ذکر صد . سیزدهم
در حرب ملک اسلام غیاث الّحق
والدّین با آونجی بلا و انهزام آوجی بلا
چون شهور سنۀ ستّ عشر و سبعمائه[=۷۱۶] درآمد، درین سال ملک اسلام غیاث الحّق والدّین
شعر [نظامی]
به روزی که طلع برومند بود نطرها سزاوار پیوند بود
به طرف قلعه محروسۀ خَیسار حرکت فرمود و یک ماه در قلعۀ خَیسار مقام کرد و بر موجب((خَیرُ ما اُوتِی العَبدُ فیِ الدُّنیا القُرآنُ ))۲ به کتابت کلام الله تعالی
شعر
به خطٌی چو زنجیر مشکین مسلسل ولیکن روان همچو آب از روانی
مشغول شد و بعد از یک ماهاز قلعه خَیسار بیرون آ»د و چون به خطۀ اسفزار رسید به سمع مبارک او رساندند که امیر از امرای نِکودری آوجی بلا نام خانۀ خود را از قهستان به گرمسیر می برد و اینک در سه فرسنگی این [۶۳۸] خطه نزول کرد و فردا بر عزیمت سفر است . ملک اسلام غیاث الحق والدٌین چون این خبر را سماع فرمود، روز دیگر
شعر [فردوسی]
چو خورشید ینمود پهنای خویش نشصت از بر تندبالای خویش
با لشکر ساخته از پیاده و سوار که هنگام کارزار به شمشیر شیرافکن گَرد از دریای قُلزُم برآرند و به زخم گاوسار کوه بیستون را با زمین متساوی گردانند
شعر [مُتَنَبّی]
قُومٌ اِذا اَمطَرَت مَوتاً سُیُو فُهُمُ حَسِبتَها سُحباً جادَت عَلی بَلَدِ
ایشان گروهی چون ببارد مرگ را شمشیره[ی] ایشان
پنداری توان سیوف را ابرها که می بارند بر شهر
______________________________________________________________________۱ . مصل: بازدهم. ۲ . حدیث نبوی.
____________________________________________________________۶۴۴ تاریخ هرات ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــبر نَهج شتاب در عقب آوجی بلا براند . چون به نیم فرسنگی لشکرگاه او رسید بفرمود تا نای رزمی در دمیدند و کوس حربی فرو کوفت [ند]. آجی بلا با هزار سوار نکودری قتٌال بی باک با ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین برابر شد و در زمان از طرفین نفیر و فغان و خروش رکبان و فُرسان و غریو و فریاد طبل و نای بر فلک نیلی نمای یرآمد.
شعر [نظامی]
درآمد به غرّیدن آوای کوس شد از گرد روی زمین آبنوس
شغبهای شیون از آهنگ تیز چو صور سرافیل در رستخیز
دهلهای کرکینه جرم از خروش در آورده مغز جهان را به چوش
زمین لرزۀ مقرعه در ذماغ زده آتشین مقرعه چون چراغ
بلارک چنان تافت از روی میغ که در شب ستاره ز تاریک میغ
ترنگ کمانهای بازوشکن بسی خلق را برده از خویشتن
درخشیدن تیغ آینه تاب درخشان ۱ تر از چشمۀ آفتاب
شجعان و مبارزان سپاه به حکم جهان پناه ملک اسلام غیاث الحقّ والدّین [۶۲۹] با تیغهای مسلول، چون هژبران خشم آلود با لشکر آوجی بلا در مقارعت و محاربت آمدند .آن روز تا نماز پیشین از هر دو جانب حربی کردند با هم که صفت شدّت و حدّت آن به عبارت و کتابت درنیاید> بعد از نماز پیشین ملک اسلام غیاث الحق ووالدّین مرکب بگرانید و از بالای سمند پولادِسمِ دُلدُل دل بر پشت زخش جهاننگیر سوار شد.
شعر[فردوسی]
به اسب عقاب اندر آورد پای برانگیخت آن بارکش را از جای
تو گفتی یکی پارۀ آهن است ویا کوه البرز در جوشن است
به پیش سپاه اندر آمد به جنگ یکی تیغ رخشان گرفته به چنگ
با تمام سپاه بر لشکر آوجی بلا حمله آورد و بسیاری از ایشان به قتل رساند. چون آوجی بلا آن دلیر و باس ملک اسلام عیاث الحقّ والدّین و عسکر او مشاهده کرد، روی از حرب بتافت و با سپاه منهزم شد و زن و بچه و گله و رمه و خیلخانه و
______________________________________________________________________
۱ . متن"درفشان.
____________________________________________________________ذکر صد وسیزدهم/ در حرب ملک اسلام غیاث الحٌق .... ۶۴۵ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
خیام و خرگاه بگذاشت. اسیر بسیار از خواتین و اغلمه به سپاه ملک سلام غیاث الحق والدّین رسید. ملک اسلام حق تعالی را بدان موهبت بزرگ و فتح عظیم سجدات شکر به جای آورد.
شعر]نظامی]
چو بر دشمنان شاه شد کامکار شد از فرٌخی کار او چون نگار
فرود آمد از خنگ ختلی خرام که دید آنچه کقصود بودش تمام
به شکر خدا روی بر خاک سود که فتح از خدا بود، او خاک بود
چو کد آفرینش داور خویش را همان گنجها داد درویش را
روز دیگر مظفٌر و کامیاب با غنایم بی حدٌ واسیران ماه خدٌ به طرف شهر هرات حرکت فرمود و زمره ای را که در آن رزم کوشش به اظهار رسانیده بودند بنواخت و هر یک را علی حسب مرتبه تشریف فاخر و خلعت گرانمایۀ ملکانه داد.