دودمان بسیار قدیم که در کوه سلیمان تا کوهسار غور و نواحی آن در بین پښتون ها حکمرانی و رهنمائی داشتند سه برادر مشهورند: که غرغښت و بیتنی و سربن باشند ، پسران پشتون (پتهان) مشهور به عبدالرشید کیس ، که در بارۀ این دودمان افسانهای محلی پشتون منقولست
ولی آنچه مورخ قدیم تر افغانی سلیمان ماکو در حدود (۶۱٢ه - ۱٢۱۵ع) در تذکرۀ خود نگاشته ، و بعد ازان مورخین دیگر مانند ابوالفضل علامی در آئین اکبری (۱۰۰۶ه- ۱۵٩٧ع) و اخوند درویزه (متوفی ۱۰۴٨ه- ۱۶٢٧ع) در تذکرة الابرار و مخزن اسلام ، و نعمت الله هروی در مخزن افغانی (۱۰۱٨ه- ۱۶۰٩ع) و شیخ امام الدین خلیل متوفی (۱۰۶۰هجری) در تاریخ افغانی تائید نموده اند ، و حقایق تاریخی است. ازان پدید می آید که این سه برادر در حدود (٢۵۰ تا ٣۰۰هجری) در افغانستان از کوهسار غور تا کوه سلیمان فرمانروائی و نفوذ روحانی و قبیلوی داشتند و برخی از مناجاتهای پشتوی شیخ بیتنی در ادبیات پشتو منقول و در دست است. و بعد از آن خرشبون بن سربن از کوه سلیمان تا کوه غوندان کلات غلزائی اقتدار داشت ، و بسال (۴۱۱ه- ۱۰٢۰ع) در مرغه دامنۀ جنوبی کوه سلیمان وفات کرد ، همچنان اسماعیل بن بیتنی در کوه سلیمان نفوذ روحانی و حکمفرمائی داشت و دامنۀ اقتدار او بطرف شمال غربی کوه سلیمان (وازه خوا) تا غزنی میرسید ، و ازین دو نفر هم اشعار قدیم پشتو منقولست حدود (۴۰۰ه- ۱۰۰٩ع) . سه نفر اولاد خرشبون بنام کندو زمندو کاسی از اجداد معروف اقوام افغانی اند ، که سلسلۀ اولادشان در علم الانساب افغانی شرح شده است.
مخفی نماند که افغانان خرشبونی در شرق افغانستان پراگنده بودند ، چنانچه عبدالرزاق سمرقندی ذکر آنان را در غزنین و برمل بنام (افغان خرشوانی) می کند ، و این در حدود ٨٢۰هجری است.
(مطلع سعدین ج ٢ جزو اول ص ٣۵٩ طبع لاهور) در کتب انساب افغانی این سه برادر غرغښت-بیتنی- سره بن سرسلسله تمام قبایل پشتون شمرده میشوند ، که در اینجا شجرۀ نسب شعبه های مهمۀ آن نوشته می شود. (رجوع به شجرۀ نسب نمبر ۴۵)
مآخذ:
تذکرةالاولیا سلیمان ماکو- پشتانه شعرا ج ۱- آئین اکبری- مخزن افغانی- تذکرةالابرار درویزه- پټه خزانه- تاریخ ادبیات پشتو ج ٢- مطلع سعدین ج ٢- حیات افغانی- شوکت افغانی- صولت افغانی- خورشید جهان- پتهانان سراولف کیرو- گزیتیر صوبه سرحد و بلوچستان- گزیتیر افغانستان- تاریخ سلطانی.
سیف الله فضل