ذکر صد وهشتم
در حرب لشکر خراسان با لشکر
ماوراءالنّهر و انهزام لشکر خراسان
چون شهور سنۀ اربع عشر و سبعمائه [=۷۱۴] درآمد، درین سال شاهزادگان دوائی از ماوراءالنهر با پنجاه هزار از آموی بگذشتند. چون به حدود فاریاب رسیدند امیر رمضان که بر سی هزار مرد به حکم اولجایتو سلطان امیر[۶۰۷] بود لشکر جمع کرد و کارحرب را ترتیب داد. چون شاهزادگان به مرغاب رسیدند و میان دو دو سپاه قرب پنج فرسنگ راه مانده بود ف امیر رمضان و بکتوت و امرای سپاه بُوجای و پسر محمّد دُلداری بر آن معیٌن گردانیدند که فردا بامداد بانفاق سپاه شاهزادگان مقابل شوند .
شعر[ظهیر]
چون بر زمین طلیعۀ شب گَشت آشکار آفاق ساخت کسوت عباسیان شعار
امیر رمضان اطراف معرکه را بر امرا قسمت کرد و لشکر یکسر در آن شب یه کار ترتیب اسلحه و مراکب قیام نمودند و همه بر آن انیشه متفٌق شدند که فردا چون شیر و اژدها متوجه میدان وغا شوند و جدل فُیُول و شُبُول بر اعدای حمله آرند چون از شب ثلثی بگذاشت امیر رمضان به رسم کیان اهبٌت و ساز نبرد بر تن خود راست کرد .
شعر [ربیعی]
به فرخنده بختیٌ و فرخ تنی زره جست و خفتان و خود کمی۲
بیارست تن را به چینی زره که بود آن درع سیاوش فره
بپوشید خفتان روم از برش دگر هر چه زان کونه بُد در خودش
و در آن شب قرب ده نوبت بر میمنه و میسره لشکر طواف کرد و امرا و وُجُوه سپاه را به وعده های خوب و امید های دلپذیر بر جنگ حریص گردانید و گفت:
______________________________________________________________________۱ . اصل: ششم. ۲ . اصل کنی .
____________________________________________________________ذکر صد وهشتم/ در حرب لشکر خراسان با لشکر .... ۶۱۵ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
شعر
ایا نامدارنِ فیروز روز
دلیرانِ گردنکش کینه توز
میان را ببندید بر کینه سخت
به داد خدای و به نیروی بخت
چو شیران آشفته جنگ آورید
سر بد سگلان به چنگ آورید
تن دشمن از تیغ بی جلن کنید
ز خون روی گیتی۱ چو مرجان کنید[۶۰۷]
تا آن زمان که خروش خروس سحر برآمد و شیطان شب از سلطان روز بگرخت ،
شعر[ابیوردی]
فَلاحَ الصُّبحُ مُبتَسِمَ الثَّنایا وَعادَاللَیلُ مَقصُوصَ الجَناحِ
پس ظاهر شده صبح در حالی که گمرانده دندانها بود
و بازگشت شب در حال که کوتاه شد بال بود
دل بر جنگ داشت. چون آفتاب طلوع کرد، چون جبنا معنیِ
شعر[نظامی]
گریز بهنگام با سر به جای به از رزم جستن به نام و به رای
را دریافت و سرّ
[الواحدالشعرا]
فَلَو کانَ لیِ نَفسانِ کُنتُ کُقاتِلاً بِاِ حدایهُما حَتّی تَمُوتَ وَ اَسلَما
پس اگر بودی مرا دو نفس بودمی من حرب کننده
به یکی از آن هر دو نفس تا بمردی یکی از آن نفس و سالم ماندی یکی از آن نفس
واقف گشت و سپاهی مشاهده ناکرده و روی به هزیمت آورد. امرای دیگر چون بکتوت و بیرامشاه و مبارکشاه بُوجای چون دیدند که امیررمضان هزیمت کرد ایشان نیز بگریختند. چاشتگاه شاهزادگلن بدان موضع که امیررمضان معسکر ساخته بود نزول کردند. خرگاه و خیام و مواشی بسیار دیدند و از لشکر نشانی ، نه. سه فرسنگ
_____________________________________________________________________ ۱ . متن: کینی.
____________________________________________________________۶۱۶ تارخ هرات ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در عقب لشکر امیر رمضان بر کیفیت هر چه عظیم تر براندند. چندین تن را از لشکریان او بگرفتند و تفحٌص و تحقیق احوال کرد[ند]. گفتند ((بوجای غایب است ما نمی انیم که امرا چه شد، و اگر نه ، همه برآن عزمیت بودن که با شما جنگ کنند.))
شاهزادگان اندیشه مند شدند. بعضی گفتند که فرسنگ [ند] چند دیگر در عقب ایشان لشکر کشیم. طایفه ای گفتند که هم از یان جایگاه بازکردیم؛ چه، شاید که مکری کرده باشند. آن روز در آن منزل قرار گرفتند. روز دیگر [۶۰۹] با نعمت بی حدٌ و غنیمت بی حساب مراجعت نموند . و امیر رمضان تا سرخس در هیچ مسکن قرار نگرفت.
و چون خبر جُبن و فرار او از پیش لشکر ماوراءالنهر به سمع اولجایتو سلطان رسید، او را معزول کرد و سپاهش را به بکتوت داد و سی هزار مرد دیگر از عراق نامزد خراسان فرمود .