سخن اندرناحیت عرب و شهرهای وی
ناحیتیست ۱مشرق وی دریای عمانست؛ ازدریای اعظم، وجنوب وی دریای حشبه است هم ازاعظم و مغرب وی دریای قلزمست هم ازاعظم ، وشمال وی بادیۀ کوفه و شام است. واین ناحیتیست عظیم و گرم سیرواندروی کوههاست ازیکدیگرجدا چنانک پدید کردیم؛ اندریاد کرد کوهها و اندرهمه این ناحیت یکی رودست کی ازکوههاء تهامه بیرون آید و برحدود خولان ۲ و ناحیت حضر موت بگذرد و اندر دریای اعظم افتد و این رود نیزبزرگ نیست و اندرین ناحیت ناحیتهاء بسیاراست و بیشتربیابانست و عرب را جای اصلی اینست، و هرچه بجایهای دیگررفته اند.
_________________________________________
۱- دراصل : ناحیت. ۲ – دراصل: جولان .
۱65 37
وازین ناحیت خرما خیزد؛ازهرگونه، وادیم وریگ مکی، وسنگ فسان، ویعلین مشعر و ملمع خیزد، و اندروی حیوانان اند؛عجب گوناگون و ناحیتهاء کی اندرین ناحیتست چون: یمن، حجاز، تهامه، یمامه، نزوین ۱.-جایهاییست کی اندروی خیمهاء قبیلهاست چون تمیمیان مضریان ۲ و اسدیان، جسانیان، کلبیان، فزاریان، وآنچه بدین ماند، واین همه پدید کردیم ؛اندرصورت تا پیداتربود.
۱-مکه- شهریست بزرگ وآبادان و با مردم بسیار و بردامن کوه نهاده و گردا گرد وی کوههاست، و شریفترین شهریست اندر جهان کی مولود پیغمبرما صلی الله علیه ۳ و سلم آنجا بوده است، وخانۀ خدای عزوجل است، و درازاء مزگت خانۀ خدای غزوجل سیصدوهفتاد ارش است و پهناش سیصد و پانزده ارش. خانۀ مکه را بیست و چهار ارش و نیم درازاست و پهناش بیست وسه ارش و نیم و سمک کعبه بیست وهفت ارش است. وازگردسنگ طواف پنجاه ارش است و درازا صد و پنجاه ارش است. وبناء مکه آدم علیه السلام کرده است و ابراهیم علیه السلام
__________________________________________________
۱- نزوین ، ممکن است تصحیف و تغییر یافته بحرین باشد . بشماره ۲۶ همین فصل ن . ک .
۲- دراصل: مصریان . ۳ - < و علی آله > اضافه شده است.
۱66
37
آنرا تمام کرده و ازروز گارآدم علیه السلام خدای عزوجل این خانه را عزیز کرده است.
۲-مدینه- شهریست خوش و مردم بسیارو روضۀ مقدس پیغمبرصلی الله علیه وعلی آله و سلم با بسیارصحابه آنجا است واز نواحی وی سنگ فسان خیزد کی بهمه جهان به برند.
۳- طایف- شهرکیست خرد بردامن کوه و ازوی ادیم خیزد.
۴- نجران- شهرکیست [ ۳۴a ] آبادان و اندروی قبیلۀ حمدانیان اند واز وی دزدان بیایند و بحدود یمن راه برند.
۵- جرش-شهرکیست خرم و آبادان ازناحیت یمن.
۶- صعده -شهریست آبادان و مردم بسیارو اندروی بازرگانان اند ازبصره و اندرقدیم مستقرملوک یمن بوده است وازوی ادیم خیزد بسیارو نعلین یمنی مشعر.
۷- صمدان- ناحیتیست میان صعده و صنعا اندریمن و اندروی سه شهرکست و اندرآن شهرها فرزندان حمیراند و ایشانرا کشت و برزاست و مراعی ورز.
۸-صنعا- قصبۀ یمن است شهریست خرم وآبادان و هرچه ازبیشترنواحی یمن خیزد ازین شهرخیزد، وبا نعمت ترین جاییست اندرهمه یمن، واندرهمه ناحیت عرب شهری نیست ازوی بزرگتروخرم تر
۱67
37
و گندم وکشتها‌ء دیگرشان بسالی دوبارثمره دهد وجوسه با [ ر ] ویا چهاربارازغایت اعتدال هوای این شهر.وباره دارد ازسنگ و گویند کی نخستین بنایی کی از پس طوفان کرده اند اینست.
۹-ذمار۱- شهریست با بازارها و مردم بسیارازعمل صنعا جاییست با نعمت بسیار و بازرگانیشان بچیزیست چون قندهری، وهشت از وی درمی سنجد.
۱۰- سیام ۲- قلعه است برکوهی ۳واندروی بازار و مردم بسیارست.
۱۱- زبید-شهریست از یمن و هیچ شهری نیست از پس صنعا ازیمن ازاین بزرگتر واز وی برسه روزه راه حدود حبشه است و بازرگانی ایشان سیمست و زر ولکن دوازده درم ایشان یک درم سنگ سنجد، ودینارازوی یک درم سنجد.
۱۲- منکث- شهرکیست خرد، دیوارها، وی ازسنگ و کوهی عظیم ازگردوی وروستای وی برآید، وازهرسوی کی دروی روی کوه بیاید بریدن، وحدود این جای بحدود حضرموت پیوسته است.
۱۳- صهیب ۴- شهرکیست خرم و آبادان.
واین همه از ناحیت یمن است. واندرکوههاء یمن و دشتهاء وی جای کپیانست،حمد ونگان همه ازنجا افتد.
_________________________________________________
۱-دراصل: دمار ۲- شبام ۳- دراصل: کوهیست برقلعه ۴- بضم صاد
۱68 37
۱۴-عدن- شهرکیست برکران دریا وازوی مروارید بسیارخیزد و بحدود حبشه پیوسته است.
۱۵- حضرموت- ناحیتیست خرم وآبادان واندروی شهرهاست و رسم ایشان چنانست کی هرغریبی کی بشهرایشان چنانست کی هرغریبی کی بشهرایشان اندرشود و بمزگت ایشان نمازکند،هرروزی سه بارطعام برند؛او را و نواخت بسیارکنند، مگرکی مخالفتی کند بمذهب با ایشان.
۱۶- محلاف علی ۱ - دهیست بزرگ و با نعمت.
۱۷- عثر- شهرکیست آبادان و با نعمت.
۱۸- مهجر ۲ - شهریست بزرگ وازگردوی بارۀ وخندقی ، ولباس ایشان ازارست وچادر.
۱۹- سرسیر۳- شهریست خرم و آبادان و کشت ایشان گاورس است وجو و بازرگانیشان سیم مزبق است و ایشان همه ازار وردا پوشند وازعمل یمن است.
۲۰- جده- شهریست ازمکه برکران دریا نهاده آبادان و خرم.
۲۱- سباء،عقاب ؟، فساع، وادی میجان۴- شهرکهایی اند با نعمت و مردم بسیار.
۲۲- شجر- شهریست برکران دریا وازوی اشتران نیک خیزد و لبان ازنجا برند بهمه جهان.
1-مخلاف عک. ۲-مهجره 3-سرین. ۴- وادی بیجان.
۱69 37
۲۳- عمان شهریست عظیم برکران دریا واندروی بازرگانان بسیارند و بارکدۀ همه جهانست وهیچ شهری نیست اندرجهان کی اندروی بازرگانان تونگرترازنجا بود وهمه جهازهاء مشرق و مغرب و جنوب و شمال [ b۳۴ ] بدین شهرافتد وازینجا بجایها ببرند.
۲۴-سرحه۱، عن- دو شهرکند آبادان و خرم.
۲۵- هجر- شهریست با مردم بسیار برکران دریا.
۲۶- بحرین- ناحیتیست با مردم بسیاروشهرها و دهها وجایهای آبادان.
۲۷- فید-شهرکیست خرم و آبادان.
۲۸- جبله-حصاریست اندروی منبر.
۲۹- فرغ۲ ، شهرکیست خرد.
۳۰- تبوک، وادی القرا، فیما ۳- شهرکهایی اند با مردم بسیاراندرمیان بیابان نهاده است.
۳۱- جار- شهرکیست برکران دریا و بارگاه مدینه است.
۳۲-مدین- شهریست خرم برکنار دریا و اندروی چاهی آبست کی موسی علیه السلم ازوی آب برکشید بسوی گوسپندان شعیب علیه السلم ۴.
_________________________________
۱- سروجه . ۲- فرغ . ۳- تیما. ۴- قرآن مجید سورۀ۲۸ آیه ۲۴.