ذکر شصت و چهارم
در رفتن ملک شمس الدپین
کهین به محاصرأ قلعه قندهار
چون شهور سنۀ ثمانین و ستّمائه [=۶۸۰] درآمد، درین سال ملک شمس الدّین لشکر به طرف قلعۀ قندهار کشیده و سبب آن بود که چون ملک مذکور در خطۀ هرات به جای پدرِ مغفور خود جلوس مبرک فرمود ، تمامت وُلاةِ ولایت غور و غزنین از برای تجدید فرمانبری و تأکید امر خراجگذاری به خطۀ هرات آمدند و به شرف دستبوس و نیل خلعت ملکی شاهنشاهی مکّرم و عزیز گشت [اند]ء الٌا حاکم قندهار که از انقیاد ابا نمود . ملک شمس الدّین به وقت خجسته و طالع هماین در ربیع الآخر سنۀ مذکور از ولایت غور به جانب قلعۀ قندهار حرکت فرمود و از اطراف و نواحی غور و غرجستان و هرات و اسفزار و آزاب و تولک زعما و حکٌام با لشکز تمام جمع گشتند. بعد از بیست روز عدّت و اُهبّت حصارگیری و قلعه گشای[ی] ساخته و پرداخته شد، روز بیست و یکم به وقت آنک [=۳۷۰]
شعر فرخی
شاه پسهر برین تیغ زد از کوهسار گشت نگون رایت کوکبۀ زنگبار
راغ شب از آشیان۲ رفت سوی قیروان باز سفید سحر رست و دریای قار
ملک شمس الدپین صف برکشیده و میمنه و میسرأ انجم صفت تعبیه کرده و قلب و جناحین به سوار و پیاده مرتب گردانیده و شرایط لشکرکشی و مرتب سپاه آرائی به تقدیم رسانیده، و اعلام خورشیده پیکر و رایات مظفر برافراخته به پای قلعۀ قندهار مد.
شعر[ربیعی]
یکی رزم خرم۳ بر آراست شاه کزان خیره شد چشم خورشید و ماه
درفشان علمها به گاه نبرد ز پیروزه و سرخ و نیلی و زرد
سواران و نیزه چنان می نمود که برکو[ه] آهن یکی بیشه بود
______________________________________________________________________
۱ . اصل: شسپت دوم. ۲. اصل: ازیشان . ۳. اصل: لکی ررم حرم.
ذکر شصت و چهارم / در رفتن ملک شمس الدّین ... ۳۹۱
همه دشت و صحرا و شیب و فراز سوار و پیادۀ بُد و اسب و ساز
در آمد ز جای آن سپاه گران تو گفتی که شد کوه و بیشه روان
و در آن قلعۀ قُرب دو هزار ۱ مرد جنگی بود. به یکبار متوجه حرب و ضرب شدند ودست به تیر انداختن و احجار زدن بر آوزد[ند]. ملک شمس الدّین بنفسه بیش راند و گفت((ای جانسپاران شیر زور و ای نامداران غور ، پیش روید و آثار جانبازی و سراندازی به ظهور رسانید.)) جمعی از بزرگان ولایات و کُماة سپاه چون اختیارالدّین سالار و امیر عمر دره و جمال قاضی و حسام الدّین تولک و نقیب علی ۲ و امیر نصرت و زمره دیکر از شجاعانِ صف شکن و مبارزان گردنکش که از کمال قادراندازی در شب تار [۳۷۱] به زخم تیر، آینه بر پیشانی فیل دوختندی و به نوکِ ناوکِ جانگداز از آینه به خود چشمۀ دره پیدا کردندی ، چون شتران آشفته به یک حمله به پای قلعه آمدند .
شعر
مَشَو اِلَیها بِاَسیافٍ کَما شَهَبَ ثَواقِبُ فی اِثرِالشَّیاطین
رفتند به وی او با شمشیری ها همچنانک
فرو ریهت ستارگان سوارخ کننده در عقب دیوان
چون حصاریان تقدیم و باس و اقدام تهٌور سپاه ملک شمس الدّین مشاهده کردند ، قُرب هزار مرد
شعر [عسجدی]
همه کُردانِ فیل افکن ، همه مردانِ شیراوژن
همه چون رستم و بهمن، همه چون طوس و چون کرکین
از قلعه بیرونآمدند و روی به سوی حرب نهاد [ند] . و راوی چنین گفته که هر دو فریق چندانی از یکدیگر را به قتل آوردند که در آن نواحی تمامت صحرا و آب و اطلال و دَمَن از جوی خون۳ چون حیح.ن . سیح.ن گشت . ار جوش دریای کارزار جوشین در ابدان مردان موج زد، و از سورت نایرۀ پیکار و کارزار دُرُوع بر صُدوُرِ دلیرانِ سپاه بتفسید.
______________________________________________________________________
۱.متن: دو هزار ۲. اصل: نقتب علی. ۳. اصل: از خون خون.
۳۹۲ تاریخ هرات
شعر
قبٌۀ آهن ز تفِ روز رزم بر فراز تارک سرسوخته
سینه ها از جوش جوشن تافته مغزهای در زیب مغفر سوخته
وز تف آن بر خلاق خاصیت استخوانهای سمندر سوخته
چشم هوا از سرمۀ غبارِ کارزار به سانِ چشمه قار تاریک شد و چشمۀ خورشیدِ نوربخش از ذرّاتِ گَرِدِ دشتِ نبرد چون حدقه سیاه گشت.
شعر ستاره پِدید آمد از تیرۀ گَرد رخ زرد خورشید شد لاجورد۱ [۳۷۲]
شعر [ابیوردی ]
وَخَدُّ الارضِ یَعمُرُهُ نَجِیعُ وَ عَینُ الشَّمسِ یَکحُلُهَا القَتامُ
و روی زمین فرا می پوشانید او را از خون تازه
و چشم آفتاب سرمه می کرد او را کرد جنگ
سیزده روز برین نُسَق نلک شمس الدّین با ایشان حرب کرد و آن جماعت همچنان بر طغیان و عصیان اصرار می نمودند و جسارت و مقاومت ظاهر می گردانید[ند] که ((ای طایفۀ خون گرفته، دست از حرب کوتاه کنید و فریاد الامان الامنا به اج کردون رسانید تا همه به جان و زن فرزند و اموال و اجناس امان باشید ، والاکه همه بدین گونه با کارزار قیام خواهید نمود بعد از فتح این قلعه همه را بیریغ به زخم به قتل خواهیم رساند)) مردم قلعۀ قندهار بدان اقوال التفات نمی کردند . روز دیگر از اوّل بامداد، ملک شنس الدّین باتمامت سپاه خود به پای قلعه راند و گفت:
شعر[نظامی]
بدان سان من امروز لشکرکشم که مغز از سر شیر نر برکشم
چو دریای جوشان نبرد آورم سر گردانان را به کرم آروم
بعد از آن پشت مرکب فرمود آ»د. لشکر به یکبار پیاده شدند و به دو حمله نزدیک دروازه قلعه رسیدند و خواستند که آتش در درزنند . از بالای قلعه فریاد برآوزدند :
______________________________________________________________________
۱ . اصل: چون لاجورد.
ذ کز شصت و چهارم / در رفتن ملک شمس الدّین... ۳۹۳
شعر[رشید وطواط]
یا شَمس دِینِ اللهِ یا مَن عَزمُهُ فی قمعِ اَربابّ الضَّلالِ حُسامُ
ای آفتاب دین خدای عزٌوجٌل ، ای آنک عزیمت او
در شکستن خداوندانِ گمراهی شمشیریست [۳۷۳]
ما بندگان را امان ده! طایفه ای از ملوک و امرای لشکر ملک شمس الدّین گفتند تا مردم قلعه نالی بیرون آورند. روز دیگر ملک شمس الدّین کامیاب ، از ندهار با حصول مطالب مراجعه نمود.