جلال‌الدین محمد ابن محمد ابن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی معروف به جلال‌الدین محمد بلخی، از زبده‌ترین عارفان و یکی از مشهورترین شاعران زبان دری بشمار میآید.
نام او محمد و لقبش در دوران حيات خودش «جلال‌الدين» و گاهى «خداوندگار» و «مولانا خداوندگار» بوده و لقب «مولوى» در قرنهاى بعد براى وى به كار رفته است.
او به نامهاى «مولوى» و «مولانا» و «ملاى روم» و «مولوى رومى» و «مولوى روم» و «مولاناى روم» و «مولاناى رومى» و «جلال‌الدين محمد رومى» و «مولانا جلال‌بن محمد» و «مولوى رومى بلخى» شهرت يافته و ھمچنان از لابلای برخى از اشعارش، تخلص او را «خاموش» و «خموش» و «خامش» دانسته‌اند.
او را بدین خاطر "رومی" گفته اند چون درآنزمان، شھر قونیه و نواحی آنرا، روم شرقی مینامیده اند اما او خودش، خود را از اھالی بلخ معرفی میکند:
بلخی ام من بلخی ام من، بلخی ام
شوری دارد عالمی از تلخی ام
یا :
نعره ئی های و هوی من از در روم تا به بلخ
اصل کجا خطا کند شمس من و خدای من
مولانا در سال ۶۰۴ ھجری در شهر بلخ زاده شد، چون محمد خوارزمشاه با مشایخ از راه کم لطفی پیش میرفت، پدر مولانا؛ بهاءالدین ولد تاب نیآورده و در سال ۶۱۸ با خانوده‌اش، بلخ را ترک نمود. مدتی در وخش و سمرقند بسر برد و بسانتر از راه بغداد به مکه رفت و پس از نه سال اقامت در الجزیره به دعوت کیقباد سلجوقی که صوفی‌مشرب بود به قونیه پایتخت سلجوقیان روم رفته، درآنجا اقامت گزید.
مولانا پس از مرگ پدرش در سال ۶۲۸ھجری،پایه‌گذار طریقتی شد که بعدھا مشهور به طریقت مولویه شد.
او در سال ۶۷۲ دیده از جهان فرو بست و در همان شھر قونیه دفن شد.
آثار وی به بسیاری از زبان‌های زنده دنیا ترجمه شده‌است که در اروپا و امریکا شهرت بسیار دارد.
ازین آثار میتوان به مثنوی معنوی، دیوان غزلیات یا کلیات شمس، رباعیات، مکتوبات، فیه مافیه و مجالس سبعه اشاره کرد.
مثنوی معنوی حاصل پربارترین دوران عمر مولاناست. چون او بیش از پنجاه سال داشت كه نظم مثنوی را آغاز كرد.
