سخن اندر ناحیت عراق و شهر های وی
ناحیتیست مشرق وی بعضی حدود خوزستان است و بعضی حدود جبال، وجنوب وی بعضی خلیج عراقست و بعضی بادیۀ بصره،ومغرب وی بادیۀ بصره است و آن کوفه، وشمال وی بعضی ازحدود جزیره است و بعضی ازحدود آذربادگان و این ناحیتیست بمیان جهان نزدیک وآبادان ترین ناحیتیست اندراسلام و اندروی آبهاءروانست وسوادهای خرم وجای بازرگانان و خواستۀ بسیار ومردم بسیاروعالمان بسیارومستقرپادشاهان بزرگ، واین ناحیتی گرم سیرست وازوی خرما خیزد کی بهمه جهان به برند وجامهای گوناگون و بیشتر آلاتی کی ملوک را شاید ازین ناحیت خیزد.
_______________________________________________
۱-پیلمان شهر.
۱51 33
۱- بغداد- شهری عظیم است و قضبۀ عراق است ومستقرخلفاست وآبادان ترین شهریست اندرمیان جهان و جای علماست و خواستۀ بسیارست ومنصورکرده است اندرروزگاراسلام ورود دجله اندرمیان وی بگذرد، و بردجله پلیست ازکشتیها کرده. واز وی جامهای پنبه و ابریشم وآبگینهاءمخروط و آلاتهاء مدهون خیزد، وروغنها و شرابها و مهجونها خیزد کی بهمه جهان به برند.
۲- مداین - شهرکیست برمشرق دجله ومستقرخسروان بوده است واندروی یکی ایوانیست کی ایوان کسری خوانند وگویندکی هیچ ایوان ازآن بلند ترنیست اندرجهان و این شهربزرگ بوده و با آبادانی وآبادانی وی ببغداد بردند.
۳- نعمانیه - برمغرب دجله است. دیرعاقول ـ برمشرق دجله است و این هردو شهرآبادان اند.
۴- حبل ۱-شهرکیست کم آبادانی و بیشترمردم او کردانند.
۵ - جرجرای ۲ - بر مشرق دجله است. فم الصلح – برمشرق دجله است.
سابس ۳- برمغرب دجله است، و این شهرکهایی اند آبادان و با نعمت.
۶ - واسط - شهربزرگست و بدونیمه است، ودجله بمیان وی همی رود و بروی جسریست و اندرهردونیمه منبرست و بنای وی حجاج بن یوسف کرده است. و هوای درست دارد. و بسیارنعمت ترین شهریست اندرعراق، و ازوی گلیم و شلواربند و پشمهای رنگین خیزد.
۱-جبل. ۲ – جرجرایا ۳ – سابس بضم باء
۱52 33
۷ -عبدسی، نیم روذی- دوشهرکند آبادان و اندروی خرمای بسیارست.
۸- مفتح - شهرکیست آبادان و برمشرق دجله است و رود معقل ازوی برگیرد.
۹- ابله - شهری [ ۳۱b ] استوارست و آب ازگردوی برآید و برمغرب دجله است، وازوی دستاروعمامۀ بلی خیزد.
۱۰- بصره -شهری عظیم است واو را دوازده محلتست هریکی چند شهری، ازیکدیگرگسسته وگویند کی اورا صدهزارو بیست و چهارهزاررودست و بنای وی عمربن الخطاب کرده است؛ رضی الله عنه، واندرعراق هیچ ناحیت نیست عشری مگربصره و علوی برقعی ازنجا خروج کرد و گورطلحه وانس بن مالک و شیخ حسن بصری و پسرسیرین آنجاست و ازوی نعلین خیزد و فوطهای نیک و جامهای کتان و خیش مرتفع.
۱۱- بیان شهرکیست برمشرق دجله آبادان و خرم.
۱۲ - سلمانان -شهرکیست برمشرق دجله آبادان و خرم.
۱۳- عبادان -شهرکیست خرد و آبادان بر کرانۀ دریا وهمه حصیرهاء عبادانی و حصیرهای سامانی ازنجا خیزد و نمک بصره و واسط ازنجاست.
۱۴ - ما درایاء - شهرکیست آبادان و خرم با کشت و برز بسیار.
۱۵-اسکاف بنی جنید- جایست کی باقی رود نهروان اندرکشت وی بکارشود.
۱53 33
۱۶- نهروان- شهرکیست با آبادانی اندک واندروی خرماست اندک و آنجا جایهایی است کی خسروان کرده اند.
۱۷- جلولا۱، خانقین - دوشهرکست خرم واندرخانقین رودیست بزرگ.
۱۸- قصرشیرین- دهیست بزرگ و باره دارد ازسنگ واندروی یکی ایوانست ازسنگ مرمرگسترده۲.
۱۹- حلوان - شهریست بسیارنعمت ورودی اندرمیان وی همی گذارد وازوی انجیرکی خشک کنند و بهمه جای بربرند.
۲۰- کوثی ربا -شهریست و بحوالی وی تلهاست ازخاکستروگویند کی ازآن آتش است کی نمرود کرد کی ابراهیم پیغمبررا صلی الله علیه و سلم بسوزد.
۲۱- بابل-قدیم ترین شهریست اندرعراق و مستقرملوک کنعانیان بودی.
۲۲- صرصر- شهرکیست آبادان و نعمت بسیارو رود صرصراندروی بگذرد.
۲۳-نهرالملک- شهرکیست آبادان و با نعمت.
۲۴- قصربن هبیره-مهمترین شهریست میان بغداد وکوفه
۱-دراصل: حلولا ۲ – ن . ک . ۳۸ – ۲۳.
۱54 33
وآبادان است و با نعمت و بسیارمردم.
۲۵-جامعین- شهرکیست اندرمیان عمود فرات و رود سورا نهاده و ازهیچ سوی بدوراه نیست مگربه آب.
۲۶-کوفه -شهرکیست برلب رود فرات نهاده و بنای وی سعد بن ابی وقاص کرده است. و روضۀ امیرالمومنین علی بن ابیطالب کرم الله وجهه آنجاست.
۲۷- حیره ۱ شهرکیست برکران بادیه وهوای وی بهتر است ازآن کوفه.
۲۸-قادسیه – شهرکیست بر راه حجاج و بر کران بادیه.
۲۹- بردان،عکبرا ۲- دوشهرکند برشمال بغداد برمشرق دجله جاییی آبادان.
۳۰ -سامره -شهریست برمشرق دجله و سوار و کشت و برزوی برمغرب دجله است.
۳۱- کرخ، دون ۳- دوشهرکند کی معتصم بنا نهاده است و مامون ۴ تمام کرده است آبادان اند و با نعمت.
۳۲- تکریت- شهریست برحد میان جزیره وعراق، آبادان
___________________________________________
۱-دراصل: جیره. ۲- دراصل: عکیرا ۳- دور ۴- ن . ک . به ص ۴۰ مقدمه بارتولد. مامون ۱۹۸ - ۲۱۸هجری.معتصم ۲۱۸ -۲۲۷ هجری . ن . ک با صطخری ص ۱۶۸ : < ۲۳۲ – ۲۴۷هجری > تمام کرده است.
۱55 34
و خرم و با نعمت.