ذکر صدو نوزدهم
در رفتن شاهزاده یسور
به شهر سجستان و مراجعت او
راوی چنین گفت که درین سال مذکور شاهزاده یسور با سپاه بی حساب از حدود تکناباد به جانب شر سجستان حرکت کرد و پیشتر نامه ای نوشت به ملک عادل نصیر الحقّ والدّین که ملک سجستان بود.
شعر[نظامی]
به نام بزرگ ایزد دادبخش که ما را ز هر دانش او داد بخش
خداوندِ روزی دهِ دستگیر پناهنده را از درش ناکزیر
فروزندۀ کوکب تابناک به مردم کن از مردۀ تیره خاک
بر آرندۀ آسمان بلند زدایندۀ خاطر هوشمند
به انعام او نیک و بد بهره ور ب فرمان او می رسد خیر و شر
این نمه ایست ا شاهزادۀ جهان یسور خان به ملک نصیر الدّین سجستان [ی] . محرٌر در معنی آنک به حکم سلطان مغفور سعید سدید اولجایتو سلطان و فرمان شاهزاده جهان سلطان ابوسعید حکومت خراسان تا حدّ مازنداران و وسط قیس و مکران و شط سند در ید حکم ماست و تمامت ملوک و امرای خراسان بعضی رغبة و اختیاراً و قومی عجزاً و اضطراراً مال بی حدّ و تحف و غرایب بی عدّ به حضرت جهان پناه ما آوردند و فرستادند، و جمله سرگردنکشی بر خط انقیاد و خشوع نهاد[ه] و در سلک طاعتداری و رعیّتی و خراجگزاری منخرط گشت [ند] . و درین دو سال که به مبارکی از ماوراءالنهر درین حدود با عسکر منصور درآمده ایم ، تا این غایت از شهر [۶۷۵] سجستان مالی به خزینه معمورۀ ما نرسیده می باید که بر خلاف گذشته پیش رایت منصور ما بیرون آی [ی] و شریط خدمت و طاعت چون سایر ملوک و حکٌام خراسان به تقدیم رسانی تا به هنگام مراجهت به انواع عاطفت شاهانشاهی و اصناف الطاف پادشاهی و مخصوص و محظوظ شوی و میان ما و توقاعدۀ محبٌت و ولا مستحکم گردد و طریق بیگانگی و مخالفت مسدود ماند وروز بروز تربیت و سُیُور غامشی در باب تد در زیارت باشد.
۶۷۸ تاریخ هرات
شهر[ربیعی]
به فیروز اختر، به فرخنده نام زتوران به ایران کشیدن کنار
دلران شمشیران صد هزار کشیدم بدین بوم و مرز و دیار
همه مر زایران به من بازگشت سپاهم به گیتی سرافراز کشت
شما نیز باید که اندر زمان سراسر به کردار باد بزان
بیاید با ساو با باج زود جز یان در سخن می نباید فزود
والّا بر خلف ذکر رفت خواهد رفت، اینک با لشکری به عدد ریگ بیابان و شمار قطرات باران می آیم تا سجستان را محاصره کنم و بعد از فتع در آن دیار از سجزی دیٌار[ی] نگذارم.
شعر[مؤلّف کتاب]
بسوزم بر بوم شاهنشهیت به خاک اندرم آرم کلاه مهیت
درین مرز گرشاسب از زخم تیغ بریزم بسی خون چو باران ز میغ
دژ و باره را پست و یران کنم چراگاه گرگان و شیران کنم
تو دانی که چون می درآیم به جنگ ز هیبت بمیرد به دریا نهنگ
به گاهی که من برشکم تیغ تیز پدید آدی اندر جهان رستخیز
به روزی که من رای کین آورم مرو را به تندی به چنین ۱ آورم
نهنگان به دریا فغان برکشند هزبران پیشه سراندر کشند[۶۷۶]
ستاره فروریزد از آسمان بجنبد زیمن و بنالد زمان
از این نوع در نامه تهدید و تخویف تمام نوشت و سوگند بر زبان راند که :
شعر[دقیق]
به یزدان داور خداوند جان که چرخ آفرید وزیمن و زمیان
به عرش و سروش و به جان نبی به طاعات عثمان و علم علی
به رضوان و حور و به خرّم بهشت به ذات رسولان نیکوسرشت
که چون پیش من آیی به جان تو قصدی نکنم و بغیر اصطناع و اشفاق در حقّ تو به چیزی دیگر اسارات نرانم .
چون مکتوب به ملک نصیرالدّین رسید، انیشه مند شد و بعد ازآنکه با
______________________________________________________________________۱ متن: حین.
ذکر صد و نوزدهم/ در رفتن یسور به.... ۶۷۹
برادران و عشایر و نوّاب و مدبٌران ملک خود مشورت کرد، در جواب سخنهای پسندیده نوشت و ایلچیان شاهزاده یسور را با تحفه های بسیار و هریه های پیش مار و غرایبی که از سجستان خیزد بازگردانید و خراجگذاری و طاعداری را التزام نمود. و در آن بود که بر خواجه کان و زعماء شهر سجستان مالی توزیع کند و پیش شاهزاده یسور فرستد . در اثناء این عزیمت تمور پسر اباجی نکودری نامه ای فرستاد که ((ملک اسلام نصیر الحقّ والدّین باید که از شاهزاده یسور اندیشمند نگردد و وهنی و ترددٌی به خود راه ندهد؛چه، من با چند تن از امرای نامدار با تمامت لشکر نکودری به خون و جان[جان] او تشنه ایم و فرصتی می طلبیم تا او را بگیریم ؛ چه از اقدم او در خراسان خرابی بسیار حاصل شد و میان امرا اختلاف تمام ظاهر گشت ، خاصٌه که ناقض عهودیست که با پادشاه و امرای عراق کرد و ملک اسلام غیاث الحقٌ والدّین که ملک خراسان است پیش او نیامد و مالی نداد.))
چون نامۀ تمور به ملک نصیر الدّین رسید کار حرب را تربیت۱ داد و بفرمود تا هنگام مراجعت ایلچیان شاهزاده یسور سی تن [۶۷۷] را از ایشان به قتل آوردند و شاهزاده یسور تا ده فرسنگی سجستان بیش پیش نیمد و دو سه حصار را در روستاقات بعد از آنکه از سپاه او قُرب سیصد تن به قتل رسید فتح کرد و خلق آنجا را بکشت. و در خاطر داشت که نزدیک شهر سجستان آید به اسم محاصره و دربندان که به سمع او رساندند که پسر اباجی تمور به ملک نصیر الدّین نامه ای نوشته و چنین حکایتی بازنمود و او را به مخالفت و حرب پادشاه اغوا کرده.
شاهزاده یسور روز دیگر از ولایت سجستان بیرون رفت و بواسطۀ آن نامه تمور را به قتل آورد و سپاه او را به خربوست داد. و چون جمشید خورشید تاج رزٌین بر سریر حمل بر سر نهاد و تباشیر نیٌر اعظم جهان پیر خلعت جوانی درپوشید،
شعر [سراج قمری]
جهان پیر به نوروز باز برنا شد دم ربع همه روح چون مسیحا شد
شکوفه تا ید بیضا نمود چون موسی چمن ز نور تجٌلیش طور سینا شد
ز ژاله زاد به بستان هزار بیضه ز زاغ شکست بیضه و زو سبزه طوطی آسا شد
به طون خود رسید و چند روز متعاقب طویهای شگوف کرد و شاهزادگان و امرا و
______________________________________________________________________۱ . اصل : تربیت.
۶۸۰ تاریخ هرات
رؤوس سپاه را خلعتهای گرانمایه داد و رعما و اکابر افغانستان را به نواخت و عاطفت تمام محظوظ گرداند و به اندک روزگاری لشکر انبوه و خزاین مملوٌ و فرمان فرمود که لشکر یکسر در فربه کردن مراکب و پرداختن ساز و عدٌت نبرد و مایحتاج سفر اجتهاد نمایند که ما را عزیمت [۶۷۸] آن است که به طرف ممالک خراسان در آییم و از خراسان بعد از قلع و قمع ادعای به دارالملک سلطانیه رویم.