 |
څوچه پاتي یو افغان وي - تل بدا افغانستان وي | تا زنده یک افغان است - جاوید افغانستان است
|
|
ضمیر یا جاگزین
|
گاهی نام کسی بنابرپیدا بودن گرفته نمی شود . نمی گويند : شهرزاد آمد . می گويند که : او آمد . يا می گويم : من به کمک شما حاضرم . يا می گوييم : ايشان چند روزی با ما بودند . کلمه های او ، من ، شما ، ايشان و ما را جاگزین یا ضمیر می نامند . به اين دو جمله بنگريد : سرور درباغ درخت شاند . او فراموش کرد که آنرا آب بدهد . او وآن درجملۀ دوم ضمير ها اند که درجای اسم سرور ودرخت نشسته ا ند. جاگزین واژه یی است که درجای اسم می نشیند. جاگزین چهارگونه است : شخصی ، اشاره ، مشترک و وصفی . ضمیرشخصی شامل همه انواع ضمیرهای شخصی وضمیرهای ملکی( جدا و پيوسته ) می شود.
ضمیر شخصی که جانشین اسم آدمان می شود ، نشان دهندۀ متکلم یا اول شخص ،
مخاطب یا دوم شخص ، غایب یا سوم شخص ، هم مفرد هم جمع می باشد ، بدینگونه : من ، ما ، تو یا شما ( برای احترام ) ، شما ، او یا ایشان ( برای احترام ) ، ايشان . جمع کردن شما به شکل شما ها یا شمایان و جمع بستن ما هم به شکل ماها یا مایان نادرست است.
درجمله گاهی ضمير مفعول واقع می شود . درآن صورت پسوند مفعولی « را » با
آن می پيوندد ، مانند : اورا ، ايشان را و ازمن ، «نون » و از تو « واو »
می افتد و مرا و ترا می شود . گاهی می گوييم : دست من، وطن ما، خانۀ او، فيصلۀ ايشان ، سخن تو ، پيشنهاد شما درچنين موارد من ، ما _ تو، شما _ او ، ايشان را جاگزینهای دارنده ناميده اند ، زيرا به جای اسم مالک يا دارندۀ چيزی جا می گيرند . گاهی جاگزینهای دارنده به اسم پيوسته می باشند ، مانند : ام در کتابم ، به جای کتاب من ما درکتاب ما تغير نمی خورد ات درکتابت ، به جای کتاب تو تان درکتاب تان ، به جای کتاب شما اش درکتابش ، به جای کتاب او شان در کتاب شان ، به جای کتاب ايشان اين ضماير که دارندگی را نشان می دهند ، جاگزینهای پیوستة دارندگی ناميده می شوند . ضمیرهای مشترک (Reflexive Pronoun): ضمیر مشترک نیز جانشین اسم انسانها میشود. و در زبان دری سه تا ضمیر مشترک داریم : یکی خود، دیگری خویش ، و سومین خویشتن ، خود با ضمیر های شخصی برای تاکید می آیند . براين جمله ها غور کنيد : من کار خود را تمام کردم . ما خودرا بالا تر ازديگران نمی دانيم . ايشان دربارۀ خود چه می داند . تو خودرا اصلاح کن . به یاد باید داشت که خود جمع نمی شود و ازکاربرد خودها پرهیز باید کرد. درجمله های بالا به جای خود ، خويش و خويشتن را هم می توان نشاند . واژگان خود ، خويش و خويشتن درموارد يادشده ضماير مشترک اند ، که درعين زمان وظيفۀ تأکيدی نيز دارند . ضمير تأکيدی مشترک « خود » با ضماير پيوسته نيز ، می پيوندد ، بدین گونه : من خودم گفتم . ما خود ما گفتیم . تو خودت گفتی . شما خود تان گفتید . او خودش گفت . ايشان خودشان گفتند . ضمیر اشاره frown emoticon Demonstrative Pronoun ) واژگان اشاره دوگونه اند ، يکی واژگان اشارۀ نزديک و ديگری واژگان اشارۀ دور . واژگان اشارۀ نزديک اينها اند : این ، اینان ، اینها واژگان اشارۀ دور ازاين شمار اند : آن ، آنان ، آنها
واژگان اشاره هر گاه با اسمها بیایند اسم اشاره نامیده می شوند ، مانند :
این شهر و آن کشور و هر گاه در جای اسم بنشینند ضمیر اند ، مانند : کودکان
را باید خوب پرورد ، زیرا آنان زینت باغ زنده گی اند . آنان ضمير است .گلها
را نباید کند ، از دیدن و بوییدن آ نها باید لذت برد . آنها ضمير است . ضمير وصفی یا صفت هنری (Epithet ) : آن صفتهايی که به جای اسم می نشينند ، ضمير وصفی ناميده می شوند، مانند: درجملة
بلند قامتها را به تيم باسکتبال بگيريد ! واژة بلندقامتها و درجملة
ازلايقها يک صنف جدا ساختند، صفت لایقها و درجملة بيماربايد زود پيش داکتر
برود ، بیمار ، ضمیرهای وصفی اند که درشعرشناسی صفتهای هنری نامیده می
شوند. دراين بيتهای بیدل : خوبان ، خوشدلان ، تنگ قبا ها ، نازنینان ،
عریان تنان و خانه بدوشان زین صفتهای هنری اند. کی بود یارب که خوبان یاداین بیدل کنند کزخیال خوشدلان چون غم فرا موشیم ما * خوبان به تة پیرهن از جامه برون اند درغنچه ندارند گل این تنگ قباها * می دهندم دل به هر آیین که می آیند پیش نازنینان طرفه ره آورد پیدا کــــــــرده اند * گرامان خواهی زگردون سر به جیب خاک دزد ورنــه رحمی نیست بر عـــریان تنان شمشیر را * بیدل غنیمت است که عمر جنون عنان پا در رکاب خانه بدوشانِ زین دود
|
|
|
|
|
|
|