تاريخچه نوروز در افغانستان

در سر زمين کهن و باستاني ما (اريانا) که گهواره تمدنش ناميده اند, باشندگان ان از همان اوان با زمزمه هاي خوش طبيعت هم اواز بوده و نکته هاي مهم انرا دريافته اند که افتخار مردم اين سرزمين تمدن ساز بوده و ميباشد.

يکي از درست انديشي ها و نکته سنجي هاي مردم اين سر زمين ايجاد ايين زيباي نوروزيست.

زمانی که تقویم خورشیدی با اعتدال زمستانی همزمان است, 20 مارس آغاز بهار و همچنین آغاز سال جدید در افغانستان است.

نوروز به معنای روز نو, این یک جشن سنتی است که سال نو را جشن ميگيرد.

نوروز باستانی یکی از جشن های طبیعی اریایی ها است که از نوروز در روز اول ماه حمل سال هجری شمسي,  3700 سا ل پيش از ميلاد تا کنون در سر زمين اريانا (افغانستان قدیم)که اغاز فصل  بهار است جشن گرفته می شود.

جشن نوروز را اریایی ها سرلوحه بازگشت به خویشتن خویش و اصل فطرت انسان دانسته و در این روز زدودن کدورت و غم  را از سینه ها تاکید میکند.

 اریاییان روز نوروز را، روز امید نیز نامیده اند

مردم گویند: روز نو یعنی روز نوین است.

خلاصه آینکه عید نوروزی قبل از زردشت مروج بود,

 براساس افسانه های کهن اساطیری نخستین فرمانروای آریانا کیومرث کبیر نوروز را بنیاد نهاده واما جشن نوروزی را به جمشید پادشاه پیشدادی متعلق میدانند چون کم ترین سندی از آنزمان به ما باقی مانده صرف در بعضی کتیبه ها وآثار باستانی بعضی علایم جشن نوروزی به ما نشان میدهدکه

چو خورشید تابان میان هوا

نشسته براو شاه فرمان روا

جهان انجمن شد بر تخت اوی

ازآن برشده فرهٔ بخت اوی

به جمشید بر گوهر افشاندند

مر آن روز را نوروز خواندند

فردوسی  شاعر شیرین سخن زبان دری و شاعر دربار امپراتور محمود غزنوی می نویسد:

به جمشید به گوهر افشانند

مران روز را روز نو خواندند

سرسال نو هرمز فروردین

براسود از رنج دل تن ز کین

بزرگان به شادی بیاراستند

می و جام و رامشگران خواستند

چنین جشن فرخ ازان روزگار

بمانده استازان خسروان یادگار

ابوریحان بیرونی دانشمند محمود غزنوی می نویسد:

«خداوند دراین روز از افرینش جهان اسوده گشت. دراین روز خداوند مشتری را افرید...»

زردتشتیان در مورد نوروز به این عقیده اند که:

 دراین روز زردتشت توفیق مناجات با خداوند را یافت.

رسوم و رواج نوروزی:

رسوم و رواج نوروزی در کشور باستانی افغانستان، بعنوان یک عنعنه فرهنگی و بزرگداشت از حلول سال نو شمسی است. اول بهار که سبزه های نورس با هوای معطر پیامد خوشی و اغاز یک سال دیگر را میدهد، همه مردم را به خوشی و محبت دعوت می نماید

با اغاز سال نو و تجلیل از روز نوروز اکثر اریاییان که تا هنوز در بین مردم ما معمول است، به صحرا رفتن و یا باصطلاح  یکی از رسوم ابتدایی مردم باستان افغانستان بود که تا هنوز در قریه و شهر های افغانستان برگزار میشود .

در کابل باستانی نیز محل تجمع هزاران هزار اهالی شهر در دامنه های عاشقان و عارفان، زیارت شاه دوشمشیره و شاه شهید، شهدای صالحین، مزار سخی(که در حقیقت مو مبارک را احمد شاه بابا درانی زمانی که از سمرقند به کابل اورد برای چندین ماه در ان محل گذاشته بود و اکنون بنام مزار سخی شهرت دارد.)، و هم دامنه های کوههای خیرخانه، تپه مرنجان، قرغه، تپه های ریشخور، زیارتگاه و تپه شهید محمد داوود خان،دامنه های کوه چهلستون، و دامنه کوه بادام باغ، بوده و به گشت و گذار می پردازند.

این رسم همچنان در ولایات افغانستان نیز معمول بوده و در ولایت هرات، قندهار، ننگرهار، لغمان، لوگر، میدان و وردک، پروان و کوهستان نیز وجود دارد.نوروز در افغانستان یا به عبارتی در بلخ و مزار شریف هنوز به همان فر و شکوه پیشین برگزار می‌شود. در روزهای اول سال، همه دشت‌های بلخ و دیوار و پشت‌بام‌های گلی آن پر از گل سرخ می‌شود. بلخ سبدی از گل سرخ می‌شود  و از این‌رو جشن نوروز و جشن گل سرخ هر دو به یک معنی به کار می‌رود. از آیین و رسم نوروزی در سرزمین بلخ می‌توان به شست‌وشوی فرش‌های خانه و زدودن گرد و غبار پیش از آمدن نوروز و انجام مسابقات مختلف از قبیل بزکشی، شترجنگی، شترسواری، قوچ‌جنگی و کشتی‌گیریِ خاص این منطقه اشاره نمود.

مراسم گل سرخ در ولایات شمال افغانستان قدامت بیش از پنج هزار سال را دارد که با اغاز سال نو و امدن بهار، روز اول سال را نوروز نامیدند. دراین روز همه دامنه های کوه ها و دشت ها و وادی ها سبز وبا گل لاله سرخ فرش میشود.

در نوروز اکثر خانواده ها به تهیه شیرنی ها و شربت ها پرداخته و یکی از حلاوت های این روز هم صرف شربت های متنوع و شیرنی هاست. از قدیم الایام معمول بود و هنوز هم این رسم جریان دارد که در روز بازار ها انواع شیرنی ها و شربت ها بگونه تحفه و نشانهء محبت و خوبی صرف می گردد.

همچنان خانواده ها در روز اول سال به ترکردن هفت میوه و صرف ان می پردازند که از هفت میوه خشک (کشمش، منقه، شکرپاره، کشته، ابجوش، بادام و چارمغز و سنجد) تهیه می گردد. و هم با ساختن شربت ریحان نیز ازین روز تجلیل بعمل می اید.

سمنگ پختن یکی از مراسم خاص نوروز بشمار میرود که اریاییان از زمانه های قدیم سبزه های نورس را چیده و در دیگ می جوشانیدند شیره این سبزه ها را در دیگ چمچه زدن و با سرودن اهنگ:

سمنک در جوش ما کپچه زنیم

دیگران در خواب ، ما دبچه زنیم....

این خوراک نوروزی از زمانه های باستان تا کنون پیروی میگردد و اکثر مردم کابل، شمالی و کوهستان، هرات با پختن سمنک ازین روز خجسته تجلیل به عمل میاورند.

روز دهقان ، روز نوروز است که از زمانی که یما پادشاه اغاز سال نو را با پیامد بهار جشن می گرفت، همه دهقانان ، باغبانان و مالداران با بیرون کردن امتعه زراعتی خود ، این روز را گرامی میداشتند.

در افغانستان این روز اکنون با مراسم خاص برگزار شده اکثر دهقانان پیامد این روز را با شادی و بازی های محلی و سروده ها جشن می گیرند.

نوروز باستانی که از هزاران سال پیش تا کنون برگزار می‌شود، جشن رستاخیزِ طبیعت و نو شدن زنده‌گی، جشن جنبش و تکاپو و کاروکوشش و جشن سرشت است. جشن نوروز و گرامی بودنِ آن نزد ملت‌های مختلف، بسیار دیرین و کهن است.

آغاز جشن نوروز که با اول ماه حمل  مصادف است، تنها یک سالروزِ سال‌نامه‌یی که شروعِ یک دور تازه را در گردش زمین مشخص می‌سازد نیست، بلکه نماد دنیا، فرهنگ و آیین‌هایی است که سینه به سینه به مردم افغانستان منتقل شده است.

جشن نوروز در افغانستان همراه با رسوم خاصی برای هر روز است.

 نوروز در تاریخ و فرهنگ افغانستان مظهر بزرگداشت زنده‌گی، طبیعت و ارزش‌های انسانی است که ریشه‌های عمیقی در شعر و ادب، هنر و رسوم خانواده‌گی و اجتماعیِ این کشور دارد. گرچه در مورد چه‌گونه‌گی و زمان پیدایش نوروز پژوهش‌ها از گمانه‌زنی‌ها فراتر نرفته و استنادهای موثق دردست نیست، اما عمر آن را هم‌اندازه پیشینه اقوام آریایی می‌دانند.

نوروز تنها نام از يک روز يا يک محفل شادماني نيست, بلکه ايين نامه اي از مردميست که افتخار ايجاد تمدن انساني را با خود دارند.سير انديشه دقيق و افاقي در سنجش گردش خورشيد و تعين مدار نجوم و پي ريزي علم نجوم و سنجش دقيق ان لحظه که شب و روز از هم تفاوت نکرد در انتخاب روز نو,خود حکايتگر عظمت تمدن اين سر زمين را ميرساند و تا امروز در شمارش سال و ماه و شب و روز طوري که در ان ايام پايه گذاري شده, نتوانسته اند کم و زياد کنند وبهتر از تقويم خورشيدي که همه اش ب قانون طبيعت هم اهنگ است بهتري بياورند.