یزجرد داخل آسیایی شد و آسیابان اورا کشت . پادشاهیش تا روزی که کشته شد بیست سال بود. ایرانیان آتش را بزرگ میداشتند در ایتنجائ بجای آب روغن بکار می بردند, کاخهای انها در نداشت بلکه بر درها پرده هایی آویخته و مردان پاسبان بر آن ایستاده بودند [ جز] به زمزمه یعنی سخن آهسته خوراک نمیخوردند مادران و خواهران و دختران را بزنی میگرفتند و این کار را پیوند و نیکی با آنها و سبب نزدیکی بخدا میدانستند انها را حمام و مستراحی نبود آب و آتش و خورشید و ماه و همۀ روشنیها را بزرگ میداشتند بحساب چهار فصل و ماههای ان و روزه های عید توجه داشتند سه ما پاییز در نزد آنها شهربور ماه مهرماه و آبان ماه ؛ سه ماه زمستان : آذرماه , دی ماه و بهم ماه ؛ سه ماه بهار : اسفندار مذماه , فروردین ماه و اردیبهشت ماه و سه تابستان : خرداد ماه , تیرماه و مرداد ماه بود , در پاییز پنج روز بنام « اندرگاه» می افزودند و سال آنها سیصد و شصت و پنج روز میشد ماههای انها همه سی روزی بود. اول سال شان روز نوروز یعنی روز اول فروردین است که در نیسان و آذار می باشد هنگامیکه خورشید ببرج حمل در امد است و این روز عید بزرگ ایرانیان است , دیگر عید مهرگان یعنی روز شانزدهم مهرمساه است در میان نوروز و مهرگان صد و هفتاد و پنج روز یعنی پنج ماه و بیست و پنج روز فاصله است و مهرگان در تشرین دوم واقع میشود ایرانیان هر روزی از سی روز ماه را بنامی میخواندند و نامهای روزها بدین قرر است : هرمز , بهمن اردبیهشت شهریور ع اسفندارمذ , خرداد ع مرداد , دی بآذر آذر آبان , خور ماه تیر [گوش] دی بمهر , سروش , رشن , فروردین , بهرام , رام باذ, دی بدین [ دین ارد اشتاذ , اسمان زامیاإ مارسفند, آنیران . ایرانیان بکیش زردشت که اورا پیغمبر خود میدانند بر این بودن که روشنی و آنرا زروان می نامند- قدیم و ازلی است و در اثر لغزش اندکی اندیشۀ بدی کرد که غضه ناک شد چون نیک زشت میگردد و خوشبو بدبو میشود و نزد اینان مانعی ندارد که تغیر و تباهی بپاره ای از قدیم نه همه اش راه یابد پس چون قدیم اندیشه بد کرد و اه سردی از نها بر کشید آن غصه از درونش برون آمد و در پیش رویش مجسم گردید, این غصۀ مجسم شده پیش روی قدیم را اهرمن نامند و زروان را هرمز نیز گویند. اهرمن خواست با هرمز بجنگید هرمز برای آنکه بدی انجام ندهد نخواست و نیز گفته اند که هرمز و ارهمن دو جسم و دو روحند و در میان آنها برای دشمنی شکافی است نه آنکه بهم پیوسته باشند. و گفته اند که هرمز یعنی روشنایی اجسام و مناسبات آنها را می آفریند و اهریمن ضررها را در این گوهر ها خلق میکند مانند زهر در حشرات زننده و خشم و خستگی و بدیها و دشمنی و کینه ورزی و ترس در حیوان زیرا که خدا که خدا خالق گوهر ها عرضهای مناسب انها است . مرکز پادشاهان پارس در اغاز سلطنت اردشیر پسر بابکان اصطخر از استان فارس بود سپس پادشاهان پیوسته جابجا میشدند تا انوشروان پسر قباد پادشاهی یافت بود سپس پادشاهان پیوسته جابجا میشدند تا انوشروان پسر قباد پادشاهی یافت و در مدائن عراق فرود امده و انجا پایتخت گردید دانایان منجمان و پزشکان باجمع گفته اند که شهری در کشور در سلامت و اعتدال و برتی آب و هوا باین شهر و انچه از اقلیم بابل بدان نزدیک است نمیرسد. شهر هایی که دولت ایران انها را مالک بود و بر انها پادشاهی داشت بدین قرار است . از استان خراسان : نیشابور , هرات , مرو , مرورود , فاریاب , طالقان , بلخ ع بخارا , بادغیس , باورد , گرجستان , طوس , سرخس و گرگان و این استان را حاکمی بود که او را سپهد خراسان می گفتند. و از استان قهستان : طبرستان ] ری , قروین , زنجان , قم , اصبهان ع همدان , نهاوند , دینورع حلوان , ماسبذان , مهر جا نقذق , شهر زور ع صامغان , آذربایجان و این استان را سپهبدی بود بنام سپهبد آذربایجان. و کرمان و فارس که شهر های ان استخراست و شیراز واردکان و نوبندجان و جور و کازرون و فساد و دار بجرد و ارشیر خر و سابور و اهواز که شهر های آن جندی شاپور است و سوس و نهر تیری و منا ذر وشوشترو ایذج ورامهرمز اینها را سپهبدی بود بنام سپهبدی فارس . و استان عراق که چهل و هشت ناحیه درامتداد فرات و دجله داشت : انچه از فرات آب میگرفت عبارت بود از با و ریا , انبار , بهر سیر, رُومقان زاب باالا , زاب پائین , زاب میانه , زند ورد میسان , کوثی ؛ نهر در قبط نهر جو بر فلوجه بالا قلوجه پاین بابل خُطر نیه , جبه بُداه , سلحین , فرات بادقلا , سورا بربسما نهر ملک , بارُسما و سنتر و انچه از دجله آب میگرفت بدین قرار بود : نهر بوق , نهر بین بُزر جَسابور , راذان بالا راذان پایین زابیان دسکره براز روز سلسل مهروذ , جلولاء نهروان میانه ع نهروان پایین جا زر مداین , بندنجین , رستقباذ ابرقباذ , مُبارک باد رایا و با کسایا. سپهبد چهارمی نیز بنام سپهبد مغرب داشتند آخرین سرحد پارس از طرف فرات انبار بود سپس بمرزهای رومیان میرسد و از طرف دجله [....] سپس بمرزهای روم میرسید مگر انکه با دست اندازی و نیرنگ ایرانیان بخاک رومیان و بسا که رومیان بخاک ایران قدم می گذارند. نام « خسرو» ر هر یک از پادشاهان ایران گفته میشد و هنگام اسم بردن شاه می گفتند « خسرو شاهنشاه » یعنی شاه شاهان . وزیر را « بزرجفر مذار» یعنی عهده دار کارها , دانای مذهبی را « موبذموبذان» یعنی دانای دانایان می گفتند اول بار زردشت را موبذموبذان گفتند سرپرست آتشکده را « هربذ» رئیس دبیران را « دبیربذ» فرمانده لشکر راه سپهبذ « یعنی سردار و کسیکه زیر دست او است ن فادوسبان م یعنی رانندۀ دشمنان , فرمانده ولایت را مرزبان وحاکم بخش را شهریحم افسران نظامی را اسواران « قضاوت صلح را «شاهریشتم رئیس دفتر شاهنشاهی ا « المردمارعد» میگفته اند.