سخن اندر بیابانها و ریگها
هر زمینی کی انجا ریگ دارد یاشوره و اندرو کوه نباشد و آب روان نباشد و کشت و برزنبود آنجای را بیابان خوانند و بیابانها مختلف است ، بعضی خرد و بعضی بزرگ ، و هم چنین ریگهای بسیارست اندرین بیابانها بعضی بزرگست و بعضی خرد و اندرین باب یاد کنیم هر بیابانی کی بزرگ گست یا هر ریگی کی بزر گست اندر آبادانی عالم ان شاءالله .
۱-و اندر جنوب ناحیت چینستان میان کوه طاعن فی البحر و میان خمدان بیابانیست و ازین بیابان پاره بدریا اندر رود چون جزیره ، وناحیت مشرقی از این بیابان دریاء اقیانوس مغر بیست ناحیت جنوب دریاء اعظم است ، و ناحیت مغربی کوه الطاعن فی البحر ، و ناحیت شمال رود خمدان است ، و اندر زمین این بیابان زرست بسیار.
۲- ودیگربیابانیست اندر شمال حین۱ و مشرق او دریای اقیانوس مشرقیست . و جنوب وی نواحی حینست۲ و مغربش رود کچاست و شمالش تغزغزو خرخیز است .
۳- و اندر ناحیت چینستان ریگیست پهناء او سه منزلست شهر از حین۳ یکی ختم و دیگر وسارنیک و درازاء او از حد بطیحهء رود کچا تا بحد این بیابان کی بر شمالی خیز۴ یاد کردیم .
_______________________________________________________________
۱و۲و۳و۴ – جین = چین
54 6
۴- و دیگربیابانیست و مشرق وی حدود تبتست و جنوب وی بلاد هندست و مغرب او حدود ماوراءالنهراست و شمال او
حدود خلخ است و این بیابانیست صعب بی آب و بی علف .
۵- و دیگر بیابانیست اندر حدود هند بر کران دریاء اعظم دراز نهاده از حد سر ندیبب بکشد تا باول مملکت دهم و لکن بیابانیست بریده پاره پاره نهاده. و اندر ناحیت سند و هند بیابانهاء خرد بسیارست .
۶- و دیگر بیابانکیست خرد و محدود ، مشرق او شهر های سندست و جنوب وی دریای اعظم و مغرب کوه کوفج است و شمال او بعضی از سند و بعضی از کرمان .
۷- و دیگر بیابانیست مشرق او شمال حدود سند تا بحدود رود مهران و جنوب وی حدود سند و کرمان و پارس برود، و مغربی وی حدود ری و قم وقاشانست و شمال اوبر خراسان و حدود وی۱ و سیستان بگذرد و این بیابان را بیابان کرگس کوه خوانند ، از آنک یکی کوهکیست خرد اندر مغرب این بیابان که آنرا کرگس کوه خوانند ، و این بیابان را بدان کوه باز خوانند . و اندرین بیابان کوهکهاست پراکنده بهرجاییی از وی و ازین بیابان هر کجا ناحیتی بدو نزدیکست بدان ناحیت باز خوانند . و اندرین بیابان ریگست از گردسیستان بر آید[۱۲b] آنرا ریگ سیستان خوانند.
_______________________________________________
۱-شاید : ر
55 6
۸- و دیگربیابانیست مشرق وی برحدود مرو بگذرد تا بجیحون رسد،جنوب وی برحدود باورد و نسا و فراو و دهستان و دریای خزران بگذرد؛تا به حدود آتل و مغرب وی رود آتل است و شمال او رود جیحون است و دریای خوارزم و حدود غوز۱ تا بحد بلغارو این بیابان را بیابان خوارزم و غور خوانند، و اندرین بیابانریگست از حدود بلخ بر دارد و بر جنوب جیحون بگذرد تا بدریای خوارزم کشد، و پهناش جای هست که یک منزلست و جای هست کی هفت منزل.
۹- و دیگر ریگیست اندرمیان کیماک و حدود جند و جواره و دراز ای او بسیار پهناء او اندک .
۱۰- و دیگر بیابان بادبه است ، مشرق از او حدود هجرست تا حدود بحرین و بصره و بر حدود قادسیه و کوه ۲ بگذرد تا بحدود رود فرات و جنوب وی دریاء عربست همه و حدود خلیج ایله۳ و دریاء اعظم و نواحی حضر موت و یمن ، و مغرب او بر حدود جده و جار و مدین و ایله بگذرد و شمال وی بر حدود مغان۴ و سلیمه و تدمر و خناصره بگذرد تا رود فرات و این را بیابان بادیه خوانند وازین بیابان هرکجا کی بشهری یا بحیی ازحیهاء عرب پیوسته است او را بنام آن جای باز خوانند . و اندرین بیابان یک ریگست از کران دریا بردارد از حدود بحرین و پهنای او جای هست کی دو منزلست و جای هست کی چهار منزلست . و در ازاء او بیست منزل و آن را ریگ هبیرخوانند و رنگ او سرخست وزر گران از وی بکار دارند . و همه حجاج کی براه عراق روند ،این ریگ را ببرند.
_______________________________________________________________
۱-غور . ۲- کوفه . ۳- بربری . ۴- معان .
۶ ۵۶
11 -و دیگرریگیست اندرجنوب این بیابان ازگرد شهرهاء حضرموت براید برکرانه دریا آنراریگ احقاف خوانند.
۱۲-و دیگرریگیست کی مشرق اوخلیج بربرست و خلیج ایله و جنوب او بیابان بجه است ومغرب وی حدود نوبه است و حدود مصر و شمال وی خلیج قلزمست آنرا ریگ معدن خوانند ، کی اندروزر است و اندرو بسیار زریابند .
۱۳-و دیگر بیابانیست مشرق او ناحیت حبشه است و جنوب او ناحیت بجه و مغرب وی ناحیت نو به و شمالش این ریگ کی صفت کردیم .
۱۴-و دیگرریگیست اندرحدود مصرمشرق او ازعسقلان تا ببحیره المیته و جنوب وی و مغرب وی هردوناحیت فسطاط است و شمالی وی از بحیره تنیس تابعسقلان است آنرا ریگ جفار خوانند.
۱۵-و دیگراندرناحیت مغرب از حدود مصر از کوه الواحات و برقه و طرابلس تا بحدود سوس الاقصی بیشترهمه بیابانست.
۱۶-واندرین ناحیت مغرب ریگیست بزرگ بحدود سجلماسه ، آنرا رمل المعدن خوانند واندروی زربسیار یابند.
۱۷- و اندرناحیت جنوب از خط استوا بیشترهمه بیابانست و آبادانی آنجا همه اندربیابانها نهاده است مگراند کی کی اندرکوه است.
8 57
۱۸- و هم چنین اندرناحیت شمال از آبادانی جهان کی اندر چهار-یک شمالیست از حد چینستان تا بحدود [۱۳a] خزران بیشتر همه بیابانست و جای ترکان بیشتر همه اندر بیابانها نهاده است، مگراندکی کی اندرکوههاست و آب روان و درختان و کشت.
و اندر حدود مسلمانی بیابانها و ریگهای بزرگ و معروف اینست کی ما یاد کردیم ، و اندر ناحیت کافری جز از ترک هم اینست کی ما یاد کردیم. والله اعلم و بالله التوافیق.